De zoektocht van Noam Chomsky Pieter Muysken Radboud Universiteit

Gerrit Achterberg, Zeiltocht En de ziel, het helle zeil, als een vogel over mij. Hemelsnede. Heil. MyZeil (Frankfurt)

, de historische taalkunde de Saussure en het structuralisme de zoektocht van Chomsky poging tot evaluatie and erfenis

de historische taalkunde Sir William Jones (1746 – 1794) The Sanscrit language (1786) en het Indo-Europees

Voorlopers Dante Alighieri (1265-1321) “ja” Josephus Justus Scaliger (1540-1609) “God” Marcus Zuerius Boxhorn (1612 — 1653) Europese talen en Oud-Perzisch Gottfried Wilhelm Leibnitz (1646-1716) vergelijking veel Indo-Europese talen

Tijdgenoten Filippo Salvatore Gilii (1780-4) Arawak, Carib Friedrich von Schlözer (1781) Semitisch Jonathan Edwards Jr (1787) Algonquin en Iroquois Hervás (1800-1805) Tupi-Guaraní Sámuel Gyarmathi (1751-1830) Uralische talen

Evidentie 1: woorden Sanskriet Latijn Proto I-E pitar mātar bhrātar pater *pH₂tér- mater *meH₂tér Frater *bhréH₂ter

Evidentie 2: klankvergelijking Jakob Grimm (1785-1863) Klankcorrespondenties

correspondenties Frans Italiaans Spaans cher caro caro duur [sh]-[k]-[k] champ campo campo veld [sh]-[k]-[k] chandelle candela candela kaars [sh]-[k]-[k]

Evidentie 3: uitgangen Franz Bopp (1791-1867) werkwoordsuitgangen Sanskriet, Grieks, Latijn, … Reconstructie van eerdere vormen

Reconstructies: Proto-IE Naamvallen (Beekes 1995) Singular Dual Plural Animate Neuter Nominative *-s, *-Ø *-m, *-Ø *-h₁(e) *-ih₁ *-es *-h₂, *-Ø Accusative *-m *-ns Vocative *-Ø Genitive *-(o)s *-h₁e *-om Dative *-(e)i *-me *-mus Instrumental *-(e)h₁ *-bʰih₁ *-bʰi Ablative *-ios Locative *-i, *-Ø *-h₁ou *-su

Junggrammatiker Ausnahmslosigkeit der Lautgesetze o.m. Hermann Paul (1846 - 1921) Ausnahmslosigkeit der Lautgesetze

Prestaties historische taalkunde Abstractie Wetmatigheid Aansluiting bij de natuurwetenschappen

Ferdinand de Saussure (1857-1913) Splitsing van synchrone en diachrone (historische) taalkunde

kh aan het begin van een woord Structuur 1 Nederlands Engels Quechua kit khit khipu ‘binden tik kiru ‘tand’ altijd k kh aan het begin van een woord twee klanken: k en kh

Structuur 2 De k en kh hebben geen waarde buiten het systeem van opposities, de structuur, van een specifieke taal Structuur = systeem van opposities

Franz Boas Edward Sapir Structuralisme Leonard Bloomfield Claude Lévi-Strauss

Avram Noam Chomsky (1928-) Abstracte onderliggende structuren mentalistisch onderzoeksprogramma

Biografie en belangrijkste werk 1928 Geboren in Philadelphia 1951 Morphophonemics of Modern Hebrew 1955- Docent aan MIT 1957 Syntactic Structures 1965 Aspects of a Theory of Syntax 1966 Cartesian Linguistics 1981 Lectures on Government and Binding 1995 The Minimalist Program

Zellig Harris Structuralist Semitische talen Formele talen Anarchist

Epifanie / Openbaring De mens is vrij Het taalvermogen is autonoom, abstract en complex Het taalvermogen is als een kleine toorts van keuzemogelijkheden

Burrhus Frederic Skinner 1957 Verbal Behavior Recensie Chomsky tegen de behavioristische benadering “vrijheid” versus “stimulus – response”

Chomsky als activist Anarchosyndicalisme Media-kritiek `the manifacture of consent´ VS buitenland beleid

Cartesian Linguistics Port Royale (1660)

Gottfried Wilhelm Leibnitz Universele talen geworteld in de wiskunde

Wilhelm von Humboldt Von Humboldt ging uit van een buitenkant van taal (“Äussere Form”) en een binnenkant of ziel ("Innere Form"), allebei uniek voor talen.

