Eenheid en scheiding van de Nederlanden 16de – 17de eeuw

Overzicht 1. Karel V : poging tot bestuurlijke eenmaking 2. Filips II : opstand en oorlog => scheiding van de Nederlanden => Zuidelijke Nederlanden (katholiek) = de ‘Spaanse Nederlanden’ => de ‘Oostenrijkse Nederlanden’ => België => Noordelijke Nederlanden (grotendeels protestants) = de Verenigde Provinciën => Republiek => koninkrijk Nederland

1. Keizer Karel V probeert de Nederlanden te verenigen “Ik spreek Spaans tegen God, Italiaans tegen vrouwen, Frans tegen mannen en Duits tegen mijn paard.” Karel V (1500-1558) Keizer Karelbrug (Gent) (Het is niet zeker dat Karel V deze uitspraak deed, maar ze typeert zijn talenkennis wel.)

Het rijk van Karel V Het Heilige Roomse Rijk en de erflanden van Karel V tegen het eind van zijn regeerperiode

De XVII Provinciën = de “Habsburgse Nederlanden” (van 1543 tot 1585) Aparte vorstendommen => Karel is de suzerein van elk vorstendom apart (privileges!) => probeert het bestuur te centraliseren Hoofdstad Brussel Het Prinsbisdom Luik bleef onafhankelijk

Bestuurlijke hervorming onder Karel V Bron: Storia 4ASO, Van In, Wommelgem, 2011 (p. 76)

Bestuurlijke hervorming onder Karel V 1. Centraal Landvoogd(es) [ ] Raad van State: politiek advies Geheime Raad: juridisch advies + naleving wetten Raad van Financiën: vorstelijke bezittingen beheren beden voorbereiden Staten-Generaal : centrale standenvertegenwoordiging van de gewesten ‘staten’ = standen, cf. feodaliteit wordt spreekbuis van de belangen van de NL gewesten ( de vorst) 2. In de gewesten Statenvergaderingen Keuren de vorstelijke beden goed (of af) Stadhouders plaatsvervangers van de vorst in de gewesten roepen de gewestelijke statenvergaderingen bijeen

Karel V en het opstandige Gent Gents oproer onder Karel V : zie bundel Karel V slaat de opstand neer en straft Gent hard Illustreert de tanende macht van de steden (toenemende centralisatie in Europa => ontstaan van nationale staten) Gentse stroppendragers in 2013

Spanjaardenkasteel – Gent (1540) De Sint-Baafsabdij in Gent werd deels afgebroken om het Spanjaardenkasteel te bouwen. De abdij werd een garnizoensplaats van de Spanjaarden.

2. Opstand onder Filips II : de 80-jarige oorlog “Het volk is er niet voor de vorst, maar omgekeerd is de vorst er voor het volk. Zijn eerste en hoogste plicht is voor het hem toevertrouwde volk te ijveren en ervoor te zorgen dat het, in rust en vrede, in gerechtigheid en orde kan leven, want daarover zal eens aan hem, de vorst, rekenschap gevraagd worden.” Filips II over de vorstelijke plichten (fragment) Spaanse (rood/oranje) en Oostenrijkse Habsburgse rijk (groen) na Karel V

Filips II (1527-1598) Opvolger van Karel V (waarom was hij geen keizer?) Sprak enkel Spaans & Portugees Beleid gericht op Spanje Overtuigd katholiek & tegenstander protestantisme Gewelddadige onderdrukking van het calvinisme Met ‘Plakkaten’ (vorstelijke verordeningen) Doortastende landvoogden: Hertog van Alva, Hertog van Parma Filips II (1527 – 1598)

A. De internationale context (cf. bundel : kennen!) Strijd tegen de Turken Zeeslag bij Lepanto (1571) Inzet: beheersing oostelijke Middellandse-Zeegebied Turken worden verslagen Strijd tegen de Engelsen Mary Tudor Elizabeth De “Zilvervloot” Nederlaag van de Spaanse Armada (1588)

Nederlaag Armada

B. De Nederlanden onder Filips II : opstand! Maatregelen van Filips: Meer macht voor kerk (bisschoppen) en Inquisitie Strenge vervolging van de protestanten 1563: verbiedt invoer uit Engeland Gevolgen: Protest van hoge (ook katholieke) adel (o.l.v. prins Willem van Oranje) en abdijen Protest van protestanten Vlaanderen verliest Engelse wolstapel => verarming + mislukte oogst 1565 => explosieve situatie

Eedverbond der Edelen (1565) Nederlandse edelen vragen aan de landvoogdes Margareta om de plakkaten (tegen ketters) te verzachten omdat ze een economische ramp betekenen (heel wat protestantse ondernemers verlaten onze gewesten). Antwoord van Margaretha’s raadgever Karel van Berlaymont: “Ce ne sont que des gueux” (Het zijn maar bedelaars.)

