Erik Bulten en Daan van Beek De behandelrelatie als cruciale factor in de behandeling van psychopaten 1. De Psychopaat 2. De Hulpverlener 3. De Behandelrelatie 4. De Behandelcontext Erik Bulten en Daan van Beek 04-11-2015 Den Bosch-Rosmalen

Warming up Kunnen wij ons wel verplaatsen in de gedachtewereld van een psychopaat?

Casus Een 35 jarige vrouw maakt op de begrafenis van haar moeder kennis met een aantrekkelijke man. Zij hebben seks gedurende de begrafenisceremonie. Als zij daarna even met haar zus praat, verliest zij hem uit het oog. Hij blijkt te zijn vertrokken. Enige dagen later vermoordt zij haar zus. Wat is het motief voor deze moord?

Dé Psychopaat ….bestaat niet

De PCL-R Factor 1 Factor 2 INTERPERSOONLIJK IMPULSIEF Gladde prater/oppervlakkige charme Opgeblazen gevoel van eigenwaarde Pathologisch liegen List en bedrog IMPULSIEF Prikkelhongerig/ neiging tot vervelen Parasitaire levensstijl Geen realistische doelen op lange termijn Impulsieve levensstijl Onverantwoordelijk gedrag AFFECTIEF Gebrek aan berouw Oppervlakkig affect Kil - gebrek aan empathie Geen verantwoording nemen voor eigen gedrag ANTISOCIAAL Gedragsproblemen op jonge leeftijd Gebrekkige beheersing van gedrag Jeugdcriminaliteit Schending voorwaarden Veelsoortige criminaliteit OVERIG Promiscue seksueel gedrag Kortstondige partnerrelaties

Het Triarchische Model (Patrick et al., 2009) Psychopathie is chronische impulsiviteit vergezeld van emotionele onthechting (i.e. onbevreesdheid en gemeenheid)

Mensen met een gebrek aan gedragsmatige en emotionele zelfcontrole Impulsiviteit Mensen met een gebrek aan gedragsmatige en emotionele zelfcontrole

Gemeenheid Mensen die op agressieve wijze behoeftebevrediging zoeken zonder rekening met anderen te houden (onthechte mensen)

Onbevreesdheid Mensen zonder angst (onthechte mensen)

Concluderend Psychopaten zijn charmant lijkende extreem egocentrische mensen met ernstige (aangeboren) handicaps (o.a. onthechting, impulsiviteit), die zij zelf niet zien of last van ervaren, maar waar vooral anderen onder te lijden hebben

Behandeling RNR-model Goodlives-model Schemafocus therapie Medicatie

Behandelbaar? Verandermotivatie Behandelrelatie

Behandelmotivatie Facet 1 Arrogant en misleidend heeft geen verandermotivatie (ziet geen probleem door zijn grandiositeit) verdraagt geen kritiek liegt/bedriegt “for the fun of it” (machtsspelletjes) praat als pseudo-interventie verstoort groepsprocessen met zijn dominantie kan niet hechten aan behandelaars

Behandelmotivatie Facet 2 Kil en empathiegebrek heeft geen verandermotivatie (voelt geen berouw) kan niet hechten aan behandelaars neemt geen verantwoordelijkheid voor eigen gedrag

Behandelmotivatie Facet 3 Impulsiviteit discipline gebrek: verzuimd activiteiten, maakt geen huiswerk geringe frustratietolerantie (snel verveeld) past geleerde interventies niet toe, haakt snel af gericht op korte termijn denken/bevrediging geen realistische toekomstplannen

Behandelmotivatie Facet 4 Criminele levensstijl bindt zich moeilijk aan regels houdt verandering moeilijk vast, haakt snel af heeft oppositionele houding naar niet ‘bruikbare’ machthebbers houdt contact met criminele vrienden

De hulpverleners Zijn ook maar gewone mensen

Riskante gevoeligheden Stellen hoge professionele eisen aan zichzelf en hun patienten Cijferen zichzelf vaak weg Zijn (dwingend) normatief (middenklasse waarden en normen)

Riskante gevoeligheden Willen een emotionele relatie opbouwen Willen geloven in goedheid/eerlijkheid Willen erkenning krijgen

Riskante gevoeligheden Zijn gevoelig voor ´bijzondere´positie Zijn bang voor (hun eigen) agressie Zijn overoptimistisch Worden verliefd

Implicaties behandelrelatie Langdurige blootstelling aan bedrog en manipulatie Langdurige confrontatie met (dreiging) (verbaal) geweld Langdurige confrontatie met teleurstellingen Onnatuurlijke (gebruiks-) behandelrelatie

Implicaties behandelrelatie Slachtoffer van splitsing/isolatie (+) of (-) Gaan over eigen grenzen (bv. intieme relatie aangaan of ander normatieve regels schenden) Ernstig risico op burn out, misbruik en traumatisering

Takes two to tango Responsiviteit Support

Basiselementen Behandelvorm (korte/middenlange termijn doelen, gedrag, belonend, uitdagend, positief toekomstgericht) Behandelrelatie (zakelijk) Motivatie (stap voor stap met missers) Stafbescherming (splitsing, dreiging)

Behandelformat Behandelrelatie Motivatie Huidige situatie Toekomstplan Wonen Werken/onderwijs Relaties Vrije tijd Toekomstplan Wonen Werken/onderwijs Relaties Vrije tijd Subdoel 4 Subdoel 3 Subdoel 2 Subdoel 1 Motivatie

Topdrie voor psychopaten? 1. Lichamelijk welbevinden/gezondheid 2. Kennis 3. Competentie/excellentie 4. Autonomie/zelfsturing 5. Innerlijke rust/ vrij van stress 6. Vriendschap/verbondenheid 7. Gemeenschapszin/deel van groter geheel zijn 8. Spiritualiteit 9. Genot/seksualiteit 10. Creativiteit

Houding Zorg voor een beleefde, vriendelijk zakelijke, concrete, transparante, begrenzende en stimulerende omgangsstijl Wees daarin (aanvankelijk) ´narcisme´ sparend, een consiglieri/coach

Onderhandelen Wat wil jij krijgen? Wat wil ik hebben? Ruilen? Deal? Uitgevoerd naar beider tevredenheid?

Samenwerken Behandelinhoud/vorm Laat de patiënt meedenken én bepalen hoe zijn behandelplan eruit moet zien. Maak het uitdagend Zorg ervoor dat het behandelplan concreet en beperkt is en op de korte/middenlange termijn is gericht. Evalueer op feitelijk gedrag. Visualiseer vooruit/teruggang Begrens ongewenst gedrag kort en krachtig

Borgstelling Zorg voor bewaking van het behandelproces Waarborg voldoende kennis – houding - vaardigheden in de behandelcontext bij alle (in)directe betrokkenen (bijscholing/ voorlichting/training/intervisie/supervisie) Zorg voor regelmatige cohesie en detoxbijeenkomsten om schade door langdurige blootstelling aan psychopatengedrag te voorkomen of te beperken (o.a. thermometeroefening)