Burgerschapsconcepten in Vlaanderen: Een internationale vergelijking Ann Carton*, Yves Dejaeghere**, Marc Callens* & Marc Hooghe** *Studiedienst van de Vlaamse Regering **Centrum voor Politicologie, Katholieke Universiteit Leuven

Inleiding Vernieuwde aandacht voor burgerschap *O.m. in Vlaams regeerakkoord 2004-2009 *grote mobilisatie-agenten worden minder prominent *Carton & Pauwels (2005): Vlaming heeft beperkt enthousiasme voor ‘actief’ burgerschap Verschilt dit echter van andere landen? Wat bepaalt verschil?

‘Burgerschap’ als concept Overkoepelend begrip dat relatie tussen individu en staat duidt Uiteenleggen in zijn dimensies: “Elementen”: identiteit, burgerlijke deugd & status “Opleiding”: kennis, attitudes, alg. vaardigheden “Niveaus”: lokaal tot internationaal Burgerschap in regeerakkoord verwijst naar “Burgerlijke deugd”

Actief burgerschap TH Marshall: citizenship & social class (1949) Kritiek: te weinig aandacht voor actief burgerschap Civic Culture (1963): eerste comparatief onderzoek. Barns & Kaase (1979): ook ‘contestataire’ vormen van actief zijn behoren tot basis repertoire burgers Hedendaags onderzoek: bredere waaier van activiteit wordt bekeken (verkiezing, buycott, petities, ...). Data wijzen op splitsing traditionele vs. niet-conventionele vormen Ook steeds meer aandacht voor relatie met democratische waarden

Normatief: wat moet? Drie grote stromingen in westerse traditie: Liberalisme: nadruk op rechten en vrijheid Communautarisme: nadruk op actief zijn in de gemeenschap (Neo)-republicanisme: burgerschap is een taak, politiek staat centraal

Burgerschapsconcepten Onderzoek: burgers zelf naar gedrag ‘ideale burger’ vragen. Gamma maatschappelijke activiteiten aanbieden Kwantitatief: European Social Survey (2002), General Social Survey (1984), Citizenship, Involvement, Democracy (2005), Cived (1996-1997), Belgian Political Panel Study (2006-2008)... Kwalitatief: Almond & Verba (1963), Conover e.a. (1991), Lister (2003), ... ISSP biedt voordelen: voldoende items, groot aantal landen

Dimensies van burgerschap in ISSP Plichten Nooit proberen belastingen te ontduiken Altijd de wetten en regelgevingen naleven Stemmen Altijd uw stem uitbrengen bij verkiezingen

Dimensies van burgerschap in ISSP Solidariteit Mensen helpen in ons land die het slechter hebben dan uzelf Mensen helpen in de rest van de wereld die het slechter hebben dan uzelf Actief De activiteiten van de overheid in het oog houden Actief zijn in sociale of politieke verenigingen

Globale resultaten op landenniveau Oeso-landen (n=26) EU-landen (n=17) