De Euro en Nederland De politieke en economische speelruimte voor de Euro Arnoud W. A. Boot Universiteit van Amsterdam Amsterdam, 21 september 2015

Uit evenwicht…. Grote verschuivingen in de wereldeconomie -> China??? Technologische revolutie en Euro experiment… Grote publieke en private schulden Banken verzwakt En home-made problemen -> woningmarkt! (plus pensioen- en banken) Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/2015 2

Nederland: self-inflicted pain… Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/2015 December 2012: consumentenvertrouwen Nederland -32%; Spanje - 29%; EU -15% 3

Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/2015 4

5

Glass half full, half empty... EU internal market remarkable success story.. Euro-zone in difficulty, yet substantial policy action – Be aware of political origin of euro... Yet problems.... Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/2015 6

Euro choices What does currency union need? – Convergence in economic (and social?) structures... Implying (?)... convergence in competitiveness – Flexible labor markets – Common budget policy? – Banking union? Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/2015 7

Can we declare United States of Europe? No…. democratic legitimacy needed… ….and this puts constraint on current solutions Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/2015 8

Het Europese probleem… Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/2015 9

Capital flows key issue Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

Sterktes/zwaktes Nederlandse economie Nederlandse economie fundamenteel ijzersterk… Ja, maar bouw voort op onze kracht: dynamiek en aanpassingsvermogen -Arbeidsmarkt oudere werknemers -Dynamiek onderwijssysteem… wortels… -Meer risicodragend vermogen in de maatschappij (Her)evalueer onze rol in de wereld… Waar zijn de groeimogelijkheden? Overschat rol van de overheid niet… Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

Uit evenwicht – huizenmarkt, pensioen, en bankwezen Langzaam herstel en transitievraagstuk Versterking van banken/huizenmarkt Is ons pensioenstelsel toekomst bestendig? – Laatste uitwas van doorgeslagen verzorgingsstaat? Woningmarkt en pensioenen: wat is eindplaatje? – Huis kopen tegen 80% LTV? – Maar dan heb je commerciële huurmarkt nodig – En moet je kunnen sparen voor een huis in plaats van pensioenopbouw vroeg in het leven Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

Schulden als percentage van het bbp Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

Samenstelling van het vermogensbezit en de schuldverplichtingen van Nederlandse huishoudens, Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

Balansen van het bankwezen als percentage van het BBP Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

‘Financialisering’ van de Nederlandse economie Nederland is dubbel hedge fund…. Particulieren lenen om te sparen… Vergelijk hypotheekberg en pensioenberg Overheid leent om te beleggen – 65% van de staatschuld is uitgestelde belastingheffing die belegd wordt door de pensioenfondsen…  Pensioenfondsen beleggen in buitenland en banken lenen in zelfde buitenland omdat zij NL besparingen niet krijgen... Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

De volatiliteit van de consumptie Bron: Lukkezen en Elbourne (2015) Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/

Onzekerheden fact of life… Fundamentele verschuivingen in de wereldeconomie leiden tot moeilijk grijpbare onzekerheden en risico’s…  Donald Rumsfeld, oud Amerikaanse minister van defensie – unknown unknowns… Maar verschuivingen zorgen ook dat kaarten opnieuw worden geschud…. En dat biedt kansen Nederland, de Euro en meer Arnoud W.A. Boot - 21/09/