De Nederlanden verscheurd Margaretha van Parma mildert vervolging protestanten => veel protestanten keren terug Hagenpreken (zie vorige ppt.) 1566 : Beeldenstorm raast door de Nederlanden (zie vorige ppt.) => Filips stuurt de Hertog van Alva naar de NLen (orde op zake stellen)

Raad van Beroerten Door Alva ingesteld in 1567 Bijzondere rechtbank om de Beelden-stormers te veroordelen 1000-tal terechtstellingen (o.a. de Graven van Egmont en Hoorn) “Bloedraad” genoemd

De 80-jarige oorlog (1568-1648) Willem van Oranje (“Willem de Zwijger”) leidt de geuzen tegen Alva en de Spanjaarden Willem wordt protestant 1576 “Spaanse Furie” : Spaanse troepen plunderen Antwerpen (ca. 7000 doden) 1578 nieuwe landvoogd (Parma) Willem van Oranje (1533 – 1584)

Spaanse furie 1576 Stadhuis van Antwerpen in brand tijdens Spaanse furie 1576

Pacificatie van Gent (1576) = De NL gewesten sluiten zich aaneen in de “Generale Unie” Onmiddellijk gevolg van de “Spaanse Furie” Gemaakte afspraken: De Spaanse troepen dienden de Nederlanden te verlaten; De Staten-Generaal zouden op eigen initiatief bij elkaar mogen komen en niet alleen op initiatief van de vorst; Er moest een amnestieregeling komen voor de opstandelingen; De oude privileges van de wereldlijke en kerkelijke instanties moesten worden hersteld (de erkenning van de koning van Spanje als soeverein stond niet ter discussie); Nederlandse edelen zouden moeten instaan voor het bestuur van de Nederlanden in plaats van Spanjaarden; Willem van Oranje zou als regeringsleider in de Nederlanden fungeren naast de landvoogd. (bron: Wikipedia)

Unie van Atrecht (1579) Enkele gewesten in het zuiden : erkennen het gezag van Filips II Erkennen alleen nog de katholieke godsdienst = begin van de scheiding der Nederlanden Unie van Atrecht en Utrecht

Unie van Utrecht (1579) Reactie op de Unie van Atrecht Noordelijke gewesten vormen een unie om samen tegen de Spanjaarden te strijden Ook delen van het huidige België behoren tot de Unie van Utrecht Unie van Atrecht en Utrecht

Plakkaat van Verlatinghe (1581) Noordelijke gewesten van de Nederlanden verklaren zich onafhankelijk van de Spaanse koning Zoeken een vorst, maar tevergeefs => 1588 : “Republiek der zeven Verenigde Provinciën (of: der Verenigde Nederlanden)” = het huidige Nederland Akte of Plakkaat van Verlatinge (1581) Link naar de tekst van de akte van verlating.

Sluiting van de Schelde 1585 Na de Val van Antwerpen sluit Filips II de Schelde af voor alle verkeer. Antwerpen bloedt leeg. Amsterdam lost Antwerpen af als wereldhaven.

De vrede van Münster (1648) Pas in 1648 erkent Spanje de onafhankelijkheid van de Verenigde Provinciën

Uitsmijter(s) Sprak Karel V Nederlands? Vrouwen aan de macht Het Wilhelmus St(r)aten-Generaal, of hoe de geschiedenis ook vandaag nog inspireert

Sprak Karel V Nederlands? “Ik spreek Spaans tegen God, Italiaans tegen vrouwen, Frans tegen mannen en Duits tegen mijn paard.” Duits = Duytsch = diets = gemeenschappelijke benaming voor wat we vandaag Duits en Nederlands noemen: En nog in zijn laatste regeringsjaar ging er op 7 mei 1555 een octrooi uit van Keizer Karel, waarin voor het bekleden van zogenaamde “officien" (ambten) in Holland wordt vereist, dat "die geene die uyt die voorsz[ eide] Landen van herwaerts-over gebooren zijn, die Duytsche sprake, die men in Hollant gebruyckt, kunnen, verstaen ende spreecken [sullen]" Bron: De GRAUWE, LUC, ‘Welke taal sprak Keizer Karel?’, Universiteit Gent, online op ojs.ugent.be/hmgog/article/viewFile/361/354 (maart 2015)

Landvoogd(ess)en onder Karel V en Filips II : vrouwen aan de macht? 1507-1530 Margaretha van Oostenrijk (tante van Karel V) (officieel ‘regentes’) 1530-1555 Maria van Hongarije (zus van Karel V) 1559-1567 Margaretha van Parma (halfzus van Filips II, buitenechtelijk kind van Karel V) 1567-1573 Hertog van Alva (Spaanse generaal) 1578-1592 Alexander Farnese, hertog van Parma (zoon van Margaretha van Parma)

Het Wilhelmus

StRaten-Generaal… …of hoe geschiedenis ook vandaag nog inspireert tot maatschappelijk actie http://www.stratengeneraal.be/