Drugs, medicijnen en werk En de relatie met productiviteit en veiligheid

Wat valt er onder drugs? Indeling naar wetgeving Indeling naar werking

Indeling drugs naar wet Opiumwet: Harddrugs Softdrugs De Opiumwet De Opiumwet geeft een indeling voor drugs. Het gaat dan over middelen die bij wet verboden zijn omdat het gebruik tot risico’s leidt, met een indeling naar hard drugs en soft drugs. De lijst II middelen zijn middelen waarvan de overheid stelt dat de risico’s van gebruik meer toelaatbaar zijn dan de middelen van lijst I. De middelen van lijst II worden ook wel aangeduid met soft drugs. Het in het bezit hebben en het produceren van deze middelen is strafbaar, maar in de praktijk wordt het bezit van kleine hoeveelheden niet vervolgd. Middelen die op deze lijst staan zijn hasj en weed, maar ook slaap- en kalmeringsmiddelen zoals Valium en Seresta staan op deze lijst. Zij vormen een uitzondering op de softdrugs aanduiding omdat ze veelal op recept worden verkregen. Een andere uitzondering op de lijsten is alcohol en tabak. Frequentie en intensiteit van gebruik leveren zeker gezondheids- en maatschappelijke risico’s op, maar maatschappelijk worden ze min of meer geaccepteerd en daardoor niet aangeduid als soft- of harddrugs.

Harddrugs Onaanvaardbare risico’s Verslavend Verboden Voorbeelden zijn heroïne, cocaïne, LSD en XTC Zogenaamde lijst I middelen van de Opiumwet In de wet vallen onder harddrugs middelen waarvan het gebruik onaanvaardbare risico’s met zich meebrengt voor de gezondheid van de gebruiker en door het verslavende effect bij gebruik. Deze middelen zijn verboden: het vervaardigen en verhandelen van deze middelen is strafbaar. Het zijn middelen zoals heroïne, cocaïne, LSD en XTC. Dit is de zogenaamde lijst I middelen van de Opiumwet.

Softdrugs Bezit van kleine hoeveelheden wordt getolereerd Voorbeelden zijn hasj en weed Zogenaamde lijst II middelen van de Opiumwet De lijst II middelen zijn middelen waarvan de overheid stelt dat de risico’s van gebruik meer toelaatbaar zijn dan van lijst I. De middelen van lijst II worden ook wel aangeduid met softdrugs. Het in het bezit hebben en het produceren van deze middelen is strafbaar, maar in de praktijk wordt het bezit van kleine hoeveelheden niet vervolgd. Middelen die op deze lijst staan zijn hasj en weed.

uitzonderingen Slaapmiddelen (lijst II – softdrugs) Alcohol (niet op lijst) Tabak (niet op lijst) Ook slaap- en kalmeringsmiddelen zoals Valium en Seresta staan op deze lijst. Zij vormen een uitzondering op de softdrugs aanduiding omdat ze veelal op recept worden verkregen. Een andere uitzondering op de lijsten is alcohol en tabak. Frequentie en intensiteit van gebruik leveren zeker gezondheids- en maatschappelijke risico’s op, maar maatschappelijk worden ze min of meer geaccepteerd en daardoor niet aangeduid als soft- of harddrugs.

Indeling drugs naar werking Stimulerend Verdovend Bewustzijnsveranderend Stimulerend: Bij het gebruik van stimulerende middelen ervaart de gebruiker het gevoel over te lopen van energie en een verhoogd alert zijn. Onder deze middelen vallen bijvoorbeeld ook koffie en nicotine (sigaretten, tabakswaren). Qua drugs zijn cocaïne en amfetamine (ook wel speed genoemd) stimulerende middelen. Verdovend: Het gebruik van verdovende middelen geeft een kalmerend en ontspannend gevoel, ook kunnen ze leiden tot een slaperige roes. Alcohol en slaapmiddelen hebben deze werking, als ook heroïne en andere opiaten. Bewustzijnsveranderend: Middelen zoals LSD, hasj, weed en paddo’s veranderen het wereldbeeld van de gebruiker.   Deze indeling op werking is niet geheel eenduidig: een aantal middelen heeft een gemengd effect. Zo kan XTC oppeppend werken, maar ook de waarneming veranderen.

Drugsgebruik in Nederland 8,7 % cannabisgebruikers 0,9 % cocaïne 0,6 % heeft ervaring met opiaten, zoals heroïne. 1,6 % XTC 0,5 % amfetamines (Bron: Nationale Drugsmonitor, Jaarbericht 2007 cijfers 2005. Het betreft actueel en recent gebruik) Cijfers van drugsgebruik In Nederland bestaat een Nationale Drugsmonitor, die inzicht geeft in drugsgebruik. De cijfers hieronder betreffen huidig en recent gebruik in het jaar 2007:   8,7 % cannabisgebruikers, met een gemiddelde leeftijd van de gebruiker: 30,5 jaar; 0,9 % cocaïne, met een gemiddelde leeftijd van de gebruiker: 31,9 jaar; 0,6 % heeft ervaring met opiaten, zoals heroïne; 1,6 % XTC, met een gemiddelde leeftijd van de gebruiker: 28,1 jaar; 0,5 % amfetamines, met een gemiddelde leeftijd van de gebruiker: 25,9 jaar; (Bron: Nationale Drugsmonitor, Jaarbericht 2007 cijfers 2005. Het betreft actueel en recent gebruik). De gemiddelde leeftijd geeft aan dat veel gebruikers in de leeftijd zitten van de beroepsbevolking. Het is ook aan te nemen dat veel van hen werken: alleen opiatengebruik (heroïne, methadon, morfine) komt vooral voor onder dak- en thuislozen en in het criminele circuit.

