De meester Narratief-biografisch op zoek naar professionaliteit van leraar

Overzicht Onbehaaglijk in het dominante kader Uit het kader: de zee van verhalen Een stukje van mijn verhaal Stukjes van jullie verhaal? Leraren zijn verhalenvertellers De persoon van de leraar is altijd in het geding Kwetsbare professionaliteit en professionele kwetsbaarheid De meester als reflectieve verhalenverteller

1. Onbehaaglijk in het dominante kader There is more to the picture than meets the eye Neil Young

1. Onbehaaglijk in het dominante kader kader: denken en spreken over onderwijs en opvoeding wordt steeds meer technokratisch Bij wetenschappers, beleidsmakers, maar ook steeds meer in scholen en bij ouders “performativiteitsdenken” regeert: Onderwijs = investering Effectiviteit en efficiëntie als enige criteria Resultaten moeten gehaald én bewezen worden Onderwijskwaliteit moet bewaakt en gecontroleerd worden

Dominante spreken en denken over leraarschap: Niet zonder gevolgen!! Dominante spreken en denken over leraarschap: Bijv. competentiedenken, efficiëntie/effectiviteit, evidence-based werken, … Verleidelijk want biedt de illusie van houvast en overzicht voor iedereen: ouders, leerkrachten, directies, overheid, inspectie… MAAR roept ook een bepaalde werkelijkheid in het leven (en verwijst andere mogelijkheden naar de schaduw)

Uit het kader: de zee van verhalen En omdat ze in vloeibare vorm werden bewaard, behielden de verhalen het vermogen te veranderen, een nieuwe versie van zichzelf te worden, samen te gaan met andere verhalen en zodoende weer een nieuw verhaal te vormen; zodat de Oceaan van Verhalenstromen, in tegenstelling tot een bibliotheek met boeken, veel meer was dan een bron van voortkabbelende verhalen. Deze bibliotheek was niet doods maar springlevend. Salman Rushdie “Haroen en de zee van verhalen”

2. De zee van verhalen Doel van betoog: uit op zoek naar wat we kwijtspelen: Het kader is exclusief, uit-sluitend: wat er niet in past wordt uitgesloten, want irrelevant Wat raken we kwijt? Wat is er niet meer denkbaar of zegbaar in dat kader Pleidooi om andere manier van denken en spreken een plaats te (blijven) geven: opvoeding en onderwijs als een zee verhalen Ruimte voor een ander Ik, een ander Meester-schap Ruimte voor andere Ikken, die samen ander Wij vormen (teamvorming, collegialiteit) Pas op: geen gemakkelijk, comfortabel of vrijblijvend verhaal!

3. Een stukje van mijn verhaal Somewhere In a burst of glory Sound becomes a song I’m bound To tell a story That’s where I belong. Paul Simon, “You’re the one”

3. Een stukje van mijn verhaal De professor doet het allemaal verkeerd… en toch… Jenaplanscholen: verhalen van onbehagen en ommekeer Fascinatie: waarom doen leerkrachten wat ze doen zoals ze het doen? Doctoraatsonderzoek: traditie life history en narrativiteit in menswetenschappen Teacher thinking  opening naar narrativiteit Onderzoeksvragen: Wat betekent de specifieke professionaliteit van leerkrachten? Hoe ontwikkelt ze?

Onze herinneringen zijn verhalen, en vertelde herinneringen zijn verhalen van verhalen: verhalen in de tweede macht, die door toehoorders of lezers opgenomen worden in hun eigen herinneringen om zich daarin om te zetten in weer andere verhalen. De hele wereld is één reusachtige zoemende bijenkorf van verhalen. In en met die verhalen bouwt de mens zijn leven op. Paul de Wispelaere “Brieven uit nergenshuizen”

4. Stukjes van jullie verhaal? Mijn beste/slechtste herinnering uit mijn beroepsloopbaan? Een metafoor voor mijn huidige job? De beste/slechtste leraar uit mijn leven?

