C. Discart E. Vanoutrive Naturalis 1 - 1e trim BORDPLANNEN

1 ORGANISMEN IN HUN BIOTOOP Hoofdstuk 1 BIOTOOPSTUDIE IN HET BOS Hoofdstuk 2 HOE ZIJN BLOEMPLANTEN OPGEBOUWD?

1. Organismen in hun biotoop Kan je determineren: planten & dieren zwammen = BIOTISCH Plaats waar organismen samenleven onder bepaalde levensvoorwaarden = ABIOTISCH Natuurlijk evenwicht  boomlaag  struiklaag  kruidlaag  moslaag  bosbodem  ondergrond loofbos / naaldbos houtachtige stengels kruidachtige stengels mos, paddenstoelen via ontbinders = reducenten strooisellaag → bladgrond → humuslaag bodemhardheid & vochtigheid bepalen BOS Etagegroei & bosdieren Bodemdieren & sporen lichtinval & temperatuur

2. Delen van een bloemplant + functie BLADEREN verdampen van water (continue stroom in plant)‏ STENGEL transport van water en mineralen naar alle delen van de plant WORTEL opname van water en mineralen vanuit de bodem

3. Wortel van een bloemplant BOUW bv. herderstasje bv. prei 1 hoofdwortel wortelharen zijwortels wortelmutsje vele bijwortels AANPASSINGEN - opnamefunctie: vele fijne wortelhaartjes - groeifunctie: beschermend wortelmutsje - steunfunctie: diep en uitgebreid wortelstelsel (bv. beuk) hechtwortels om hoger te groeien (bv. klimop) - opslagfunctie: reservevoedsel in verdikte wortels (bv. biet)

4. Stengel van een bloemplant BOUW eindknop stengel okselknop blad AANPASSINGEN - transportfunctie: verbinding tussen wortel en bladeren/bloemen - groeifunctie: eindknop (hoofdstengel) + okselknop (zijstengels) - steunfunctie: draagt bladeren, knoppen, bloemen, vruchten - opslagfunctie: reservevoedsel in verdikte stengels (bv. aardappel)

5. Blad van een bloemplant (1) VERSCHEIDENHEID nervatuur insnijdingen bladrand insnijdingen bladschijf bladstand

6. Blad van een bloemplant (2) BOUW hoofdnerf bladschijf zijnerven bladmoes bladrand bladschede bladsteel AANPASSINGEN - verdampingsfunctie: groot plat bladoppervlak - transportfunctie: via bladsteel en uitgebreid bladskelet - steunfunctie: met verbrede bladsteel op de stengel - opslagfunctie: reservevoedsel in verdikte bladeren (bv. ui) - groeifunctie: (fotosynthese - zie later)

1 ORGANISMEN IN HUN BIOTOOP Hoofdstuk 3 HOE ZIJN GEWERVELDE DIEREN OPGEBOUWD?

7. Gewervelde dieren GEWERVELDEN 5 klassen: wervelkolom - vissen kop – romp – ledematen 5 klassen: - vissen - amfibieën - reptielen - vogels - zoogdieren Kenmerken: - constante lichaamstemperatuur (haren en/of vetlaag) - zogen hun jongen - levendbarend (2 uitzonderingen)

8. Gewervelden: aanpassingen omgeving WATER WATER & LAND LAND ZINTUIGEN Vissen & Amfibieën Zoogdieren Prooidier Zeezoogdieren Roofdier (bv. konijn) (bv. kat) - stappen - springen - lopen - graven - vliegen - voortbeweging - ademhaling - lichaamstemp. - voortplanting - overgangsklasse van vissen → reptielen - huidademhaling door naakte huid - metamorfose van kikkerdril → kikker

9. Gewervelden: inwendige bouw SPIJSVERTERING ADEMHALING TRANSPORT neus luchtpijp luchpijptakken longen middenrif bloedvaten hart milt mond slokdarm maag 12-vingerige darm ← galblaas ← lever ← alvleesklier dunne darm UITSCHEIDING VOORTPLANTING ♀: eierstokken, eileiders, baarmoeder, vagina ♂: teelballen, balzak zaadleiders, penis blinde darm + appendix dikke darm endeldarm aars nieren urineleiders urineblaas urinebuis

10. Gewervelden: aanpassing voedingswijze Konijn Mens Kat planteneter alleseter vleeseter BORSTHOLTE - ademhaling - transport - (spijsvertering) BUIKHOLTE - spijsvertering - uitscheiding - voortplanting

2 BOUWSTENEN VAN ORGANISMEN EN MATERIE Hoofdstuk 1 WAARUIT ZIJN ORGANISMEN OPGEBOUWD?

11. Plantencel & dierlijke cel Organisme → stelsels → organen → weefels → cellen ‖ kleinste levende eenheid van een organisme! vacuole celplasma bladgroen celkern celmembraan celwand bv. mondslijmvlies bv. ajuinvlies

12. Van cellen tot organimse groepering van organen die samen instaan voor 1 bepaalde levensfunctie levend wezen door harmonieuze samen- werking van stelsels CELLEN → WEEFSELS → ORGANEN → STELSELS → ORGANISMEN groepering van cellen met dezelfde - vorm - functie groepering van weefsels met een gemeenschappelijke functie vb. dekweefsel transportweefsel steunweefsel deelweefsel spierweefsel klierweefsel kraakbeenweefsel vb. blad stengel maag longtak