Minder moe door verbetering van het lichaamsbewustzijn? Vergelijkend onderzoek tussen PMT interventies naar het effect op lichaamsbewustzijn bij patiënten met chronische vermoeidheidsklachten. René ter Meer, werkzaam in Revalidatiecentrum Roessingh Begeleider: Lia van der Maas Mastersymposium PMT 16 oktober 2015

Aanleiding onderzoek In revalidatiecentrum Roessingh klinisch multidisciplinaire groepsbehandeling voor chronische vermoeidheidsklachten, waarvan oorzaak onbekend is. Aanname behandelteam: Module lichaamsbewustzijn heeft meerwaarde t.o.v. ontspanningstherapie.

Onderzoeksvragen Heeft een PMT module LBZ, gericht op waarnemen, interpreteren van en handelen naar lichaamssignalen een groter positief effect op het herstel (afname vermoeidheid) bij patiënten met chronische vermoeidheid in vergelijking met ontspanningstherapie binnen een multidisciplinaire behandeling? Is er een relatie tussen de mate van lichaams-bewustzijn en de ernst van de vermoeidheidsklachten?

Onderzoeksprocedure Aanmelding Geen behandeling Poli behandeling Intake Exp. conditie (N=18) Module LBZ Contr. conditie (N=18) Ontspanning Multidisciplinaire klinische groepsbehandeling T1 (N=18) T1 (N=18) T2 (N=15) T2 (N=15) Kwantitatief quasi experimenteel design T3 (N=15) T3 (N=14)

Onderzoekspopulatie Vermoeidheid op zichzelf staande klacht waarvan oorzaak onbekend is (CVS / CV). ≥ 18 jaar. Bereidheid tot zelfmanagement. Doelstelling “Verbeteren van functioneren” onderschrijven.

Interventies Experimentele conditie Module LBZ gericht op het waarnemen, interpreteren van en handelen naar lichaamssignalen. Diverse arrangementen met thema’s : grenzen, voelen, afstand – nabijheid, eigen ruimte, vertrouwen. Controle conditie Ontspanningsoefeningen Mindfulness body scan, Jacobson (aan- en ontspannen).

Variabelen Lichaamsbewustzijn: vermogen om bewust te zijn van lichamelijke fysiologische toestand, van processen en van handelingen afkomstig van zintuiglijke afferenten. Daarbij spelen o.a. mentale processen en opgedane ervaringen een rol bij de inschatting en beoordeling van opgedane zintuiglijke waarnemingen (Mehling et al., 2009). Chronische vermoeidheid Klachten > 6maanden, oorzaak onbekend Rust beïnvloedt klachten niet (Korenromp et al., 2012; Schreurs, 2004)

Meetinstrumenten Vermoeidheid: CIS subschaal ernst van de vermoeidheid (Cronbach alpha: 0.83). Hogere score = meer vermoeidheid. (Vercoulen et al., 1999) Lichaamsbewustzijn: SBC, 2 subschalen lichaamsbewustzijn (Cronbach alpha: 0.83), hogere score = beter LBZ. lichaamsdissociatie (Cronbach alph: 0.78), hogere score = minder LBZ (Price & Thompson, 2007)

Resultaten Patiënten karakteristieken Experimentele conditie Controle conditie Man Vrouw 2 (13%) 13 (87%) 4 (27%) 11 (73%) Leeftijd M R SD 37 23-52 (8,80) 38 21-64 (13,24) Diagnose CVS CV 7 8 13 2

Resultaten Mate van vermoeidheid Experimentele conditie Controle conditie T1 M SD 51,7 (4,27) 48,5 (4,75) T2 41,7 (9,62) 38,5 (8,11) T3 40,1 (11,52) 33,0 (8,39) Significante afname vermoeidheid in beide condities tussen T1-T2 (p = 0,00). >35 = ernstig vermoeid; CVS populatie: 51,7; gezonden: 17,3 (Vercoulen et al., 1999)

Resultaten Verschilscores mate van vermoeidheid Verschilscores CIS tussen exp. en contr. conditie Significantie T2 – T1 P = 0,90 T3 – T2 P = 0,23 T3 – T1 P = 0,13 Geen significant verschil tussen beide condities (α = 0,05) in afname van vermoeidheid.

Resultaten Mate van lichaamsbewustzijn

Resultaten Mate van lichaamsdissociatie

Resultaten Correlatie lichaamsbewustzijn & vermoeidheid Vragenlijsten Correlatie coëfficiënt Significantie T1: CIS – SBC bewustzijn r = 0,04 p = 0,82 T1: CIS – SBC dissociatie r = -0,24 p = 0,20 Correlatie tussen lichaamsbewustzijn en vermoeidheid niet aangetoond

Discussie & conclusie Mate van vermoeidheid in beide condities significant afgenomen. Lichaamsbewustzijn in beide condities significant toegenomen. Geen significant verschil tussen beide condities in afname vermoeidheid en verbetering lichaamsbewustzijn (coping). Correlatie tussen lichaamsbewustzijn en mate van vermoeidheid niet aangetoond.

Discussie & conclusie PMT binnen multidisciplinair groepsbehandeling lijkt lichaamsbewustzijn gunstig te beïnvloeden. Overlap in interventies tussen beide condities. Kleine onderzoekspopulatie waardoor correlatie niet kon worden aangetoond. Verder onderzoek (grotere populatie, randomisatie, interventies, follow -up meting).