Dieptestructuur Taal bestaat uit abstracte eenheden van verschillend formaat [[the cat] [sat [on [the mat]]]] [where] did [the cat] [sit+ø] [ø] [sat] = sit+VT, [did] = do+VT

Production rules (constraints) Formele talen Grammar Languages Automaton Production rules (constraints) Type-0 Recursively enumerable Turing machine  (no restrictions) Type-1 Context-sensitive Linear-bounded non-deterministic Turing machine Type-2 Context-free Non-deterministic pushdown automaton Type-3 Regular Finite state automaton and

Hiërarchie van grammatica’s

Het kind als taalverwervingsmachine Poverty of stimulus beperkte input onbeperkte output Critical period Snelheid en compleetheid

Taalverwerving en parameters Spaans *Engels Engels come *eats she/he eats. llega Maria *arrives Mary Mary arrives llueve *rains it rains hay gente *are people There are people come/comemos *eat|*eat she/he eats|we eat

Subject Parameter In talen met veel persoonsmarkering op het werkwoord mag je de plaats van het onderwerp leeglaten […] llueve ‘het regent’

E-talen en I-talen the linguistic knowledge that is in the mind of the speaker is I-Language whilst the observable linguistic output (sentences, songs, texts etc.) is E-Language.

Minimalist Program Poging in de jaren 1990 om syntaxis te zien als de perfecte brug tussen klank en betekenis.

Evaluatie Chomsky plus min Te veel idealisering van de gegevens en weinig aandacht voor empirische technieken Moeilijk te falsifiëren hypotheses Marginalisering van de filologie en de historische taalkunde Populariteit van de taalwetenschap en impuls voor psycholinguïstiek Aandacht voor complexere structuren Enorme hoeveelheid descriptieve data

De wraak van Moctezuma, of de terugkeer van de historische taalkunde

Joseph Harold Greenberg (1915-2001) Empirische basis voor de taaltypologie: samenhang tussen kenmerken in verschillende talen Reconstructie van grote taalfamilies

Evaluatie Greenberg plus min Succesvol onderzoeksprogramma taaltypologie Aansluiting genetica en paleoantropologie Opheldering taalfamilies Afrika Veel minder succes bij voorgestelde taalfamilies Zuid-Amerika en Oceanië (te veel een “lumper”), want de techniek “mass comparison” niet nauwkeurig genoeg Universalia ruimtelijk bepaald?

Johanna Nichols (LDST 1992)

MPI Leipzig World Atlas of Language Structures (2005, 2008, 2011)

Time horizons Up to max 6,000 years to reliably reconstruct parts of a language family, including key words Up to max 8-9,000 years to detect possible form relationships Up to max ??? years to find phylogenies with large numbers of structural features

Many (time) shallow families Chapacura English foot sun Wanham katimaxi’ A wapiru Urupá katimasi komem B Oro Win pasomasi fakami’ C Oro Mon katximaxi’ txina D Oro Nao’ kaximaxi’ xina Txapakura txikitxi wapuito Kitemoka - apuitio Moré txinak mapito Cojubim mapito’ Torá sikinixi apito

Non-demic expansions in Quechua (Birchal 2014)

Cognitie NWO Zwaartekracht Consortium gecoördineerd vanuit Nijmegen (UM Elia Formisano) (2013-2023), 37M Wordt Chomsky genoemd? Nee Was het mogelijk geweest zonder Chomsky? Nee

Brokjes evidentie voor Chomsky’s zoektocht Overeenkomsten tussen talen“design features” van verschillende talen Snel ontstaan nieuwe talen en gebarentalen Specifieke onderdelen hersenen geschikt voor taal