Drugs: Waar ligt onze verantwoordelijkheid? Wetgeving: Arbowet Opiumwet Bijzondere wetgeving Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Arbowet Veilige en gezonde werkomstandigheden Drugsgebruik houdt risico in voor veiligheid van gebruiker en collega’s Vanuit de Arbowet is de werkgever gehouden aan het vormgeven van veilige en gezonde werkomstandigheden. Het gebruik van drugs kan leiden tot onveilige werksituaties. Bij drugs gaat het dan vooral om de bewustzijnsveranderende effecten. Uit onderzoek blijkt dat mensen die een probleem hebben met de afhankelijkheid van drugs, vaker verzuimen en vaker bij bedrijfsongevallen betrokken zijn.

Opiumwet Drugs als gevaarlijke stof in het werk zelf, zoals bij douane Betreft veiligheid en gezondheid van werknemer Opiumwet, artikel 7.2. Werk veilig – van toepassing Verder zijn er nog situaties waarbij drugs als gevaarlijke stof van het werk zelf aanwezig zijn. Bij drugs kan het gaan om functies bij de douane. Hierover geeft de Opiumwet een apart artikel opgenomen: ‘Opiumwet, artikel 7.2. Werk veilig Opiumwetmiddelen zijn gevaarlijke stoffen. Bij een fysieke controle van opiumwetmiddelen, volgt u de aanwijzingen en instructies op uit het Handboek Douane, onderdeel 12.10.00, paragraaf 2.3 en onderdeel 12.20.00. Als u opdracht krijgt een fysieke controle uit te voeren of monsters te nemen van opiumwetmiddelen, volgt u ook de eventuele aanwijzingen in het fyco-formulier. Gezondheidsrisico: Als u fysiek in contact komt met opiumwetmiddelen of erbij in de buurt komt, kan dat een gezondheidsrisico inhouden. Door u bewust te zijn van die risico's en door de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen, kunt u de risico's beperken: Voorkom het breken of openen van producten (uitgezonderd zijn controle en identificatie). Draag handschoenen. Adem de inhoud van de producten niet in. Stop deze ook niet in de mond om te proeven. Ruik niet aan de goederen. Het is belangrijk dat u de instructies en aanwijzingen nauwkeurig opvolgt; het gaat immers om uw eigen veiligheid en gezondheid’.

Bijzondere wetgeving In verband met besturen van voertuigen: Wegenverkeerswet Luchtvaartwet Scheepsvaartverkeerswet De WegenVerkeerswet, Luchtvaartwet en de Scheepsvaartverkeerswet bevatten een aantal artikelen over alcohol, drugs en medicijnen en verkeer, vooral omdat medicijnen en drugs effect hebben op het besturen van voertuigen. Volgens de Wegenverkeerswet is rijden onder invloed van een stof, waarvan je kunt weten dat die stof de rijvaardigheid beïnvloedt, strafbaar. Wie een geneesmiddel gebruikt, wordt geacht het etiket en de bijsluiter te hebben gelezen en kan dus weten of het medicijn invloed kan hebben op het reactievermogen. Justitie kan een bloedproef gebruiken om te kijken of er geneesmiddelen in het bloed zitten die invloed hebben op de rijvaardigheid.

Maatschappelijke verantwoordelijkheid Voorkómen van verslavingsproblemen Financieel belang voor werkgever Loonbeslag En: werknemer is ook lid van de samenleving In het kader van maatschappelijk ondernemen heeft de werkgever ook een rol in het signaleren en bij voorkeur voorkomen van verslavingsproblemen. Dit is in het belang van de werknemer én het bedrijf. Verzuim en ongevallen kosten immers tijd en geld en komen het imago van het bedrijf niet ten goede. Verder speelt loonbeslag een rol. Als een werknemer door verslavingsproblematiek in de schulden komt, dan heeft de werkgever de plicht mee te werken aan loonbeslag. Een gerechtsdeurwaarder voert in opdracht van de schuldeiser het loonbeslag uit. Wat betekent dit voor werkgevers? Werkgevers dienen een vragenlijst in te vullen over het loon van betreffende werknemer en zijn verplicht het loon, dat onder het beslag valt, van het salaris van de werknemer in te houden. Dit wordt dan periodiek naar de rekening van de deurwaarder overgemaakt. En last but not least: een werknemer is lid van de samenleving en is naast werknemer ook vader, moeder, broer, zus, buurman, buurvrouw. Een organisatie kan zich niet lostrekken van de invloed die zij heeft op werknemers en de regio waarin ze opereert en waar werknemers ook wonen en leven. Dit valt ook onder de maatschappelijke verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid houdt niet op bij de bedrijfspoort.

