Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners; een sociaal geografische benadering Frans Thissen

Veranderingen in Vlaamse dorpen De Standaard: “Het land van ooit” Bewoner van Zandvoorde: “Het dorp van mijn jeugd heb ik er niet mee teruggekregen” De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Opzet van de presentatie Veranderingen in dorpen in Nederland en Vlaanderen Transformatie van autonome dorpen naar woondorpen Territoriale binding en Sociale vitaliteit De vijf dorpen vergeleken Perspectieven voor dorpsverenigingen De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Loil - gemeente Montferland (Nederland) De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Wulvergem - gemeente Heuvelland (Vlaanderen) De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Veranderingen op het platteland De teloorgang van een boerencultuur Vestiging van nieuwe bewoners om woonredenen Verandering van de oorspronkelijke bewoners: veranderingen in gedrag en houdingen Veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners: Dorp als plek van handeling Dorp als context voor het leven van alledag De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

De Sociale Staat van het Platteland Thuis op het Platteland: Leefsituatie op het Nederlandse platteland is gunstig: Gunstige woonsituatie Toenemende mobiliteit Grotere betrokkenheid bewoners Het beste van twee werelden: Dorpsgemeenschappen zijn nog steeds hecht maar veranderen Het platteland van alle Nederlanders: Oordeel over platteland positief, maar men is negatief over veel ontwikkelingen Overgebleven Dorpsleven: Leefbaarheid op het platteland is beter, mede dankzij de sociale samenhang en de bevolkingssamenstelling Sociale vitaliteit op het platteland is niet beter De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Verschillen tussen bewoners / dorpen Autonome dorp Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk “We hebben nog een kleine supermarkt en we hebben nog een bakker … Want als je dat niet meer hebt op een dorp … en dat zouden we misschien meer moeten gaan beseffen met z’n allen” Woondorp Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk “Eigenlijk hebben we heel doelbewust voor dit dorpje gekozen want het is … de Parel van de Zak. En die Zak sprak ons vreselijk aan … Het landschap trok ons ontzettend” Dorpen in Nederland hebben in feite met twee werkelijkheden te maken en met twee daarop gebaseerde referentiekaders van bewoners: het autonome dorp en het woondorp. Dat blijkt ook uit de manier waarop uiteenlopende groepen bewoners de leefbaarheid van hun dorp beoordelen. Naast bewoners die zich daarbij vooral baseren op de in het dorp aanwezige voorzieningen, zijn er steeds meer bewoners die daarbij allereerst kijken naar de woning en de directe woonomgeving. Het blijkt uit de uitspraken die bewoners over leefbaarheid doen. Enerzijds zijn er bewoners die benadrukken: “We hebben nog een kleine supermarkt en we hebben nog een bakker … Want als je dat niet meer hebt op een dorp … en dat zouden we misschien meer moeten gaan beseffen met z’n allen”. Maar steeds belangrijker worden andere geluiden: “Eigenlijk hebben we heel doelbewust voor dit dorpje gekozen want het is … de Parel van de Zak. En die Zak sprak ons vreselijk aan … Het landschap trok ons ontzettend” Kortom, er is sprake van een verschillende wijze van beoordelen van de leefbaarheid en er is sprake van een verschuiving richting woondorp als referentiekader. De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Verschillen tussen bewoners / dorpen Autonome dorp Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’ (leefpaden) Je werkt er, doet er je boodschappen en je hebt daar je vrienden: je woont ‘op het dorp’ (dagpaden) Traditioneel referentiekader: machtig beeld Woondorp Je bent er gaan wonen om de woning en de aangename woonomgeving Voor je werk, voorzieningen en sociale contacten ben je niet afhankelijk van het dorp Opkomend referentiekader Een constante ontwikkeling op het Nederlandse platteland met belangrijke consequenties voor dorpen en hun bewoners is de overgang van het ‘autonome dorp’ naar het ‘woondorp’. Bewoners van het autonome dorp zijn nog ‘van het dorp’: ze zijn er geboren en opgegroeid. Ze wonen bovendien ‘op het dorp’: een groot deel van de dag brengen ze ook in het dorp door. Maar in het woondorp ligt dat anders: Je bent er op een bepaald moment gaan wonen vanwege woning en woonomgeving en voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet echt afhankelijk van het dorp. In de dorpen van Gelderland wonen nog steeds bewoners die ‘van het dorp’ zijn en ‘op het dorp’ wonen. En er zijn nog steeds dorpen in Gelderland waar die bewonersgroep relatief omvangrijk of invloedrijk is. Maar in alle dorpen is sprake van verandering. Dorpsbewoners veranderen en dorpen veranderen. Jonge dorpsbewoners verhuizen vanwege werk en opleiding steeds vaker naar de grote stad en de laatste twintig jaar zijn veel vrouwen, veelal buiten hun dorp, gaan werken. Dorpen hebben steeds vaker te maken met ‘nieuwkomers’ en in veel dorpen is het overdag stiller geworden. Autonome dorpen worden langzaam maar zeker woondorpen. Ondanks deze constante ontwikkeling blijft het beeld van het autonome dorp belangrijk: het is een ‘machtig beeld’ en veel bewoners en bestuurders blijven naar dat beeld van het autonome dorp verwijzen. De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Schaalvergroting: regio Schaalverkleining: woondomein Territoriale binding Sociale vitaliteit Economische binding Functionele binding Sociale binding Culturele binding Politieke binding Schaalvergroting: regio Schaalverkleining: woondomein Sociaal verbindende vitaliteit Sociaal vernieuwende vitaliteit Publieke familiariteit De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

+ - + - Autonoom dorp: Sterke lokale territoriale binding Vanzelfsprekende (verbindende) sociale vitaliteit Woondorp: Afgenomen lokale territoriale binding Succesvol woondorp: (Nieuwe) sociale vitaliteit Minder succesvol woondorp: Afname van sociale vitaliteit Autonoom dorp + Minder succesvol woondorp Succesvol woondorp - + - De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

+ - + - Kortenaken-kern Relegem Berg De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

+ - + - Kortenaken-kern Autonoom dorp Ontwikkelingen op het platteland en de leefbaarheid en vitaliteit van dorpen De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners 13

+ - + - Autonoom dorp Relegem Succesvol woondorp Ontwikkelingen op het platteland en de leefbaarheid en vitaliteit van dorpen De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners 14

+ - + - Autonoom dorp Minder succesvol woondorp Succesvol woondorp Berg - + - Ontwikkelingen op het platteland en de leefbaarheid en vitaliteit van dorpen De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners 15

Perspectieven voor dorpsverenigingen Koesteren van vanzelfsprekende (verbindende) sociale vitaliteit in relatief autonome dorpen (maar onzeker perspectief voor de toekomst) Naar een andere benadering van leden in relatieve woondorpen: Rekrutering op basis van leefstijl Programmering richten op zaken die lokaal van belang zijn (cultuur en politiek) Transformatie van het dorp (van autonoom dorp naar woondorp): Vertellen van verhalen als bijdrage aan een veranderende identiteit (culturele verenigingen) Het belang van openheid naar de (lokale) samenleving De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners

Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies De veranderende betekenis van het dorp voor de bewoners; een sociaal geografische benadering Frans Thissen