De Staat van Nederland: pensioenen Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam Universiteit van Amsterdam, 4 juni 2015

Netspar = Network Studies Pension Aging Retirement Pension industry Public sector Universities

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, of toch niet” Premieregelingen ( hoofdlijnennota december 2014) “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten (hoofdlijnennota juni 2015) “Wie gelooft nog zijn UPO?” “Naar een ander pensioenstelsel” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP-ers: een nieuwe verloren generatie?” “Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

Allianz

Of toch geen koploper? Melbourne Mercer Global Index 2014 7 DK: geen solidariteit. Leapfrogging. Geen wet remmende voorsprong (met marktwaardering) MISDVATTING: door het poolen kunnen we risico Beveridge lanmden. Weinig vertrpouwen in omslag 7

OECD geeft te florissant beeld Gaat uit van 100% indexatie van Nederlandse pensioenen

Toenemende diversiteit Gemiddeld goed inkomen, maar grote verschillen Goudswaard, Knoeff e.a. (Netspar Brief 2, 2015) Pensioen t.o.v. bruto inkomen, 60-64 Top 25% Mediaan Laagste 25%

Nederland scoort goed lage armoede (AOW) hoge pensioenen (2e pijler) grote deelname goede langlevenverzekering lage kosten maar.... toenemende diversiteit vertrouwen gedaald

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, of toch niet?” Premieregelingen “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten “Wie gelooft nog zijn UPO?” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP-ers: een nieuwe verloren generatie?” “Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

Twee soorten pensioenen Premieregeling opbouw in kapitaal bij 65 jaar omzetten in pensioen Uitkeringsovereenkomst opbouw in ‘rechten’ (1,875% van je loon) fonds moet voor dekking zorgen

Large variety of pension funds by number of funds ... ... and total assets

Belang aanpassen premieregelingen Opgebouwd kapitaal nu verplicht om te zetten in levenslange nominaal zekere uitkering (ca 5% uitkering per jaar) Geen beleggingsrendement bij 15-20 jaar beleggingshorizon Actuele lage rente leidt tot magere pensioenuitkomsten Pensioenknip, Radar, …. Doel vormgeving van levenslange uitkering met Beleggingsrisico ook in uitkeringsfase Kunnen inbouwen van risicodeling (macrolanglevenrisico)

Kabinetsbrief 19 dec 2014 Hoofdlijnennota optimalisering wettelijk kader Premieovereenkomsten Ruimte voor nieuwe varianten 1. Doorbeleggen na pensioendatum 2. Na pensioendatum toetreden tot uitkeringsregeling voor gepensioneerden Verwacht wetsvoorstel in 2016

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, of toch niet?” Premieregelingen “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten “Wie gelooft nog zijn UPO?” “Naar een ander pensioenstelsel” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP-ers: een nieuwe verloren generatie?” “Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

Wie gelooft nog zijn UPO? NB zonder enige indexatie kom je niet uit op 80% van het gemiddelde loon maar op slechts 30%!

Fictie van nominale zekerheid Pensioen is niet zeker En dat moet u ook niet willen Toezicht richt zich op de ondergrens van de "harde verplichtingen" “afspraak is afspraak”

Dekkingsgraad gevoelig voor nominale rente Het Miljoenenontbijt 19 september 2012

Uitsplitsing daling dekkingsgraad 2007-2013

Geeft de dekkingsgraad "te grote" verliezen weer? Nee, als je naar het nominale pensioen kijkt (toezichthouder DNB). Nee, als je pensioencontract accepteert zoals in de wet is bepaald: "afspraak is afspraak". Ja, als je naar het reele pensioenverwachting kijkt voor het reele pensioen gaat het om het totale beleggingsrendement van pensioenfondsen; voor de toekomst te verwachten portefeuillerendement is minder gedaald dan de rente.

Ander toezicht bij premieregeling eigendom in vermogen geen generatie-effecten van ‘rekenrentes’ geen dekkingsgraden wel verplicht sparen en omzetten in pensioen zoektocht naar voordelen premieregeling binnen collectief en solidair stelsel

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, of toch niet?” Premieregelingen “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten “Wie gelooft nog zijn UPO?” “Naar een ander pensioenstelsel” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP-ers: een nieuwe verloren generatie?” “Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

Nederland: prachtig pensioenstelsel maar wel een buitenbeentje

Toenemend aantal landen met collectieve DC regelingen in de tweede pijler Source: World bank; Pension-data

Maatschappelijke verandering Kritische consument beter opgeleid goed geïnformeerd => eisen aan: transparantie maatwerk eigen regie

Vragen bij solidariteit

Vragen bij solidariteit probleem van doorsneepremie “wat levert deelname aan pensioenregeling mij op (% inkomen)?” hoog opgeleide laag opgeleide

Problemen uitkeringsregelingen (zie SER(2015)) Gebrek aan vertrouwen, mede door complexiteit, onduidelijke relatie inleg en uitkering en steeds weer ad hoc aanpassen regelgeving Beleggingsspagaat: reele ambitie versus nominaal toezicht Nauwelijks keuzeruimte fondsbestuur en individu: gebrek maatwerk Grote gevoeligheid nominale rente

SER-advies behoud driepijler opbouw behoud verplichte deelname in 2e pijler behoud verplichte omzetting in levenslange uitkering = verzekering individueel langlevenrisico maar vergroot flexibiliteit en maak ruimte voor keuze ontwerp goede keuze-architectuur vergroot transparantie en zoek oplossing doorsneeprobleem zzp

SER: vier varianten voor 2e pijler 1. uitkeringsovereenkomst met degressieve opbouw 2. nationale pensioenregeling 3. persoonlijk pensioenvermogen met vrijwillige risicodeling 4. persoonlijk pensioenvermogen met collectieve risicodeling (‘PPR’) Variant 4 “IMO” nader verkennen: ‘interessant maar onbekend’

SER variant 4C Persoonlijk Pensioenvermogen met risicodeling transparant helder eigendomsrecht basis voor individuele opties optimale afstemming van risico op levensfase Binnen collectieve regeling schaalvoordelen bij beleggen deling van langlevenrisico optie: delen van risico’s die niet via markt verhandelbaar zijn macro langleven inflatie, loonstijging risicodeling met toekomstige deelnemers

Persoonlijk Pensioen met uitgebreide Risicodeling (PPR) Financieel rendement Biometrisch rendement Resultaat onderlinge solidariteitsafspraken Individueel vermogen uit vorige periode Individueel vermogen voor volgende periode Inleg Uitbetaling als levenslange uitkering

Complex van functies huidige collectieve contract uiteenrafelen in functies

en opnieuw combineren Working Retired Education

Risicospreiding: collectief of individueel Traditioneel alle schokken via collectieve buffer uniform beleggingsprofiel spreiding via indexatiemechanisme Persoonlijk vermogen differentiatie tussen risico’s (aandelen, rente, inflatie, langleven) spreiding via levenscyclusprofiel per risico

Door uiteenrafelen kan 4C hetzelfde bieden... individueel via levenscyclus mix collectief (CDC) via indexatie impliciete exposure aandelenrisico naar leeftijd … en zelfs meer omdat niet alles via de dekkingsgraad hoeft te lopen

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, of toch niet?” Premieregelingen “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten “Wie gelooft nog zijn UPO?” “Naar een ander pensioenstelsel” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP-ers: een nieuwe verloren generatie?” “Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

“Pension Freedom Day” Steve Webb

Nederland: weinig keuzevrijheid

Keuze en maatwerk Persoonlijke vermogens maken potentieel pensioenkeuzes mogelijk Minder inleg als men hypotheek aflost Minder inleg als al veel opgebouwd Meer opnemen om thuis te kunnen blijven wonen Meer opnemen voor zorgkosten Beleggingsbeleid: Welk risicoprofiel ? Blijf mensen beschermen tegen ongewenste keuzes

Keuze-architectuur !! opt out defaults auto enrollment

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, of toch niet?” Premieregelingen “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten “Wie gelooft nog zijn UPO?” “Naar een ander pensioenstelsel” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP-ers: een nieuwe verloren generatie?” “Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

Arbeidsverhoudingen veranderen ..... % ZZP-ers mannen (cpb, 2012)

Arbeidsverhoudingen veranderen ..... % ZZP-ers in Bouw % ZZP-ers mannen (cpb, 2012)

Nieuwe eisen aan pensioenen Arbeidsmobiliteit Overdraagbaar Niet verstorend Pensioenplicht voor alle werkenden Met aanloopperiode of ‘jokerjaren’

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, maar nuchter blijven” Premieregelingen “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten “Einde van de nominale zekerheid” “Naar een ander pensioenstelsel” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP een nieuwe verloren generatie?” “SER: Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

Doorsneeprobleem

Oplossing: degressieve opbouw

Doorsneeprobleem verlies bij onmiddelijke overgang op degressieve opbouw winst bij onmiddelijke overgang op degressieve opbouw

geen kosten!! Probleem van 100.000.000.000? maar verschuiving tussen generaties toekomstige generaties profiteren premie jongeren gaat onmiddelijk omlaag huidige werkenden missen profijt van gunstige premie in tweede helft carriere CPB varianten betere spreiding van lasten mogelijk door geleidelijke overgang

Overgangsprobleem nieuwe opbouw met degressieve opbouw Bron: CPB 2015

Eenzijdige berekening het doel is om probleem op te lossen weg uit destabiliserende nominale klem antwoord op mobiliteit arbeidsmarkt transparantie en herstel vertrouwen betere risicospreiding basis voor individueel maatwerk bovendien alsof het stelsel zonder hervorming oneindig kan doorgaan benadering is partieel: ook beleid heeft generatie effecten: beperking Witteveenkader, arbeidskorting

Durven we de stap te maken in verbetering collectieve pensioenen Pensioen in 2040

Onderwerpen Algemeen “Nederland koploper pensioenen, of toch niet” Premieregelingen “Risico nemen na je pensioen” Uitkeringsovereenkomsten “Einde van de nominale zekerheid” “Naar een ander pensioenstelsel” “Meer keuze: Een Ferrari op je 65e?” “ZZP-ers: een nieuwe verloren generatie?” “Overgangsprobleem oplosbaar” Overig “Toch belastingplan pensioen en eigen woning”

Perverse fiscale prikkels Investeren in eigenwoning: hypotheekrenteaftrek Sparen via pensioen: omkeerregel (premie aftrekbaar, pensioen belast) Dus Groot risico voor huishoudens Veel lenen En veel pensioensparen Geen huurmarkt Groot risico ook voor de staat: Staatschuld 500 mld Belastingclaim op pensioenen ca 500 mld