Medicijnen Stofnaam Merknaam Gele sticker medicijnen Circa 11.000 verschillende medicijnen beschikbaar Meest voorgeschreven: maagzuurremmers, antidepressiva, pijnstellers en slaapmiddelen Medicijnen hebben een merknaam en een stofnaam. De stofnaam wordt officieel vastgesteld door de World Health Organisation (WHO) en verwijst naar het werkzame bestanddeel van het middel. De fabrikant bepaalt de merknaam van het geneesmiddel.   Gele sticker medicijnen Een aparte groep medicijnen, vormen de zogenaamde gele sticker medicijnen. De naam verwijst naar de gele sticker op het geneesmiddel, met daarop de vermelding: ‘DIT GENEESMIDDEL VERMINDERT HET REACTIEVERMOGEN’. Gele sticker medicijnen kunnen diverse bijwerkingen hebben, zoals: duizeligheid, dubbelzien, wazig zien, onhandigheid, langzamer reageren dan anders, sufheid, slaperigheid, minder controle over arm- en beenspieren, onverschilligheid en afgenomen alertheid. Er is een groot aantal medicijnen op de markt, naar schatting 11.000. Deze medicijnen zijn via de huisarts, apotheek of vrij verkrijgbaar via bijvoorbeeld internet of de drogist. Voor de beeldvorming: van de 11.000 beschikbare medicijnen, schrijven huisartsen er circa 150 tot 200 voor. De meest voorgeschreven middelen zijn: maagzuurremmers, antidepressiva, pijnstillers en slaapmiddelen, middelen bij astma en chronische longziekten (COPD, zoals longemfyseem).

Medicijn gebruik 1/3 van de Nederlanders gebruikt voorgeschreven medicijnen 1/3 gebruikt niet-voorgeschreven medicijnen indruk: circa 650.000 chronische gebruikers van slaap- en kalmeringsmiddelen Naar schatting gebruikt 1/3 van de Nederlandse bevolking voorgeschreven medicijnen (cijfers 2002). Daarnaast gebruikt ongeveer eveneens 1/3 niet- voorgeschreven medicijnen. Hierbij zit een verschil in leeftijd: het medicijngebruik bij ouderen is vooral op voorschrift; jongeren gebruiken daarentegen vaker medicijnen die niet op recept door een arts zijn voorgeschreven. Om een indruk te geven: er zijn circa 650.000 chronische gebruikers van slaap- en kalmeringsmiddelen. Naar schatting gebruikt 1/3 van de Nederlanders voorgeschreven medicijnen (cijfers 2002). Daarnaast gebruikt ongeveer eveneens 1/3 niet- voorgeschreven medicijnen. Hierbij zit een verschil in leeftijd: bij ouderen betreft het vaker door de arts voorgeschreven medicijnen.

Drugs-, medicijnengebruik en werk Effect op reactievermogen Effect op concentratie

Bijwerkingen gele sticker medicijnen Duizeligheid Dubbelzien Wazig zien Onhandigheid Langzamer reageren dan anders Sufheid, slaperigheid Minder controle over arm- en beenspieren Onverschilligheid Afgenomen alertheid Afname reactievermogen Gele sticker medicijnen kunnen diverse bijwerkingen hebben, zoals: Duizeligheid; Dubbelzien; wazig zien; Onhandigheid; langzamer reageren dan anders; sufheid, slaperigheid; minder controle over arm- en beenspieren; Onverschilligheid; afgenomen alertheid: zaken die u normaal tijdig ziet, ontgaan u.   Deze bijwerkingen hebben gevolgen voor bijvoorbeeld deelname in het verkeer, het huishouden en het werk en kunnen levensgevaarlijk zijn, zoals tijdens autorijden, maar bijvoorbeeld ook tijdens fietsen en het oversteken van de weg. Ook thuis kunnen gevaarlijke zaken ontstaan, zoals bijvoorbeeld bij het staan op een huishoudtrapje of op ladder, bij het koken (omgaan met gas bijvoorbeeld), het bedienen van huishoudapparaten (strijkijzer bijvoorbeeld) en bij taken die te maken hebben met andere elektrische apparatuur (zoals een heggenschaar of grasmaaier). Verder is er een vergroot risico op struikelen en vallen. Ook de gevolgen voor het werk zijn aanwezig. U kunt hierbij denken aan het bedienen van machines waarbij extra alertheid van belang is in verband met veiligheid (lasapparatuur, snij apparatuur, zware machines etc.) en aan het bedienen van bedrijfsvoertuigen auto’s, heftrucks, vrachtwagens enz. Als deze middelen, die het reactievermogen beïnvloeden, in combinatie met alcohol worden gebruikt, worden de effecten van de bijwerkingen versterkt.

