Omgaan met verandering in dorpen Frans Thissen Universiteit van Amsterdam Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

Opzet Inleiding ‘Omgaan met verandering in dorpen’ (45 minuten) Korte documentaire film: ‘Nisse, een dorp in verandering’ (20 minuten) Pauze (15 minuten) De dorpen van uw gemeenten in een paar kengetallen (15 minuten) Discussie aan de hand van stellingen over omgaan met veranderingen in dorpen (40 minuten) Afronding (15 minuten) Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Verandering en Onzekerheid Geert Mak (1996): “hoe langer ik in het dorp verbleef, des te meer besefte ik dat het eigenlijk allemaal nog moest beginnen. Alleen: niemand wist wát moest beginnen, en waarheen het ging” Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit Leefbaarheid: oordeel van bewoners over hun omgeving (wordt de omgeving door bewoners als passend ervaren) Sociale vitaliteit: inspanningen en initiatieven van bewoners gericht op hun omgeving Traditionele sociale vitaliteit: meedoen en/of trekker zijn Vernieuwende sociale vitaliteit: Openstaan voor en een bijdrage leveren aan verandering Bewoners Omgeving Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Sociale infrastructuur van dorpen Voorzieningen Verenigingen Activiteiten Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Het gezin Thissen Jan Nel Ben Frans Hen Thei Marie Gerrit Piet Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Ontwikkelingsgebieden When we look at the characteristics of the rural environment as specified by Keating and Phillips it seems to be that the social connections and related feelings of home and belonging are decisive in the person-environment fit of older adults in Eastern Gelderland. It could be argued that this is specific in a context of a modern, urbanized society with a well-developed welfare state in which physical amenities are reasonable good everywhere, community services are never far away and local policy and politics care for the frail older adults. In such a context the social connections make the difference. However in this respect older people are confronted with a relevant local differentiation that is at the same time changing. . Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Veranderingen in dorpen Het Autonome dorp: Bloei van het autonome dorp tijdens de Wederopbouw: 1950-1970 Nieuwe welvaart bleef in het dorp Het autonome dorp als ‘machtig beeld’ Opkomst van het Woondorp vanaf 1970: Verplaatste consumptie (automobiliteit) Schaalvergroting: in het sociale en economische domein Toegenomen belang van de woning zelf De ingrijpende veranderingen in dorpen in de afgelopen halve eeuw zijn ook door veel schrijvers in kaart gebracht. Naast de beschrijving van Jorwert door Geert Mak, levert het boek van Chris van Esterik over zijn geboortedorp Ingen in de Betuwe een gedetailleerde schets op van dat veranderingsproces. Daarbij karakteriseert hij Ingen uit zijn kinderjaren als ‘autochtoon’: een dorp waarbinnen voor de meeste bewoners het leven van alle dag en de levensloop binnen de grenzen van het dorp plaats vonden. Opvallend is dat in de periode 1950-1970 het dorp in die vorm tot een ongekende bloei kwam: de nieuw verworven welvaart van de wederopbouw werd in de eerste plaats in het dorp zelf geïnvesteerd of op zijn minst daar consumptief uitgegeven. De direct daarop volgende schaalvergroting van het leven betekende echter het feitelijke einde van Ingen als autochtoon dorp en het begin van het fenomeen van de ‘verplaatste consumptie’: het verdiende geld werd niet alleen meer in het plaatselijke café of bij de lokale vereniging uitgegeven, maar steeds vaker ook in de stad of elders in een ver land op vakantie. Daarnaast werd door TV en welvaart de eigen woning steeds belangrijker. Naast schaalvergroting deed zich in het culturele en politieke domein een belangrijke schaalverkleining voor waardoor de betrokkenheid van bewoners met de eigen woning en de directe omgeving daarvan sterk toenam. Ook dat droeg bij tot de verandering van autochtone of autonome dorpen tot woondorpen. Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013 8

Dorpen (en hun bewoners) in verandering Autochtone of autonome dorp Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’ (leefpaden) Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’ (dagpaden) Traditioneel referentiekader: machtig beeld Woondorp Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp Opkomend referentiekader Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Leefbaarheid in het autonome dorp Relatie wordt steeds losser: Schaalvergroting van veel voorzieningen is autonoom Gedrag van bewoners regionaliseert Leefbaarheid in het autonome dorp Bewoners baseren hun oordeel in toenemende mate op de kwaliteit van de lokale woonfunctie Aantal inwoners neemt vooral af door kleinere huishoudens Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Leefbaarheid in het woondorp Sociale infrastructuur van het dorp is het resultaat van de leefbaarheid van het dorp Krimp heeft pas effect als de woonfunctie wordt aangetast Dorpen ontwikkelen een eigen profiel en zijn meer of minder succesvol Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013 11

Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Visie autonome dorp: verlies Ontwikkeling inwonertal: Absolute afname (44) Relatieve afname (20) Relatieve toename (28) Ontwikkeling aantal voorzieningen: Afname (42) Gelijk gebleven (13) Toename (4) Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Visie woondorp: verandering Woonkwaliteit: Stagnerend (32) Dynamisch (27) Gemeenschapsinitia-tieven: Afgenomen (1) Gelijk gebleven (38) Toename (20) Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Sociale vitaliteit in dorpen Kortenaken-kern + Autonoom dorp Minder succesvol woondorp Succesvol woondorp Relegem Berg - + - Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Wat is nodig voor een leefbaar en sociaal vitaal dorp? Kwaliteit van de woonfunctie (woning en directe woonomgeving) Ontmoetingsplekken die zich kenmerken door ‘openheid’ naar alle bewoners Sociaal kapitaal: bewoners met grote sociale netwerken die kunnen binden maar ook bruggen kunnen en willen bouwen Actieve oriëntatie van bewoners op de veranderende identiteit van hun dorp: “vertellen van verhalen” Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Actuele veranderingen in dorpen Bevolkingsverandering: vergrijzing is belangrijker dan bevolkingsdaling Verdere schaalvergroting en lokaal verlies van functies (maar ook winst!) : sluiten van dorpsschool, herijking van het accommodatiebeleid Europeanisering en globalisering: andere betekenis van Europese binnengrenzen: arbeidsmigratie Decentralisatie: steeds hogere verwachtingen van lokale overheid en de burger Politieke vragen: Moet de overheid een leefbare omgeving voor iedere dorpsbewoner in elk dorp garanderen? Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

De positie van de gemeente Lokale hefbomen: wonen (recreatie), zorg en welzijn Slingerbewegingen in bestuur en beleid: Centralisatie – Decentralisatie Efficiency – Rechtvaardigheid De rol van de gemeente: Verschil maken: Het ene dorp is het andere niet Succesvolle en kwetsbare bewoners Communicatie en Lef Gevaar van ‘achteruitkijkspiegel’ politiek De wet van Roosevelt Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013

Nisse, een dorp in verandering 1979 1955 2012 Omgaan met verandering in dorpen - Gemeenten Horst a/d Maas en Venray - 15 oktober 2013