Wat is de relatie tussen angstgevoeligheid en depressieve symptomen, vermoeidheid en slaapkwaliteit tot 2 jaar na behandeling van borstkanker? Jannie Lockefeer klinisch psycholoog-psychotherapeut Medisch manager afdeling Medische psychologie TweeSteden ziekenhuis Tilburg PAZ 23-11-2012

Achtergrond onderzoek Kp-opleiding 2007-2011 Wetenschappelijk onderzoek --> Subjectieve cognitieve klachten na behandeling borstkanker Maar: veel trubbels Wel publicatie over theorie: Cognitief functioneren na behandeling van borstkanker; J.Lockefeer, M.Pullens & J. De Vries; Tijdschrift voor Neuropsychologie Jrg. 5, nr. 2 (2010). Aanvullend onderzoek?

Wat is de relatie tussen angstgevoeligheid en depressieve symptomen, vermoeidheid en slaapkwaliteit na behandeling voor borstkanker? Borstkanker meest voorkomende kanker bij vrouwen Depressieve symptomen, vermoeidheid en slaapproblemen frequent genoemd en treden vaak samen op

Symptoomclusters bij kanker > 3 symptomen die samen optreden en gerelateerd zijn Relatie met ziekte of behandeling Kunnen veranderen o.i.v. behandeling Negatief effect op diverse uitkomstmaten Versterken elkaar

Cluster depressieve symptomen, vermoeidheid en slaapproblemen Hoge correlaties niet het gevolg van overlap in inhoud van items op vragenlijsten Longitudinale stabiliteit onbekend; aanwijzingen voor verschillend beloop vermoeidheid en depressieve symptomen Meer symptomen vóór behandeling --> meer symptomen tijdens behandeling --> persoonlijkheid?

Trait anxiety Relatief stabiele neiging om met een bepaalde hoeveelheid angst op situaties te reageren die als bedreigend worden ervaren State anxiety: de mate van angst op een bepaald moment

Speelt trait anxiety een rol in persisteren van depressieve symptomen, vermoeidheid en slaapproblemen na behandeling borstkanker? Hypothese: Een hogere score op trait anxiety (gemeten vóór diagnose) leidt tot meer depressieve symptomen, meer vermoeidheid en een lagere slaapkwaliteit in de 2 jaar na diagnose, dan een lagere score op trait anxiety onafhankelijk van de diagnose (BC of BBP).

Patiënten Vrouwen met afwijking borst in EZ, JBZ en Maasland zkh Deelname onderzoek naar QoL en type operatie (Promotie-onderzoek A. van der Steeg) Exclusiecriteria: onvoldoende beheersing Ned. Taal vg van benigne of maligne afwijkingen in de borst Verwachting borsttumor > 5 cm --> geen keuze meer voor borstsparende OK.

Procedure Informatie over onderzoek en informed consent 1e set vragenlijsten vóór het bezoek aan de chirurg, dus vóór de diagnose bekend was Vervolgmetingen na 1 maand (T2), 3 maanden (T3), 6 maanden (T4), 1 jaar (T5) en 2 jaar (T6) referentiepunt vervolgmetingen voor BBP-patiënten was de diagnose; voor BC-patiënten de OK

Vragenlijsten Paper & pencil; 1e set in zkh, de rest thuis State-Trait Anxiety Inventory (STAI) Fatigue Assessment Scale (FAS) Center for Epidemiological Studies Depression Scale (CES-D) World Health Organization Quality of Life Assesment instrument (WHOQOL-100); facet scale “Sleep and Rest”

Statistische analyses Beschrijven sociodemografische data: frequencies Correlaties tussen TA en de 3 symptomen onderling: Pearson correlations Verschillen BBP en BC groep: independent sample t - tests en Chi-squared tests Voorspellen van predictoren voor iedere variabele op T6: hiërarchische regressie-analyses Bestuderen verschillen in scores op vragenlijsten over de tijd heen: lineair mixed model analyses SPSS 18.0

Deelnemers vs niet-deelnemers 76.2% (609 van 799) was bereid deel te nemen en vulde vragenlijsten (vrijwel) volledig in Deelnemers en niet-deelnemers verschilden in leeftijd: deelnemers waren jonger Geen verschil in diagnose Redenen om niet mee te doen: lengte vragenlijsten en hoog stressniveau