Indeling naar 5 groepen en hun effect Slaapmiddelen, kalmerende middelen en middelen tegen psychische stoornissen Pijnstillers Spierverslappende middelen Allergie medicijnen Hoestmiddelen Er zijn vijf groepen medicijnen aan te geven die aangeduid worden als ‘gele sticker’medicijn vanwege hun bijwerkingen. Slaapmiddelen, kalmerende middelen en middelen tegen psychische stoornissen. Pijnstillers. Spierverslappende middelen. Allergie medicijnen. Aantal hoestmiddelen.

versuffen, wazig zien, onhandigheid Slaapmiddelen, kalmerende middelen en middelen tegen psychische stoornissen versuffen, wazig zien, onhandigheid Het effect van slaapmiddelen werkt vaak langer door dan alleen gedurende de periode waar men in wil slapen (meestal ’s nachts). Slaapmiddelen kunnen ook de volgende dag nog een versuffend effect hebben en daarmee de reactietijd en alertheid negatief beïnvloeden. Hetzelfde geldt voor kalmerende middelen. Bij middelen tegen psychische stoornissen gaat het over medicijnen die ingezet worden bij depressie bijvoorbeeld of een psychose. Antidepressiva kunnen duizeligheid, wazig zien en slaperigheid als bijwerking hebben. Medicijnen die ingezet worden bij psychoses – situaties waarbij mensen ernstig in de war zijn en het contact met de werkelijkheid verliezen - kunnen wazig zien, sufheid, onhandigheid, trillende handen en rusteloosheid tot gevolg hebben.

Afname beoordelingsvermogen, sufheid Pijnstillers Afname beoordelingsvermogen, sufheid Bij pijnstillers betreft het middelen die morfine bevatten of stoffen die hierop lijken, zoals codeïne of fentanyl. Ook pijnstillende pleisters, waarbij het lichaam de werkzame stof langzaam opneemt vallen hier onder. Deze middelen worden ingezet na operaties en in situaties zoals botbreuken, osteoporose (botontkalking) en bij de behandeling van tumoren. De grootste bijwerking dat deze middelen hebben, betreft het beoordelingsvermogen, met sufheid als meest belangrijke kenmerk.

Afname controle armen en benen, slaperigheid, duizeligheid 3. Spierverslappende middelen Afname controle armen en benen, slaperigheid, duizeligheid Spierverslappende middelen worden ingezet tegen gespannen en verkrampte spieren. Zoals in het geval van multiple sclerose. Baclofen is een voorbeeld van een spierverslappend middel. Naast een relaxatie en daarmee minder controle over de arm- en beenspieren, zijn er bijwerkingen in de vorm van slaperigheid, sufheid en duizeligheid.

Sufheid en slaperigheid 4. Allergie medicijnen Sufheid en slaperigheid Dan is er nog een aantal middelen tegen hooikoorts, allergie of reisziekte. Om met het laatste te beginnen: alle middelen tegen reisziekten veroorzaken sufheid. Hoe tegenstrijdig ook, als deze middelen gebruikt worden mag iemand geen auto besturen. Bij hooikoorts betreft het middelen die aangeduid worden met antihistaminica, middelen die steeds minder voorgeschreven worden. De bijwerkingen van deze middelen zijn sufheid en slaperigheid.

Sufheid en slaperigheid 4. Hoestmiddelen Sufheid en slaperigheid Tot slot, hoestmiddelen waarin codeïne of promethazine verwerkt is, geven als bijwerkingen slaperigheid en sufheid.

Combinatie gebruik Meer medicijnen tegelijk Drugs en medicijnengebruik Alcohol en medicijnen

Meer medicijnen Werking van het ene medicijn kan de werking van het andere medicijn vergroten of juist afzwakken Kans op bijwerkingen Medicijnen hebben effect op elkaars werking. Het ene medicijn kan de werking van het andere medicijn vergroten of juist afzwakken. Ook vergroot een combinatie van medicijnen de kans op bijwerkingen. Bij voorgeschreven medicijnen heeft de apotheek in deze situaties een controlerende taak: het medicijngebruik van mensen is elektronisch gearchiveerd. De apotheker heeft toegang tot dit archief. Het systeem geeft een melding als bepaalde combinaties risico’s met zich meebrengen. Verder is er de mogelijkheid van een geneesmiddelenpaspoort. Het is een papieren document waar de apotheker voorgeschreven medicijnen en de dosering in noteert. Een geneesmiddelenpaspoort is aan te bevelen voor mensen die veel reizen en ook in het buitenland medicijnen nodig kunnen hebben. Het elektronisch patiëntendossier is de elektronische opvolger. Bij niet voorgeschreven medicijnen, is het zaak de bijsluiters goed door te nemen en bij twijfel contact op te nemen met (huis)arts of apotheek.