5. Leraren zijn verhalenvertellers (en cultuurmedewerkers ook?) Het spontane spreken (en dus ook denken van leraren) over hun beroep is narratief. Verhalen zeggen meer: Beschrijven Evalueren

Verhaal van een loopbaan = verhalen van leren/ontwikkeling Professionaliteit is de altijd tijdelijke neerslag van dat leer- en ontwikkelingsproces (“professionele ontwikkeling”) Professionele ontwikkeling: beter handelen geldiger weten Het persoonlijk interpretatiekader: Professioneel zelfverstaan: wie ben ik als leerkracht? Werkwoord + substantief Subjectieve onderwijstheorie: hoe geef ik mijn job best gestalte (en waarom zo?)

Het professioneel zelfverstaan Verschillende samenhangende componenten: 1. Zelfbeeld: hoe zie ik mezelf als leraar? (descriptief) 2. Zelfwaardegevoel: hoe goed vind ik mezelf als leerkracht? (evaluatief) 3. Beroepsmotivatie: wat drijft mij in mijn beroep? (conatief) 4. Taakopvatting: wat zie ik als mijn taak (opdracht) als leraar?(normatief) 5. Toekomstperspectief: hoe zie ik de toekomst voor mezelf als leerkracht (en hoe voel ik me daarbij)? (prospectief)

De subjectieve onderwijstheorie persoonlijk antwoord op de vraag: hoe pak ik deze situatie best aan en waarom zo? = Persoonlijk systeem van kennis en opvattingen over onderwijs/leraarschap !! Nauw verstrengeld met professioneel zelfverstaan

6. De persoon van de leerkracht is altijd in het geding In het spreken over mijn beroepsactiviteiten breng ik onvermijdelijk voortdurend mezelf ter sprake Wie ik ben als persoon is altijd relevant in wat en hoe ik handel: Ik kijk, oordeel, handel Bij het binnengaan van de klas neem ik mezelf mee

7. Kwetsbare professionaliteit en profesionele kwetsbaarheid Ring the bells that still can ring Forget your perfect offering There is a crack in everything That’s how the light gets in Leonard Cohen “Anthem”

7. Kwetsbare professionaliteit en profesionele kwetsbaarheid Voorbij het doelgericht handelen (de activistische bias) naar erkennen van wat Gebeurt Plaats vindt Zich voltrekt Me overkomt Aan mijn intentie en controle ontsnapt Opnieuw oog voor en erkennen van de PASSIVITEIT die essentieel is in leraarschap. Er gebeurt altijd tegelijkertijd zowel meer als minder dan wat je bedoelde of nastreefde

Verschillende bronnen: Werkcondities in belangrijke mate niet zelf gekozen Doelmatigheid bijzonder moeilijk aantoonbaar/bewijsbaar Er bestaat geen onbetwistbare verantwoordingsgrond voor oordelen en handelen Hoe ermee omgaan? Negatief: erkennen en uithouden Positief: omarmen Maakt het pedagogische in de relatie pas mogelijk

8. De meester als reflectieve verhalenverteller Een richtsnoer, leidraad, referentiepunt in een beroepssituatie die per definitie complex en onvoorspelbaar is Reflectie als houding en vaardigheid Zorgvuldig waarnemen Beschrijven en analyseren Duiden (conceptualiseren) Oordelen en (anders) handelen

Reflectie in de breedte: Niet enkel technisch-instrumenteel (hoe?/hoe beter?) Ook aandacht voor de andere dimensies: Moreel Politiek Emotioneel Reflectie in de diepte: Voorbij het handelen, tot op het niveau van de onderliggende opvattingen (het persoonlijk interpretatiekader) Reflecties delen: verhalen vertellen, beluisteren, bevragen, her-vertellen

Maar niets bestaat dat niet iets anders aanraakt Jeroen Brouwers “Bezonken rood”