Suomi Taalproject Fins 1 Rick Sen Yfke Dulek Benno Kruit Merlijn Boogerd Thomas Mijnhout Niels Rustenberg Herman van Veelen Remo van der Heiden 1

Finse taal Fins-Oegrische taal 6.000.000 sprekers Latijns alfabet Van oorsprong “boers” Late officiële status 2

Fonologie Klinkers Minimale reeks A (car) E (let) I (sit) O (or) U (book) Y (müssen) Ä (cat) Ö (bird) Makin gen. ev van maki, 'lemur‘. Mekin me 'wij' + kin 'ook' = 'ook wij'. Mikin spreektaalwoord mikki, 'microfoon'. Mokin mv. instructief voor mokka 'suede' en van moka 'fout'. Mukin is gen. ev. van muki 'mok'. Mykin meervoud instructief van mykkä, 'dom'. Mäkin mä(spreektaal voor minä, 'ik') + kin 'ook'= 'ik ook'. Mökin gen. ev. van mökki, 'hut'. Dan gaan we het nu even hebben over fonologie. Het Fins heeft acht klinkers, ongeveer uitgesproken als a(car), e(let), i(sit), o(or), u(book), Y(müssen), ä(cat), ö(bird). Een mooie manier om te laten zien dat het allemaal aparte fonemen zijn is door het volgende minimale paar: makin, mekin, mikin, mokin, mykin, mäkin, mökin(Hier betekenissen van woorden misschien op sheets, zodat ik ze niet hoef voor te lezen, maar wel even duidelijk is dat ik geen onzin spreek). mikin is gen. ev. van de naam Mikki, of het spreektaalwoord mikki, microfoon. mekin is me 'wij' + kin 'ook' = 'ook wij'. Mykin is meervoud instructief van mykkä, 'dom'. Mökin is gen. ev. van mökki, 'hut'. Mäkin is gen. ev voor Makki, spreektaal voor Macintosh, en ook mä(spreektaal voor minä, 'ik') + kin 'ook'= 'ik ook'. Makin is gen. ev van maki, 'lemur'. Mokin is mv. instructief voor mokka 'suede' en van moka 'fout'. Mukin is gen. ev. van muki 'mok'  3 3

Medeklinkers en dubbelklanken Dubbelklanken (vb: aa, ii) Driftongen (vb: ai, ei) Dan kan elke klinker nog als dubbelkank voorkomen. Dubbelklanken klinken niet fundamenteel anders, maar zijn gewoon de zelfde letter twee keer. Hiernaast zijn er nog een aantal diftongen, zoals ai, ei. Een klinker wordt in schrijftaal altijd door een aparte letter weergegeven, voor de meeste medeklinkers is dit trouwens ook zo, dus in die zin is Fins een stuk simpeler dan Nederlands. Er zijn tenmniste 11 medeklinkers, p, t, k, s, h, m, n, l, r, v, j. Hiernaast hebben veel mensen nog andere medeklinkers in hun paradigma, die vooral in leenwoorden voorkomen, dit zijn de ng, d, f, b, g, enʃ. Deze komen bijna alleen voor in leenwoorden.   4 4

Lettegreepstructuur 90% CV(V)(C) Weinig CCV(V)(C) Geen CVCCC (Zoals Kerst)  Assimilatie : Boundary Lengthening kone + sammui → konessammui Het Fins heeft een redelijk eenvoudige lettergreepstructuur. In een willekeurige tekst is ongeveer 90 procent van de lettergrepen van de vorm CV(V)(C). Dus een medeklinker, dan een enkele of dubbele klinker, en dan eventueel nog een medeklinker, zoals in ta, tas, taas, taa. Er zijn ook lettergrepen die beginnen met een klinker, of eindigen op een dubbele medeklinker, zoals kilt. Lettergrepen die beginnen met een dubbele medeklinker komen maar weinig voor, en lettergrepen die eindigen op een driedubbele medeklinker, zoals het Nederlandse ‘kerst’ komen geheel niet voor. Het Fins heeft een interessante vorm van assimilatie, waarbij bij bepaalde woorden als er een medeklinker na komt, deze verdubbelt wordt. 'kone sammui' wordt bijvoorbeeld 'kones sammui'. Dit komt behalve bij het woord kone bij meer woorden voor, waarvan er meerdere zijn die ook op e eindigen. Er zijn echter ook zat woorden die op een e eindigen waarbij het niet voorkomt, en het blijkt dat de enige mannier om deze vorm van assimilatie te voorspellen is door een lexicon op te stellen van woorden die dit effect veroorzaken. Een historische verklaring is dat deze woorden vroeger eindigden op een medeklinker, maar dat deze verdwenen is. De medeklinker komt alleen nog naar boven als er een andere medeklinker op volgt, en dan nog in zo'n zwakke vorm dat hij zich meteen volledig aanpast aan de volgende medeklinker. Dit verklaart meteen ook waarom nieuwe leenwoorden dit effect nooit veroorzaken.  5 5

Finse Morfologie Complex in: Naamwoordopbouw Stam + Aantal + Naamval + Bez. Nw. + Encl. Part. Compounding De complexiteit van de Finse morfologie is redelijk hoog aangezien suffixen voor een groot aantal redenen gebruikt kunnen worden. Ik zal niet zozeer een overzicht geven van alle regels (dat zou wat droog worden), maar in plaats daarvan trachten een beetje een gevoel te geven voor de complexiteit. 6

