Context 1 De Republiek der Zeven Verenigde Nederland 1515-1648 Les 4 – 1588-1672 – Geboorte en ondergang van een (economische) reus

“U krijgt wat u toekomt” De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie Voorbeelden stofomschrijving J.P. Coen verplaatst het bestuurscentrum van de VOC naar Batavia (1619)

Economische kracht van het Zuiden

De Val van Antwerpen Holland en Zeeland lijden eerst sterk onder de oorlog, maar langzamerhand verplaatst de strijd zich naar het Oosten en het Zuiden (1576). Voor Holland, Zeeland en Friesland betekende dit welvaart, voor het Oosten, Brabant en Vlaanderen ellende De bevolking van Holland groeide door: 1514-1575 > 275.000 naar 400.000 1575-1622 > 400.000 naar 672.000 Antwerpen en andere zuidelijke steden liepen leeg: In 1585 nam de Antwerpse bevolking dramatisch af: 100.000 naar 42.000

Het begin van de Gouden Eeuw - De Val van Antwerpen Holland en Zeeland lijden eerst sterk onder de oorlog, maar langzamerhand verplaatst de strijd zich naar het Oosten en het Zuiden (1576). Antwerpen en andere zuidelijke steden verarmde sterk doordat: Antwerpse financiers flinke sommen geld aan Filips moesten lenen en niet terugkregen muitende Spaanse soldaten de steden en vooral Antwerpen gruwelijk plunderden waardoor ook veel (veelal geschoolde en welvarende) inwoners naar het Noorden vluchtten de Hollanders en de Zeeuwen de Schelde afsloten

Vlucht naar de Noordelijke Nederlanden

Het begin van de Gouden Eeuw - De Opkomst van het Westen Holland en Zeeland lijden eerst sterk onder de oorlog, maar langzamerhand verplaatst de strijd zich naar het Oosten en het Zuiden (1576). De handel in het Westen groeide sterk. Naast de Oostzeehandel werd ook de Europese handel van Antwerpen gekaapt. Mede door het afsluiten van de Schelde én De vlucht van ambachtslieden en handelaren naar het Noorden Zo werd Amsterdam het nieuwe financiële hart van de wereld en Leiden de grootste textielstad van Europa Daarnaast groeide de commerciële landbouw sterk door, hetgeen ook gold voor de steenbakkerijen en de nijverheid die samenhing met de scheepsvaart.

Val van Antwerpen, blokkade Schelde F0rt

Ontwikkeling van de landbouw Er kwam gecommercialiseerde landbouw. Door aanvoer van goedkoop graan, richten boeren zich op kapitaal- en arbeidsintensieve producten. bijvoorbeeld vetweiderij, zuivel, hennep, vlas, koolzaad. Succes door Van een nadeel een voordeel maken (zoals een wijs Amsterdams filosoof ooit zei) Waterbeheer door waterschappen Geen feodale traditie. Egro de adel vormde geen belemmering boerenbedrijven.

De Gouden Eeuw - Centrum van de wereldhandel Eind 16e eeuw is de Republiek centrum van de wereldhandel. Waar kwamen al de goederen vandaan? Oude bestemmingen Oostzeehandel oftewel de moedernegotie De vraag naar producten uit deze regio bleef groeien Frankrijk & Iberisch Schiereiland Ondanks de Tachtigjarige oorlog ging deze gewoon door Met name graan was een must voor de Spanjaarden (honger) En de Republiek kon zo weer veel zilver verdienen (Zuid-Amerika) Vrachtvaart op alle zeehavens van de Oostzee tot en met Sevilla

De Gouden Eeuw - Centrum van de wereldhandel Eind 16e eeuw is de Republiek centrum van de wereldhandel. Waar kwamen al de goederen vandaan? Nieuwe bestemmingen in Europa Rusland (Witte Zee) Voor bont, huiden én graan Noorwegen Voor hout, veel hout Zweden IJzer, koper en wapens Hoge Noorden voor de walvisvaart Middellandse Zeegebied Nadat in 1590 de Spanjaarden het handelsembargo ophieven werd deze toegankelijk Voor marmer en agrarische producten uit Italië Aziatische producten vanaf de Levant en Turkse havens

De Gouden Eeuw - Centrum van de wereldhandel Eind 16e eeuw is de Republiek centrum van de wereldhandel. Waar kwamen al de goederen vandaan? Nieuwe bestemmingen buiten Europa Een handel gebaseerd op veelal luxegoederen De Oost Het monopolie van de Portugezen wordt gebroken Specerijen, katoen, zijde, Chinees porselein West-Afrika, Ivoorkust, Goudkust en Slavenkust Vanaf 1598 ivoor en goud In 1637 werden de Portugezen verdreven en nam men ook de Slavenhandel over Noord-Amerika 1609, met de ontdekking van Manhattan

Het kasteel St. George d'Elmina aan de Afrikaanse Goudkust, een belangrijk strategisch punt voor de handel in goud en slaven.

De Gouden Eeuw Hoe handel je met zo min mogelijk risico’s? Een multinationaal met vergaande bevoegdheden: VOC (1602) Ontstaan uit de zogenaamde voorcompagnieën Een publiekprivate organisatie: Kreeg soevereine rechten Oorlog, verdragen sluiten, fortenbouw, bondgenootschappen Handelsmonopolie Zwaar bewapende schepen Aandelen uitgifte voor opzetten van campagnes Een multinationaal met vergaande bevoegdheden: WIC (1621) In eerste instantie opgericht voor Kaapvaart Een publiekprivate organisatie: Kreeg soevereine rechten Oorlog, verdragen sluiten, fortenbouw, bondgenootschappen Handelsmonopolie Maar teveel concurrentie Zwaar bewapende schepen Aandelen uitgifte voor opzetten van campagnes Ontstaan driehoekshandel

driehoekshandel

Het einde van de Gouden Eeuw - Economische teruggang Het Rampjaar 1672 maakte duidelijk waar de Republiek stond. Absoluut bleef de economie goed draaien, maar de concurrenten Engeland en Frankrijk haalden de Republiek in. De Republiek ondervond grote hinder van mercantilistische maatregelen: Acte van Navigatie (1651) Invoerheffingen door Lodewijk XIV Denemarken (lees: Noorwegen) en Zweden voorboden de export van onbewerkt hout Daarnaast nam de internationale handel van andere landen (ten koste van de Hollandse handelaren) ook toe. Hetgeen ook gold voor de opkomende visserij van de Schotten en Scandinaviërs.

Het einde van de Gouden Eeuw - Economische teruggang Sommige bedrijfstakken gingen snel ten onder. Het probleem van een vermindering van de handel is dat dit een sneeuwbaleffect kent binnen allerlei bedrijfstakken. Minder handel is minder nijverheid! Diverse bedrijfstakken hadden samenhangende problemen: scheepvaart minder  minder schepen  minder hout  minder zeilen  minder touw enz. enz. Niet alle bedrijfstakken gingen achteruit: VOC bleef groeien, ondanks sterke concurrentie BIC (Britten)

Einde voorsprong voorbijgestreefd door Engeland en Frankrijk Groeiende schuldenlast: vanaf 1672 werd er steeds meer geleend Geen overeenkomst over hervormingen: Gewesten en steden gericht op eigenbelang: bevorderen eigen handel en nijverheid, niet bereid aandeel gemeenschappelijke belasting te verlagen om Holland (58%) te helpen! Geen krachtige besluitvorming door decentraal bestuur Belastingen liepen hoog op: net genoeg om de rente te betalen, maar niet om schulden af te lossen. Was ook tegen het belang van de regenten. Zij verdienden aan rente op staatsschuld! Uiteindelijk na 1713 geen ‘basisspeler’ meer.

Huiswerk Lees: p. 40-42 Maak: W 22