Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa Nederland groeit naar 17,5 miljoen inwoners, maar de demografische groei dooft nu toch langzaam uit. Tegelijkertijd is sprake van een aanzienlijke vergrijzing en een sterke toename van het aandeel alleenstaanden. Maar er is bovendien sprake van aanzienlijke regionale en lokale verschillen. Voor een deel zijn die het resultaat van een steeds omvangrijker ‘opleidingsmigratie’ naar de grote steden. Een aantal grensregio’s wordt nu al geconfronteerd met bevolkingsdaling. Dat leidt lokaal tot vraaguitval op de woningmarkt en dus tot leegstand. Omvangrijke leegstand tast de leefbaarheid en de waarde van het vastgoed aan. Krimp leidt bij veel bewoners en bestuurders nog vaak tot traditionele reflexen: het nastreven van groei door nieuwbouw, het aangaan van concurrentie met een naburige gemeente, het versterken van zwakke punten, het verminderen van regelgeving, het versterken van het lokaal voorzieningenniveau, het tegengaan van de uitstroom van jongeren. Het is aan de geografie en planologie om de mythen die op dit terrein leven bloot te leggen en te zoeken naar nieuwe uitgangspunten. Er is voldoende reden om daarbij ook naar andere Europese landen te kijken. Voor een deel is sprake van overeenkomstige achtergronden, maar vergelijking maakt duidelijk hoe belangrijk nationale en regionale verschillen zijn. Tenslotte hebben grensgebieden steeds meer te maken met het aanliggend buitenland: als achtergrond van de krimp en als mogelijke oplossingsrichting. Frans Thissen

Elementen EU COST-onderzoeksnetwerk Çities Regrowing Smaller (CIRES): Marco Bontje, Sako Musterd, Josje Hoekveld Bijdragen van Jan Latten, Len de Klerk, Femke Verwest, Tialda Haartsen, Leo van Wissen Rooilijn special najaar 2010 Eigen onderzoek in Nederland en Vlaanderen: Pensioenmigratie Zeeuws-Vlaanderen, Sas van Gent Ontwikkelingen in grensgebieden Vergelijking Nederland – Vlaanderen: migratie oriëntatie van scholieren In mijn presentatie zijn diverse elementen verwerkt waaruit ik heb geput. Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Achtergronden van krimp in Europa Verwoesting, verlies, verplaatsing, verandering Economie, demografie, politiek De (veranderende) ruimtelijke schaal De Tweede Demografische Transitie: vergrijzing en ontgroening Immigratie vertraagd maar stopt de ontwikkeling niet Selectieve migratiestromen: Kenniseconomie: nieuwe fase van verstedelijking, grotere contrasten tussen groeiers en krimpers Braindrain perifere regio’s / regio’s met de-industrialisatie Pensioenmigratie en Deeltijd wonen Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Krimpende steden in Noordwest Europa B DK Fin F Ier NL UK Krimp geschiedenis Perceptie van krimp Strategieën Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Verschillen binnen Europa Nationale en regionale verschillen Regiospecifieke ontwikkelingen Oost-Duitsland Oost-Europa Ierland en Spanje Grensgebieden: Nationaal perifeer Grensoverschrijdende effecten Leren van krimppioniers: Parkstad Limburg kan leren van stedelijke regio’s in West-Duitsland, Noordoost-Frankrijk, Noordoost-Engeland Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Krimp NL eo Indicatoren krimp Verandering bevolkingssamenstelling Aantal inwoners Aantal huishoudens Vraaguitval op woningmarkt Verandering bevolkingssamenstelling Meer (oudste) ouderen Meer alleenstaanden (oud en jong) Meer ‘anderen’ Beleid (provincie Zeeland) Regionale samenwerking Kiezen van toekomstgericht perspectief Nastreven kwaliteit en versterken sociaal kapitaal Krimp NL eo Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Sterfteoverschot Zeeland Bron: Provincie Zeeland Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Binnenlandse migratie 50 - 65 jaar (2000-2006) Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Pensioenmigratie / terugkerende ouderen Pensioenmigratie is nog steeds een beperkt verschijnsel, maar : De groep ouderen neemt sterk toe en verandert van karakter Bepaalde gebieden zijn succesvoller in terughalen van oorspronkelijke bewoners (grote lokale verschillen) Mogelijke pluspunten: veiligheid, geborgenheid, comfort, duurzaamheid Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

De groeiende betekenis van opleidingsmigratie Ontwikkeling aantal inwoners 2008-2025 Aandeel hoger opgeleiden Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Braindrain Kanttekeningen: Jongeren oriënteren zich steeds langer op stedelijke centra (migratiebalans voor dertigers?) Steeds meer relaties reiken over de grenzen van de Westhoek (Kortrijk, Gent) Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Relatie streek en jongeren: twee perspectieven Streek / woonplaats: Centraal staat de economische ontwikkeling van de streek en de sociale kwaliteit van de woonplaats Jongeren worden verondersteld een start te maken in de streek en hun identiteit te vormen in eigen streek en woonplaats Probleemdefinitie streek: Vertrek van jongeren uit de streek Jongeren: Centraal staat de sociale mobiliteit van jongeren (sociale mobiliteit = geografische mobiliteit) Jongeren zijn steeds meer georiënteerd op hoger onderwijs en werkgelegenheid buiten de eigen streek Probleemdefinitie streek: Streek en woonplaats zijn niet in staat bewoners met ‘kapitaal’ aan te trekken Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Jongeren: blijven of vertrekken? Structurele factoren Opleiding, werk Culturele factoren: (Lokale) binding Nationale en regionale verschillen? Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Jongeren: blijven of vertrekken? Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Van een oude naar een nieuwe verscheidenheid Traditionele dorpen In dorp geboren en getogen bewoners (leefpaden) Activiteiten in het eigen dorp (dagpaden) Traditioneel referentiekader: Uitgedragen door bepaalde bewoners en bestuurders Somber perspectief op leefbaarheid en sociale cohesie Woondorpen Bewoners die zich ooit in dorp hebben gevestigd (leefpaden) Activiteiten buiten het dorp waar men woont (dagpaden) Opkomend referentiekader: Uitgedragen door bepaalde bewoners Beter en reëler perspectief op leefbaarheid en sociale cohesie Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Traditionele benadering leefbaarheid: de spiraal omlaag Relatie wordt steeds losser: Schaalvergroting van veel voorzieningen is autonoom Gedrag van bewoners regionaliseert Ontwikkeling aantal inwoners Ontwikkeling aantal voorzieningen Bewoners baseren hun oordeel steeds vaker op kwaliteit woonfunctie Aantal inwoners neemt vooral af door kleinere huishoudens Ontwikkeling Leefbaarheid Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Andere benadering van leefbaarheid: de spiraal omhoog Dorpen gaan verschillen in de aanwezigheid van sociaal kapitaal Regiovorming Ontwikkeling gemeenschaps-initiatieven (voorzieningen) Ontwikkeling woonfunctie binnen de streek Krimp heeft pas effect als woonfunctie wordt aangetast Voorzieningen zijn resultaat van leefbaarheid Ontwikkeling Leefbaarheid Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Omgaan met krimp (Zeeland) Onverkende paden Krimp is realiteit, maar er is sprake van aanzienlijke regionale en lokale verschillen Vooral sprake van verandering van bevolkingssamenstelling Op pad! Van traditionele reflexen naar nieuwe uitgangspunten Verschillen in perceptie bij lokale overheden Komen de oplossingen van over de grens? Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Open Sas: Belvedere gebiedsvisie Vitaliteit van de woonkern: De kwaliteit van de woonfunctie Vernieuwend sociaal kapitaal: actief, open, betrokken Regionale samenhang Kwaliteit publiek domein en rol van ontmoetingsplekken Tegengaan van overlast Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa Frans Thissen