AI91  Het Probleem  Grammatica’s  Transitie netwerken Leeswijzer: Hoofdstuk AI Kaleidoscoop College 9: Natuurlijke taal

AI92 Natuurlijke taal: het probleem Communiceren met computers als met mensen, middels natuurlijke taal Belangrijk voor veel toepassingen – Databases – Gebruikersgemak – Vertaalprogramma’s – Maat voor “intelligentie” Programma’s maken gebruik van – structuur van taal – betekenis van taal – kennis over de wereld – ongeschreven gedragsregels

AI93 Nivo’s in de analyse van natuurlijke taal Fonetiek: ritme & intonatie Fonology: klankeenheden (fonemen) Morfologie: opbouw van woorden (morfemen) Syntaxis: opbouw van zinnen Semantiek: betekenis van woorden en zinnen Pragmatiek:gebruiksregels voor woorden en zinnen Algemene kennis: achtergrondkennis

AI94 Fases in de analyse van natuurlijke taal. input parsing (ontleden) parse tree semantische interpretatie semantisch netwerk contextuele interpretatie uitgebreider semantisch netwerk NB: in de praktijk geen lineaire volgorde college’s 7&8 dit college

AI95 Syntax, grammatica S  NP VP NP  N NP  ART N VP  V VP  V NP ART  a | the N  man|dog V  likes|bites één begin-symbool regels: symbolen  symbolen eindsymbolen VoorbeeldAlgemeen

AI96 Parseren Herken of zin correct is volgens de grammatica of: genereer een correcte zin Top down parsing themanlikesthedog S NPVP AN theNVP themanVP themanVNP themanlikesNP themanlikesAN themanlikestheN NB: zoekproces!

AI97 Bottom up parsing themanlikesthedog themanlikestheN manlikesAN themanlikesNPthemanVNPthemanVPtheNVP A N NPVP S NB: zoekproces!

AI98 Parsing: resultaat = parse-tree Ambiguïteit: Eén zin kan overeenkomen met meerdere parse-trees

AI99 Ambiguïteit: Voorbeeld Hesawherwiththetelescope Hesawherwiththetelescope

AI910 Verschillende typen grammatica's: Chomsky hierarchie  Reguliere talen: Def: geen recursieve regels Vb: voorgaande slides  Context-vrije talen: Def: één symbool aan linkerkant van regel, mogelijk met recursie Vb: voorgaande grammatica + VP  ind_V that S ind_V  says | beliefs  Context gevoelige talen: Def: mogelijk >1 aan linkerkant van regels Vb: volgende slide  Recursief opsombare talen Def: willekeurige regels

AI911 Chomsky hierarchie (2) NB:         Reguliere talen:  Context-vrije talen:  Context gevoelige talen:  Recursief opsombare talen = Natuurlijke taal?

AI912 Context-gevoelige grammatica S  NP V NP  ART NR N NR  s | p ART s  a s | the s ART p  some p | the p s N  man s | dog s p N  men p | dogs p s V  runs | bites p V  run | bite S  NP V NP  ART NR N NR  s | p ART s  a s | the s ART p  some p | the p s N  man s | dog s p N  men p | dogs p s V  runs | bites p V  run | bite S NPV ARTNRN p the p dogs p bite Voorbeeld: the dogs bite the dogs bites Voorbeeld: the dogs bite the dogs bites Uitbreiding met semantiek extra symbool: bijter/niet-bijter the dog bites the man bites Uitbreiding met semantiek extra symbool: bijter/niet-bijter the dog bites the man bites

AI913 Typen grammatica’s: evaluatie Context-vrij: eenvoudig formalisme  niet voldoende voor natuurlijke taal (wel voldoende voor bijna alle computer-talen) Context-gevoelig: voldoende sterk, maar:  explosie van aantal regels,  mengen van syntax & semantiek

AI914 Transitie-netwerken =alternatieve notatie voor grammatica’s maak een netwerk voor elke non-terminal elk pad in zo’n netwerk is een regel voor de non-terminal pijlen zijn de non-terminals of terminals in de regel

AI915 Transitie-netwerken (Vb) S  NP VP NP  N NP  ART N VP  V VP  V NP ART  a | the N  man |dog V  likes |bites S  NP VP NP  N NP  ART N VP  V VP  V NP ART  a | the N  man |dog V  likes |bites S: NPVP NP: ART N N VP: VNP V ART: a the N: dog man V: bites likes

AI916 Transitie netwerken, alternatieve notatie

AI917 Augmented transition networks (ATN’s) ATN = TN + datastructuren + procedures (per overgang) om data-structuren te manipuleren Vb: NP ARTNNR VP V proc NP1:ART= a | the N= man | dog NR= s proc NP2:ART= some | the N= men | dogs NR= p proc VP1:V = bites | runs if NR-of-NP=s then ok else fail proc VP1:V = bites | runs if NR-of-NP=s then ok else fail proc VP2:V = bite | run if NR-of-NP=p then ok else fail proc VP2:V = bite | run if NR-of-NP=p then ok else fail

AI918 Gebruik van ATN’s: syntax  semantiek syntax (= parse-tree) Semantiek ( = conceptuele graaf )

AI919 Semantiek (= conceptuele graaf) Maak semantische representatie mbv case-frame Case-frame = voorgebakken lege semantische structuur

AI920 semantische representatie m.b.v case-frame Voordelen: –type-informatie –impliciete kennis

AI921 Volgende keer Stellingen bewijzers: Hoofdstuk 12