Deelnemers vs dropouts 37.3% BC en 62.7% BBP Totale dropout: 36.5% Met name BBP patienten na T1 63.5% (387) patienten heeft alle vragenlijsten t/m T6 ingevuld Geen verschillen tussen deelnemers en dropouts m.b.t. leeftijd en scores op vragenlijsten

Kenmerken van de deelnemers op baseline

Wat valt bij baseline op? BBP jonger en hoger opgeleid dan BC Hoger opgeleiden rapporteren minder angst en depressieve symptomen Geen relatie tussen leeftijd, burgerlijke staat, kinderen en “werkzaam zijn” met trait anxiety of de onderzochte symptomen TA, depressieve symptomen en vermoeidheid correleren sterk, maar niet met slaapproblemen

TA voorspeller voor depressieve symptomen, vermoeidheid en slaapproblemen na 2 jaar?

Resultaten regressie-analyses Demografische kenmerken zijn geen voorspeller voor symptomen T6 Diagnose en adjuvante therapie evenmin Zonder correctie voor scores op baseline is TA de enige significante predictor Met correctie: TA blijft enige significante voorspeller voor depressieve symptomen. Voor vermoeidheid en slaapproblemen zijn de betreffende symptomen op baseline mede significante voorspellers.

Resultaten linear mixed model analyses Depressieve symptomen: interactie-effect tijd en TA en tijd en diagnose Meer TA --> meer depressieve symptomen Meer TA -->grotere afname in depressieve symptomen tussen T1 en T2 en tussen T4 en T5. Tussen T3 en T4 juist grotere toename bij lagere TA BC: tragere afname depressieve symptomen na diagnose; BBP toename na T2 Opleidingsniveau speelt geen rol

Resultaten lineair mixed model analyses Vermoeidheid: interactie-effect tijd en TA en tijd en diagnose Hogere TA --> meer moe BBP: vermoeider vóór diagnose, maar minder vermoeid na diagnose BC: vermoeidheid daalt vanaf T4, maar bij BBP stabiel Hogere TA: relatief weinig toename van vermoeidheid en traag herstel

Resultaten lineair mixed model analyses Slaapproblemen: geen significante interactie-effecten van tijd en TA en van tijd en diagnose Geen hoofdeffect van diagnose Wel hoofdeffect van TA Hogere TA --> lagere slaapkwaliteit

Overzicht beloop afzonderlijke symptomen

.

Discussie Belangrijke conclusie: sterke relatie tussen TA, depressieve symptomen en vermoeidheid Depressieve symptomen en vermoeidheid delen mogelijk dezelfde neuroendocrine pathofysiologische mechanismen Is het één het gevolg van het ander? Lijkt van niet. Vermoeidheid wel één van de predictoren van depressie, maar TA sterker. Ook het beloop verschillend.

En slaap dan? Lage correlaties met slaapkwaliteit en geen interactie-effecten. Sommige studies tonen hogere correlaties, m.n. tussen vermoeidheid en slaapproblemen. Metastudie: chemotherapie lijkt slaap negatief te beïnvloeden Angst-depressie en vermoeidheid-insomnia-pijn zijn clusters die bij kankerpatiënten aangetoond zijn

Beperkingen en sterktes Meetinstrumenten spelen mogelijk een rol bij de resultaten t.a.v. slaapkwaliteit Hoge dropout in de BBP-groep Statistiek niet geschikt voor detecteren clustering-effecten over de tijd heen Longitudinaal onderzoek Grote patiëntengroep Baselinemeting vóór diagnose Vergelijking BBP met BC-groep

Take home message Vrouwen met een hogere TA hebben na diagnostiek (BBP) en/of behandeling (BC) een hoger risico op persisteren van depressieve symptomen, vermoeidheid en slaapproblemen.--> Onderzoek: persoonlijkheids-variabelen meenemen Klinische praktijk: patiënten met hogere TA identificeren en coping met stress verbeteren

Psycho-Oncology (2012) Published online in Wiley Online Library (wileyonlinelibrary.com). DOI: 10.1002/pon.3115