Stam + Aantal + Naamval + Bez. Nw. + Encl. Part. Meervoudsmorfemen: t (Nominative & Accusative) i- (Andere naamvallen) j- (idem.) De regel voor het vormen van het meervoud is op zich zo lastig niet. De reden waardoor het lastig wordt is vanwege het –i- morfeem dat gevoelig is voor omliggende morfemen, namelijk, indien de directe buren van de –i- klinkers zijn, dan veranderd de –i- in een –j-. Dat dwong ons om ook een blik te werpen op wat voor morfemen links en rechts kunnen komen van het meervoudsmorfeem, en daardoor belandden we wat dieper in de Finse morfologie. 7

Stam + Aantal + Naamval + Bez. Nw. + Encl. Part. In het Fins zijn er voor ieder woord 2 a 3 verschillende stammen. De normale vorm wordt de Nominative genoemd, echter voor het opbouwen van een naamwoord wordt de inflectional stem gebruikt. De inflectional stem heeft voor de Partitive vaak nog een aparte vorm. 8

Stam + Aantal + Naamval + Bez. Nw. + Encl. Part. Meest belangrijke naamvallen Nominative Partitive Genitive Nominative – ‘normale’ vorm van naamwoorden Partitive – gebruikt voor het uitdrukken van indefiniete deelbare kwantiteiten (water, lucht, licht, etc.) Genitive – gebruikt voor het uitdrukken van bezit/bezitter, of origine/afkomst 9

Stam + Aantal + Naamval + Bez. Nw. + Encl. Part. Locatieve naamvallen Inessive – Elative - Illative Adessive – Ablative - Allative The basic meaning of the inessive is ‘location inside something’, sometimes ‘direct contact’. The basic meaning of the elative is ‘out from inside’, sometimes ‘origin’ or ‘direction away from surface contact’. The basic meaning of the illative is ‘(direction) into’, sometimes ‘end point of a change or movement’. The adessive often means location ‘on top of’ or ‘near’, ‘owner’, or ‘instrument’ by means of which an action is performed. The ablative expresses movement ‘off or from a surface’ or ‘from near’ or ‘from someone’. The allative expresses movement ‘towards a surface’ or ‘to someone’. 10

Stam + Aantal + Naamval + Bez. Nw. + Encl. Part. Enkelvoud Eerste persoon (minun) kirja/ni mijn boek Tweede persoon (sinun) kirja/si jouw boek Derde persoon hänen kirja/nsa zijn/haar boek Meervoud Eerste persoon (meidän) kirja/mme ons boek Tweede persoon (teidän) kirja/nne jullie boek Derde persoon heidän kirja/nsa hun boek Voor het bezittelijk voornaamwoord wordt de genitivus gebruikt van persoonlijke voornaamwoorden. Verder vereist dat dus ook een suffix aan het naamwoord 11

Stam + Aantal + Naamval + Bez. Nw. + Encl. Part. -kin ook -kaan ~ -kään (niet)... ook -ko ~ -kö vragend -han ~ -hän nadruk leggen -pa ~ -pä nadruk leggen 12

Leuke weetjes pullo-i-ssa-nne-kin negatie flessen-in-jullie-ook (ook in jullie flessen) negatie Luemme we read emme lue we do not read he lukevat they read he eivät lue they do not read hän lukee he/she reads hän ei lue (s)he does not read lento-kone-suihku-turbiini-moottori-apu-mekaanikko-ali-upseeri-oppilas technical warrant officer trainee specialized in aircraft jet engines 13

Persoonlijk Voornaamwoorden Fins Engels he they heidät them (accusative) hän he, she hänet him, her (accusative) hänta him, her (partitive) hänen his, her (genitive singular) hänelle for him, for her (allative singular) sen it (accusative) 14 14

Most of his little dragons will fly away next week. Suurin osa hänen pienistä lohikäärmeistään lentää pois seuraavalla viikolla. Harry passed all his exams easily. Harry läpäisi kaikki kokeensa helposti. 15 15

Tijden en Wijzen der Finse Werkwoorden Dezelfde tijden als in het Nederlands. De tijdsaanduideingen zijn duidelijk aan het Latijn ontleend. 16 16

Ter vergelijking: Rennen Things to notice: Persoonlijke voornaamwoorden weinig gebruikt In plaats daarvan geeft de uitgang de persoon aan Voor de verleden tijd wordt olla (hebben) als hulpwerkwoord gebruikt Verschillende voltooid deelwoorden voor enkelvoud en meervoud Gelijkenis in structuur met Latijn 17 17

Syntaxis Het Fins is een subject-verb-objecttaal (SVO): Harry läpäisi kokeensa. Harry passed his exams. Bij vraagzinnen wordt het vraagwoord naar voren gehaald: Mikä Harry läpäisi? What did Harry pass? Voor Benno: deze slide gaat over woordvolgorde (zoals je ziet). Je kan vermelden dat de volgorde veel lijkt op die van het Nederlands, Bij het tweede voorbeeld zien we wel een verschil met het NL: “Wat haalde Harry?” ipv “Wat Harry haalde?”. Het Fins heeft blijkbaar geen restrictie dat het werkwoord altijd het tweede zinsdeel moet zijn, of in elk geval telt het vraagwoord daar niet bij mee. 18

Syntaxis “These students made some potions.” “Harry said that Ron was a good friend.” 19

Syntaxis “These students made some potions.” Het Fins kent geen onbepaalde of bepaalde lidwoorden. “Harry said that Ron was a good friend.” 20

Uit de voorbeeld-zinnen zijn 11 subcatego-rieën van werkwoor-den af te leiden. 21

Onko kysyttävää?