Communicatie & eten en drinken na CVA Den Koogh 25-10-2011

Communicatie Afasie: taalstoornis t.g.v. hersenletsel (CVA, tumor, trauma, infectie) Taal: spreken, taalbegrip, lezen en schrijven Soorten afasie: Broca, Wernicke, globale afasie, anomische afasie

Algemene communicatieadviezen Vraag 1. Hoe communiceer je met iemand met afasie en welke afasievormen heb je? Langzaam spreken Rustige omgeving Maak oogcontact, neem de tijd voor een gesprek Spreek in korte eenvoudige zinnen Benadruk de belangrijkste woorden uit de zin en schrijf deze op Maak een eenvoudige tekening Controleer of de boodschap is begrepen Stimuleer iemand met afasie te praten met handen en voeten Gebruik hulpmiddelen Breng structuur aan in het gesprek

Hoe te komen aan informatiemateriaal op het gebied van communicatie (logo, pc, boekjes)? E-mail naar logopedie (Kasia en/of Laura) Google www.AVN.nl (afasievereniging) kijk bij producten Programma’s DIGITAAL en TOP Hulpmiddel zelf maken 3. Aangepast spelmateriaal voor individueel of groepsverband m.b.t. CVA Gezelschapsspel Afiant (aangepast) Spelmateriaal DIGITAAL www.speelzolder.nl www.jufhannah.nl Spelmateriaal zelf aanpassen Spraakhulpmiddelen via bijv. RTD Het Dorp

Spraakhulpmiddelen

Rechter hemisfeerdysfunctie Erg breedsprakig zijn Verminderde mimiek Zich niet houden aan communicatieregels (beurtnemen, iemand laten uitsopreken, iemand aankijken) Problemen met het begrijpen van de figuurlijke betekenis van het woord Problemen met het onderscheiden en beoordelen van de emotionele lading van wat er gezegd wordt Problemen met het uiten en begrijpen van de volgorde in een verhaal Problemen met het begrijpen van humor Problemen met het begrijpen van betekenisverschillen door een andere klemtoon of melodie

Algemene communicatieadviezen bij rechterhemisfeerdysfunctie Maak oogcontact Rustige omgeving Vraag geen twee dingen tegelijk Bij afdwalen: leidt de client steeds weer tegug naar het gespreksonderwerp Spreek in korte zinnen Geef de tijd om de boodschap/informatie te verwerken en controleer of het is begrepen Stel korte, gerichte vragen en vraag de client kort te antwoorden Ga niet in discussie Onderbreek bij doorpraten, maak daarover met de client een afspraak Geef tussendoor steds kort een samenvatting van de gegeven informatie Ondersteun het schriftelijk en schrijf afspraken op

Dysartrie Spraakstoornis ten gevolge van hersenletsel Ook de adem, stem, melodie, spreektempo en spreekritme zijn gestoord De taal is niet gestoord Combinatie afasie en dysartrie is mogelijk

Algemenen communicatieadviezen bij dysartrie Rustige omgeving Vraag om langzamer te spreken Controleer of de cliënt je goed hoort en ziet Denk om een bril en/of hoortoestel Let op gezichtsuitdrukkingen of gebaren Geef de cliënt de tijd om te reageren Check of de cliënt je goed verstaan heeft Houdt oogcontact Gebruik eventuele (hulp)communicatiemiddelen

Facialis parese (aangezichtverlamming) Een scheef gezicht Een droge mond Een naar beneden hangende mondhoek Minder goed kunnen praten Soms niet goed kunnen slikken Drinken is lastig Verandering in smaak Gevoeligheid van de aangedane zijde is veranderd

Apraxie Moeite met complexe handelingen

Spraakapraxie en mondapraxie Moeite met complexe handelingen Vaak lukt het beter als de handeling spontaan, zonder erbij na te denken uitgevoerd wordt Verbale apraxie: de spieren werken goed, maar het aansturen van deze spieren geeft problemen (bijv. bij het zoeken naar de juiste articulatieplaats) Mondapraxie: stoornis in het bewust aansturen van de lip-, ton’g-, mondspieren (bijv. als wordt gevraagd de tong uit te steken).

Zelfstandig eten na CVA is afhankelijk van … … de houding tijdens het eten en drinken De arm- en handfunctie Neuro-psychologische functiestoornissen Slikstoornissen/mondmotoriek

Houding Liefst zittend in een gewone stoel met armleuningen Romp goed naar voren Armen gesteund op tafel Voeten gesteund op de grond

Slikstoornissen/mondmotoriek

Bij problemen een observatielijst m.b.t. eten en drinken invullen Logo Internet aanklikken De lijst is te vinden bij Kwaliteitshandboeken regio KvNN Den Koogh/Buitenveld Werkboek Screening eten en drinken

Fasen van het slikken

Slikstoornissen/mondmotoriek Orale fase: (willekeurig) - afhappen - malen door tanden en kiezen - mengen met speeksel -midden op de tong verzamelen -voedselbolus

Slikstoornissen/mondmotoriek De transportfase (willekeurig) Transporteren van voedsel richting de keelholte door de tong

Slikstoornissen/mondmotoriek De faryngeale fase (onwillekeurig) Slikreflex wordt opgewekt Voedsel komt tegen de tongbasis Strottenhoofd beweegt omhoog Slokdarm gaat open Strottenklepje kantelt over de luchtpijp Stembanden sluiten zich

Slikstoornissen/mondmotoriek De oesofageale fase (onwillekeurig) Voedsel wordt naar de maag getransporteerd

Bij welke fase horen de volgende problemen? Mondsluiting Niet kunnen slikken Voedsel zakt niet Niet kunnen afhappen Voedsel loopt uit de mond Voedsel niet naar achteren kunnen krijgen Kokhalzen Etensresten in de wang Het zich verslikken

Herkennen van slikproblemen Snel afvallen Langzaam eten Eenzijdige voeding Pijn bij kauwen en slikken Geen zin hebben in eten en drinken Snel moe worden bij eten en drinken Hoesten Veranderde stemklank na het slikken (borrelig)

Mogelijke gevolgen van slikproblemen Longontsteking Voedingsproblemen (uitdroging, ondervoeding) Schaamte

Mogelijke interventies bij slikproblemen Slikrevalidatie/gerichte oefeningen Manoeuvre of compensatie (andere hoofdhouding) Aanpassing van consistentie Aanpassing van eet en drinkgerei Sondevoeding

Algemene adviezen Dranken ook water indikken Rustige omgeving Praat niet onnodig tijdens de maaltijd Passend gebit, goede mondverzorging Zo mogelijk gewone bekers/kopjes, geen tuitbekers Rechtop zitten met voeten ondersteund In bed: rechtop en goed gesteund, bedtafeltje ter hoogte van elleboog Zet het eten recht voor de cliënt Kleine hapjes/slokjes 2 x slikken na een hap of slok Regelmatig speeksel doorslikken Controleer mondholte op voedselresten Reinig mond na maaltijd Bij aanbieden verdikte