Drugs en medicijnen Bestanddelen drugs en medicijnen hebben vergelijkbare werking via effect op de hersenen Beïnvloeding van elkaars werking: Drugs kan effect van medicijn afzwakken Drugs kan werking medicijn juist versterken gezondheidsrisico De bestanddelen van medicijnen en drugs werken op een vergelijkbare manier: beide hebben een effect op de hersenen. Door dezelfde werkwijze maakt het lichaam geen onderscheid tussen drugs en medicijnen en kunnen de middelen ook elkaars werking beïnvloeden. Als gevolg van drugsgebruik kan het effect van een geneesmiddel versterkt of verzwakt worden, met gezondheidsrisico’s als gevolg. Er is ook een risico door de leverfunctie. De lever breekt de stoffen af die in medicijnen en drugs zitten. De stoffen verlaten het lichaam via urine en ontlasting. De lever heeft maar een beperkte capaciteit om stoffen gelijktijdig te kunnen afbreken. Bij een combinatie van drugs en medicijnen bestaat het risico dat een stof niet goed afgebroken wordt en langer in het lichaam blijft. Een ander risico is, dat de lever een stof juist te snel afbreekt. Dit is vooral een risico bij geneesmiddelen, waardoor de kwaliteit van de heilzame werking van het middel vermindert, of de werking van het middel teniet wordt gedaan. De beschreven effecten zijn gemiddelde effecten. De effecten van gecombineerd drugs- en medicijngebruik verschillen van persoon tot persoon. Dat heeft te maken met geslacht, voeding, erfelijke factoren, conditie en bijvoorbeeld lichaamsgewicht.

Geneesmiddelen en alcohol Medicijnen vertragen de afbraak van alcohol via de lever Alcohol als giftige stof langer in het lichaam Gevolgen: misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid maar ook daling van bloeddruk en hartkloppingen Naast de combinatie van drugs en medicijnen, levert ook de combinatie alcoholgebruik en medicijnen gezondheidsrisico’s op. Medicijnen hebben effect op de werking van alcohol. Een van de effecten is dat medicijnen de afbraak van alcohol via de lever vertragen. Hierdoor blijven de giftige alcoholbestanddelen langer in het lichaam. Dit zou niet alleen kunnen leiden tot misselijkheid, hoofdpijn en duizeligheid maar ook tot een daling van de bloeddruk en hartkloppingen. Slaap- en kalmeringsmiddelen: door alcohol kunnen de volgende bijwerkingen sterker worden: slaperigheid, verslechtering van het coördinatie- en concentratievermogen. Antidepressiva: alcohol kan de versuffende werking van antidepressiva versterken. Middelen tegen epilepsie: de effecten op coördinatie, concentratie en het zich slaperig voelen worden versterkt bij overmatig alcoholgebruik. Een enkel glas alcohol hoeft geen risico op te leveren. Bloedsuikerverlagende middelen: mensen met diabetes kunnen als gevolg van het drinken van alcohol een ‘hypo’ krijgen. Er zit dan te weinig glucose in het bloed (onder de 4 mmol/l), waardoor mensen gaan zweten, trillen, hoofdpijn krijgen, duizelig worden. Ook heeft het een effect op de concentratie, men voelt zich verward, suf en men kan zelfs buiten bewustzijn raken. Antipsychotica: door alcohol kunnen de volgende bijwerkingen sterker worden: slaperigheid, verslechtering van het coördinatie- en concentratievermogen. Ook kan het gebruik van alcohol depressieve gevoelens oproepen en versterken.

Alcohol en werking medicijn Alcohol vertraagt de werking van medicijnen Medicijn blijft langer in lichaam Effect is vergelijkbaar met overdosering van medicijn Alcohol versterkt de werking van medicijnen en kan daardoor de werking beïnvloeden Effect bijvoorbeeld sterk bij pijnstillers en middelen tegen allergie Andersom heeft ook alcohol een effect op medicijngebruik: alcohol kan de afbraak van sommige medicijnen vertragen, waardoor deze langer in het lichaam blijven. Met een vergelijkbaar effect als een overdosering van dat medicijn. Verder kan alcohol het effect van sommige geneesmiddelen versterken. De voorgeschreven dosering wordt dan beïnvloedt en daarmee de werking van het geneesmiddel. Medicijnen waarop alcohol effect heeft zijn: Pijnstillers. Dit betreft onder meer de bijwerking van irritatie van het maagslijmvlies, waardoor iemand eerder en meer last heeft van maagklachten. Een andere bijwerking van alcohol is dat het de bloedvaten verwijdt. Dit leidt tot bloedverdunning en moeilijk te stelpen bloedingen door een verminderde stolling van het bloed. Dit is een effect van alcohol in combinatie met bijvoorbeeld ibuprofen, diclofenac en naproxen. Pijnstillers die afgeleid zijn van morfine verdoven net als alcohol de hersenen. In combinatie met alcohol worden bepaalde bijwerkingen van deze middelen versterkt, zoals een verminderde coördinatie, sufheid en een vertraagde ademhaling. Middelen tegen allergie. Alcohol versterkt het effect van een slechtere coördinatie en concentratie. Alcohol heeft dit effect vooral bij de ‘oudere’ middelen, zoals dexchloorfeniramine (Polaramine), difenhydramine (Dramamine) en mebhydroline. Bij gebruik van middelen die nu vooral voorgeschreven worden heeft alcohol geen invloed. Dit zijn onder meer: loratadine (Claritine, Allerfre), terfenadine (Triludan), cetirizine (Zyrtec, Reactine, Revalintabs) en fexofenadine (Telfast).

Informatie op medicijnen zelf: Gele sticker Waarschuwing medicijnen en gebruik met alcohol Bijsluiter Bij medicijnen, waarvan gebruik in combinatie met alcohol tot risico’s leidt, worden waarschuwingssticker geplakt. Ook is in de bijsluiter informatie over de werking in combinatie met alcohol opgenomen. Een etiket met de tekst ‘Gebruik geen alcohol bij dit middel`, waarschuwt voor onaangename effecten, zoals een warm en rood gezicht, misselijkheid, hoofdpijn, daling van de bloeddruk en hartkloppingen. Een etiket met de tekst ‘Pas op met alcohol`, geeft aan dat bepaalde effecten van het medicijn zoals sufheid of slaperigheid versterkt worden in combinatie met alcohol. Een etiket met de tekst ‘Pas op met alcohol in verband met maagklachten`, geeft aan dat bepaalde medicijnen irritatie van het maagslijmvlies hebben dat door alcoholgebruik versterkt wordt.

Effect op uitvoering van het werk Bij drugs: Bewustzijnsverandering Vaker verzuim Grotere betrokkenheid bij ongevallen Effect op werksfeer Effect op imago Bij medicijnen: Afname concentratie- en coördinatievermogen Verminderd gezichtsvermogen Extra risico’s van combinatiegebruik Uit voorgaande blijkt, dat naast alcohol en drugs, bepaalde geneesmiddelen een negatieve invloed kunnen hebben op het kunnen uitvoeren van werkzaamheden. Bij drugs gaat het dan vooral om de bewustzijnsveranderende effecten. Uit onderzoek blijkt dat mensen die een probleem hebben met de afhankelijkheid van drugs, vaker verzuimen en vaker bij bedrijfsongevallen betrokken zijn. Verder is er een effect op de werksfeer en het imago van het bedrijf. Bijvoorbeeld door het niet nakomen van afspraken of onredelijk zijn in het gedrag. Bij het gebruiken van geneesmiddelen gaat het om de effecten op het concentratie- en coördinatievermogen en het gezichtsvermogen. Verder blijkt dat combinaties van gebruik – alcohol en medicijnen, medicijnen en drugs – extra risico’s met zich meebrengen. In tegenstelling tot alcohol en drugs, worden medicijnen veelal voorgeschreven vanwege gezondheidsproblemen. Dit leidt tot dilemma’s: een medicijn kan nodig zijn om fysiek in staat te kunnen zijn om te werken, maar bepaalde werkzaamheden leveren veiligheidsrisico’s op voor de werknemer zelf en de collega’s.

Pijlers ADM beleid: Alcohol, drugs en medicijnen Voorlichting en scholing Begeleiding en hulp Regels Toezicht en sancties AMD-beleid steunt op vier pijlers: voorlichting en scholing, begeleiding en hulp, regels, toezicht en sancties. De bedrijfscultuur is mede bepalend voor de toon en inhoud van het beleid. Gezondheid, veiligheid en welzijn op het werk zijn de uitgangspunten voor het ADM-beleid. Nederlandse wet- en regelgeving verplichten noch verbieden AMD-beleid, wel stimuleren een aantal wetten de aandacht van organisaties voor de gevolgen van verslavingsproblemen (zie eerdere wetgeving).

Uitgangspunten beleid Gericht op functioneren Disfunctioneren is de invalshoek Aanpak vergelijkbaar met elk ander gezondheids- of functioneringsprobleem Beleid van sociale partners samen Beleid geldt voor werknemers én management De ILO – International Labour Organization – heeft een code opgesteld rondom alcohol- en drugsgerelateerde problemen op het werk, die ook van toepassing kan zijn op medicijnen. In het Nederlands vertaald, betreft het de volgende uitgangspunten voor een ADM-beleid: Het beleid en de bijbehorende programma’s moeten zich richten op het gezond functioneren van de werknemer en de reductie van alcohol-, drugs- en medicijngerelateerde effecten op het werk. Een alcohol-, drugs- en medicijnprobleem moet als elk ander gezondheids- of functioneringsprobleem behandeld worden. Niet het gebruik, maar het disfunctioneren is de invalshoek van het beleid. Sociale partners in de organisatie moeten samen beleid tot stand brengen. Beleid moet gelden voor zowel management als werknemers.

Vervolg uitgangspunten Bij voorkeur geïntegreerd in ander (gezondheids)beleid Vertrouwelijke omgang met informatie Testen gebeurt alleen onder strikte voorwaarden Beleid is gericht op het voorkómen van verslaving, op vroegsignalering en behandeling van problemen Maatregelen dienen bij voorkeur geïntegreerd te worden in gezondheidsprogramma’s. Werkgever waarborgt vertrouwelijkheid van informatie over de alcohol- en drugsproblematiek. Testen is alleen onder strikte voorwaarden toegestaan, bij voorkeur voor het bevorderen van de bespreekbaarheid van de problematiek. AMD-beleid beoogt het ontstaan van verslavingsproblemen te voorkomen en is ook gericht op vroegsignalering en behandeling van de alcohol- of drugsgebruiker.

Vervolg uitgangspunten Centraal staat behoud van werk Werknemers met verslavingsproblemen zelfde rechtspositie als ieder ander Werkgever heeft bevoegdheid tot sancties; voorkeur gaat uit naar begeleiding en behandeling Inschakelen van deskundigheid Grondige analyse van de situatie Behoud van werk is een belangrijke motivatie om herstel bij een verslavingsprobleem te bevorderen. Werknemers met een verslavingsprobleem dienen dezelfde rechtspositionele bescherming te hebben als anderen. Werkgever heeft de bevoegdheid sancties op te leggen bij disfunctioneren, maar voorkeur wordt gegeven aan advisering, behandeling en rehabilitatie boven disciplinaire maatregelen. Kennis en deskundigheid zijn onmisbare elementen van een effectief beleid. Aan de opstelling van het beleidsplan gaat een grondige analyse van de situatie vooraf. Bron: ILO code of Practice on management of alcohol and drugs related problems (ILO, 1996)

Uitwerking ADM beleid: algemeen Opname in algemeen beleid Opname in Arbobeleid Opname in algemeen beleid Hoe wordt omgegaan met deze problematiek in de organisatie? Welke consequenties heeft werken onder invloed en hoe wordt de medewerker daarin ondersteund? Dit kan in een apart ADM beleid of apart medicijnen- of drugsbeleid beschreven worden. Opname in Arbobeleid Het gebruik van drugs en medicijnen kan gevolgen hebben voor de veiligheid van het werk. In het arbobeleid dient daarom aandacht te zijn voor drugsgebruik en voornamelijk het gebruik van gele stickermedicijnen. Voor de gele stickermedicijnen kunnen werkzaamheden waarbij dit een gevaar oplevert, apart beschreven worden. Het item kan opgenomen worden in veiligheidsvoorschriften en instructies. De verankering kan verder plaatsvinden door het onderdeel van de RI&E te maken.

Uitwerking ADM beleid: management Bewustwording Inhoudelijke ondersteuning: Hoe om te gaan met middelengebruik Goed omschreven beleid met regels Controle op naleving regels Opvangmogelijkheden voor medewerkers Binnen een ADM-beleid is de eerste stap bewustwording. Vooral van de direct leidinggevenden die vanuit een signaalfunctie als spil van het beleid fungeren. Of werknemers nu thuis gebruiken of op het werk, de gevolgen zijn altijd in het werk merkbaar. Hetzelfde geldt voor de effecten van medicijngebruik: dit levert risico’s voor het werk op. Daarom is het belangrijk dat direct leidinggevenden bedacht zijn op de kenmerken van drugs- en medicijngebruik en hoe daarin te handelen. Een goed omschreven beleid maakt het voor leidinggevenden makkelijker om te reageren: ze weten hoe ze op een goede manier kunnen handelen, waarbij ze inhoudelijk en reglementair gesteund worden vanuit de organisatie. Een gedegen beleid beschrijft ook de mogelijkheden voor opvang van medewerkers die het betreft. Het geeft aan dat een bedrijf zich verantwoordelijk voelt voor het welzijn van alle werknemers. Begeleiding aanbieden is goedkoper dan outplacement en de financiële consequenties die voortvloeien uit de loondoorbetalingsverplichting bij ziekte en de WIA in geval van (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid (Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen). Er is nog een ander aspect bij verslaafde werknemers: zij krijgen vaak een geldprobleem door schulden. In geval van schulden, heeft de werkgever de plicht loonbeslag uit te voeren. Het loonbeslag wordt door een gerechtsdeurwaarder, in opdracht van de schuldeiser, uitgevoerd. De werkgever ontvangt van de deurwaarder een uitgebreide vragenlijst over het inkomen van de schuldenaar. Werkgevers zijn verplicht deze vragenlijst binnen vier weken te beantwoorden, te ondertekenen en te retourneren. Daarnaast is de werkgever verplicht het loon, wat onder het beslag valt, van het salaris van de werknemer in te houden. Dit wordt dan periodiek naar de rekening van de deurwaarder overgemaakt. Dergelijke problematiek kost een werkgever dan ook de nodige rompslomp en tijd. Des te meer reden om binnen een ADM-beleid goed uit te schrijven waar de prioriteiten liggen en ook vanuit de organisatie werknemers bewust te maken. Op de lange termijn heeft het beleid tot gevolg, dat de sfeer op de afdeling verbeterd, gezondheidsbevordering van de werknemers en een verlaging van het ziekteverzuim door minder uitval door veiligheidsproblemen, door verslavingsproblematiek en of (verkeerd) medicijngebruik.  

Uitwerking ADM beleid: medewerkers Ondersteunen in plaats van ‘beboeten’ Voorkómen van drugsverslaving Voorkomen verkeerd / overmatig medicijngebruik Voorlichting Tijdelijke vrijstelling van werkzaamheden Sancties bij disfunctioneren / niet nakomen werkafspraken Volgend uit de ILO code uitgangspunten is vooral het ondersteunen van medewerkers van belang in plaats van het ‘beboeten’. Ook op de langere termijn ligt daar het voordeel voor de organisatie. Als werkgever moet uw beleid gericht zijn op het voorkómen van drugsverslaving en of (verkeerd, overmatig) medicijngebruik. Dat kunt u doen met behulp van voorlichting. Als het gaat om bestaande gebruikers, is het beleid gericht op het beperken van de gezondheidsrisico’s. Het advies voor werkgevers is drugsgebruik te zien als een gezondheidsprobleem en niet als een reden voor onmiddellijk ontslag of een disciplinaire maatregel. Ontslag kan een laatste maatregel zijn. Wel is het aan te raden de werknemer tijdelijk een andere functie te geven, mocht de veiligheid in het geding zijn. Dit kan ook van toepassing zijn bij medewerkers die gele sticker medicijnen gebruiken. Ook kan de werknemer tijdelijk vrijgesteld worden van werk zodat deze deskundige hulp kan krijgen, bijvoorbeeld via een instelling voor verslavingszorg. Bij medicijngebruik is het zaak, dat medewerkers zich bewust zijn van de mogelijke bijwerkingen en wat de gevolgen daarvan zijn voor het werk en dat ze hierover in gesprek gaan met direct leidinggevende en collega’s. Dit geldt vooral voor de gele sticker medicijnen. Vanuit de organisatie kan dit ondersteund worden door te informeren over de noodzaak tot het lezen van bijsluiters van medicijnen, over de effecten van (gele sticker) medicijnen en werk en bijvoorbeeld ook over de risico’s van gecombineerd gebruik van medicijnen, alcohol en medicijnen en drugs en medicijnen.

Testgebruik Gebonden aan regels Veiligheid van de gebruiker en de omgeving Functiegebonden Een Nederlandse werkgever kan werknemers niet zomaar verplichten tot een drugstest: drugsgebruik wordt in Nederland gezien als een privézaak. Een drugstest is daarom aan regels gebonden die vooral te maken hebben met veiligheid van de gebruiker en de omgeving. Bijvoorbeeld gekoppeld aan situaties waarbij een werknemer een voertuig bestuurt (Wegenverkeerswet), of gevaarlijke machines bedient, of gebonden aan functies, zoals een werknemer die werkzaam is bij defensie of politie. Een werkgever kan in dergelijke situaties onder bepaalde voorwaarden, werknemers verplichten een test te ondergaan.

Geneesmiddelen als onderdeel van het werk zelf Cytostatica en verpleegkundigen Apotheekbranche Tot slot, geneesmiddelen kunnen ook onderdeel uitmaken van het werk zelf. Hierbij een aantal voorbeelden. Cytostatica en verpleegkundigen Cytostatica zijn geneesmiddelen die kankerremmend werken voor patiënten, maar kankerverwekkende en giftige stoffen bevatten voor anderen die ermee in aanraking komen. Dit kan gebeuren door beroepsmatige blootstelling aan cytostatica via lichaamsvocht van de patiënt zoals speeksel, zweet, bloed, ontlasting en braaksel. Uit onderzoek blijkt dat het onbeschermd werken met patiënten/cliënten die een cytostaticabehandeling hebben gehad risicovol is vanwege de kans op besmetting met cytostatica. Hierbij speelt een ander risico mee, die van een verkorte opnameduur: patiënten worden sneller ontslagen uit het ziekenhuis. Hiermee verplaatst de behandeling met cytostatica zich naar de thuiszorg. In ziekenhuizen zijn verpleegkundigen op de gespecialiseerde oncologie afdelingen over het algemeen bekend met de werking van cytostatica. In de thuiszorg is de kennis over veilig werken met cytostatica onvoldoende aanwezig, of leidt werkdruk tot onzorgvuldig handelen. Het veilig werken met cytostatica omvat het gebruik van beschermingsmiddelen, een goede schoonmaakprocedure, extra behandeling van wasgoed en het adviseren van patiënten om besmetting voor huisgenoten te voorkomen. Apotheekbranche Een ander beroep dat te maken heeft met risico’s van medicijnen, is dat van apotheker en apothekersassistent. Bij de bereiding van medicijnen kunnen zij blootgesteld worden aan risicovolle stoffen. Dit hangt ook samen met de wijze van samenstelling. De kans op blootstelling aan gevaarlijke stoffen is er ook bij het gereedmaken van medicijnen voor toediening of bij het verwerken van halffabrikaten. Voor deze branche is een apart risico-instrument Farmaceutische stoffen (RiFaS) ontwikkeld, die ingaat op de risico’s van kleinschalige bereidingen in de apotheek. De RiFaS geeft ook advies over hoe gezondheidsrisico’s geminimaliseerd kunnen worden.