Dorpen in verandering over veranderende binding en identiteit Frans Thissen Universiteit van Amsterdam Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

Bakel 1300 jaar Dorpen in verandering

Dorpen in verandering over veranderende binding en identiteit Verstedelijking: bestaat het dorp nog? Veranderingen in binding Veranderingen in identiteit VAN AUTONOOM DORP NAAR WOONDORP Van autonoom dorp naar woondorp Beelden van het autonome dorp en het woondorp WELKE TOEKOMST VOOR HET DORP EN WAT IS ER NODIG? Een dorp met toekomst: Leefbaarheid Sociale Vitaliteit Rechtvaardigheid Vijf voorwaarden: Woonkwaliteit Ontmoetingsplaatsen Sociaal kapitaal Solidariteit en duurzaamheid Actieve oriëntatie op veranderende identiteit Dorpen in verandering

Noord-Brabant: veel dorpen bij de stad 870.000 dorpsbewoners (waarvan 440.000 in kleine dorpen) (van de 2,47 miljoen Brabanders) Bron: De Dorpenmonitor, SCP Dorpen in verandering

Platteland – Het ene dorp is het andere niet Bakel: klein dorp bij de stad Bron: De Dorpenmonitor, SCP Dorpen in verandering

Binding en Identiteit Binding: Identiteit: Wonen Werken Gebruik voorzieningen Sociale contacten Cultuur (Identiteit) Zeggenschap (politiek) Verplaatsingen: Leefpaden Dagpaden “Groepen waartoe we onszelf rekenen” De traditionele Brabantse identiteit: Familie - Kerk - Dorp Regionale en provinciale identiteit (het culturele volgt het politiek / bestuurlijke) Veranderen van de identiteit van het dorp De Nederlandse supporterskaart Dorpen in verandering

Lokale binding door wonen en werken Gennep De boerderij Gennep Vrouwen: verhuisden uit Gennep Vrouwen hadden geen betaald werk Mannen: meesten bleven in geboorteplaats wonen en werkten altijd in de eigen woonplaats Dorpen in verandering

Het veranderende wonen en werken Nieuw: Werkplaats ( ≠ Woonplaats) Tweede woonplaats Meerdere werkplaatsen Werkplaatsen in Europa London Hamburg Haarlem Cyprus Hogere opleidingsniveaus Zowel mannen als vrouwen hebben betaald werk Woonplaats is zelden werkplaats Dorpen in verandering

Verplaatsingsstromen in Noord-Brabant Provinciegrenzen zijn belangrijke barrières Langzame maar duidelijke veranderingen: belangrijke verschillen tussen de generaties (< 40 jaar <) Jonge generatie oriënteert zich in economische en verzorgingsrelaties steeds meer op (echt) grote steden op afstand (binnen en buiten provincie) Oudere generatie oriënteert zich meer op naburige gemeenten en nabije stad (streekniveau) Bron: Atelier Tordoir, 2014 Dorpen in verandering

Verplaatsingsstromen Gemert-Bakel Verplaatsingen van / naar WERK Grens met Limburg blijft belangrijk Meer groei van uitgaande verplaatsingen dan inkomende verplaatsingen Groeiende betekenis Eindhoven en Helmond als werkgelegenheidscentra Toenemende verweving van ruime woon-werkrelaties in de streek Vanuit Gemert-Bakel Naar Gemert-Bakel Bron: Atelier Tordoir, 2014 Dorpen in verandering

Verplaatsingsstromen Gemert-Bakel Verplaatsingen WINKELEN / BOODSCHAPPEN DOEN Grens met Limburg blijft belangrijk Meer groei van uitgaande verplaatsingen dan inkomende verplaatsingen Groeiende betekenis van Uden en Veghel als bestemming Toenemende verweving van wijdere relaties in de streek Vanuit Gemert-Bakel Naar Gemert-Bakel Bron: Atelier Tordoir, 2014 Dorpen in verandering

De veranderende relatie bewoner - omgeving Binding: Schaalveranderingen: Economische binding (werk) Functionele binding (voorzieningen) Sociale binding (familie en vrienden) Culturele binding (identiteit) Politieke binding (zeggenschap) Schaalvergroting Lokaal ‘verlies’ van werk en voorzieningen Toename van ruimtelijke keuzevrijheid door automobiliteit Lokale winst in dorpen (recreatie, zorg) Schaalverkleining Toenemend belang van woning(en) en recreatie (en zorg en welzijn) Van Dorpsbinding naar Lokaal bewustzijn of ‘dorpstrots’ Dorpen in verandering

Nisse, van verlies naar verandering Dorpen in verandering

Veranderende dorpsidentiteit Autonoom dorp Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’ (leefpaden) Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’ (dagpaden) Traditioneel referentiekader: machtig beeld Woondorp Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp Opkomend referentiekader Dorpen in verandering

Leefbaarheid in het autonome dorp Weinig realistisch en somber Verlies van voorzieningen: door ontwikkelingen in voorzieningenstructuur en consumentengedrag Bevolkingsdaling: gevolg van dalende woningbezetting Groeiend aantal bewoners beschouwen aanwezige voorzieningen als minder belangrijk Dorpen in verandering

Leefbaarheid in het woondorp Realistischer en meer perspectief Ontwikkeling van het aantal inwoners is onbelangrijk Sociale infrastructuur is hier het resultaat van een positief ervaren leefbaarheid, niet de voorwaarde Woonkwaliteit is een belangrijke basis, ook voor lokaal bewustzijn Dorpen in verandering 16

Leefbaarheid – Sociale vitaliteit - Rechtvaardigheid “waar bewoners naar tevredenheid leven en waar terugkerende problemen, zorgen en ergernissen beperkt zijn” De omgeving wordt als ‘passend’ ervaren Dorpen worden positief gewaardeerd Sociale vitaliteit: “de bijdragen van bewoners aan hun omgeving … waar waardevolle zaken tot stand komen dankzij vrijwillig handelen van bewoners” Wat zijn de achtergronden van de lokale inzet van dorpsbewoners Vrees voor toenemende ongelijkheid Rechtvaardigheid: Veranderingen kennen winnaars en verliezers Rechtvaardigheid is vaak niet gebaat met gelijkmatige verdeling van middelen Kwetsbare groepen: Vervoersarmen Verborgen armoede Arbeidsmigranten Toekomstige generaties Dorpen in verandering

Wat is nodig voor het dorp van de toekomst? Kwaliteit van de woonfunctie (woning en directe woonomgeving) Ontmoetingsplekken die zich kenmerken door ‘openheid’ naar alle bewoners Sociaal kapitaal: bewoners met grote sociale netwerken die kunnen binden maar ook bruggen kunnen en willen bouwen Solidariteit en Duurzaamheid Actieve oriëntatie van bewoners op de veranderende identiteit van hun dorp: “vertellen van verhalen” Dorpen in verandering

Bakel 1300 jaar Dorpen in verandering

U kunt de volledige tekst en deze presentatie downloaden vanaf: Dorpen in verandering over veranderende binding en identiteit Frans Thissen U kunt de volledige tekst en deze presentatie downloaden vanaf: www.thissen.net/rural/Noord-Brabant/ Universiteit van Amsterdam Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies