Wetsmisbruik en de Nederlandse belastingrechter I Plenair Prof. dr. mr. R.E.C.M. Niessen Hoge Raad Radboud Universiteit

Belastingontwijking Overheid derft middelen Evenwicht in belastingdruk verstoord Tarief omhoog

Rol voor de rechter? Wetgever maakt beleid, rechter vult het in Vervolging fraude is zaak voor de inspecteur en het OM Om de wet heen lopen is wetsverkrachting Rechter die ruimer interpreteert, kan hier iets tegen doen

Wetsontduiking en belastingrecht I Belastingen gaan ten koste van de beurs van de burger Zij proberen zo weinig mogelijk te betalen Dus is er aanleiding om de grens van het toelaatbare te bewaken Daarom wordt in fiscale rechtspraak fraus legis regelmatig gebruikt

Wetsontduiking en belastingrecht II Belastingheffing is inbreuk op eigendomsrecht Weliswaar toegestaan maar het onderstreept belang van de rechtszekerheid Fiscalisten houden van letterlijke interpretatie van de wet Dus met toepassing van fraus legis extra voorzichtig zijn

Taak van de rechter Bij toepassing van de leer van de wetsontduiking wordt de wet niet op de werkelijke feiten toegepast Dit is dus een extreme maatregel De rechten van de belanghebbende dreigen te worden verontachtzaamd Dus is dit alleen onder strenge voorwaarden mogelijk

Drie vereisten De heffing wordt ontweken Belanghebbende heeft (nagenoeg) uitsluitend een fiscaal oogmerk Het resultaat is in strijd met doel en strekking van de belastingwet

Het objectieve vereiste De leer van de wetsontduiking is ‘ultimum remedium’ De andere instrumenten zijn uitgeput: Schijnhandeling Fiscale kwalificatie Andere vormen van wetsinterpretatie ● Bijvoorbeeld: lening aangemerkt als eigen vermogen

Het subjectieve vereiste I BNB 1990/293: Belastingverijdeling de doorslaggevende reden voor de transacties Vloeit voort uit rechtszekerheidsbeginsel Alleen als belastingplichtige weet dat hij de wet ontwijkt, kan de rechter hem de normale wetstoepassing onthouden Objectivering van het motief BNB 1982/242: voorzienbaar negatief resultaat

Het subjectieve vereiste II Kenmerkend voor fraus legis Zonder dit element kan de rechter niet de feiten opzij zetten Te overwegen valt dan wel teleologische of analogische rechtsvinding rechtsvinding Dat wordt gewoonlijk fiscaal als onwenselijk of zelfs verboden beschouwd

Interpretatief vereiste Het resultaat van de rechtshandelingen is bij gewone wetstoepassing in strijd met doel en strekking van de wet Meestal andersom: heeft de wetgever ingestemd met de gepleegde ‘constructie’? Door te toetsen aan dit criterium blijft het primaat van de rechter gewaarborgd Het blijft een vorm van wetsinterpretatie

Recente zaak HR 15 maart 2013 NTFR 2013/699: Scheiding en deling van gemeenschappelijke eigendom onroerende zaak Eéndaags geregistreerd partnerschap: FL Wetgever had voorziening niet nodig gevonden Anders HR 14 april 1993, BNB 1993/201: Beperkte gemeenschap bij einde huwelijk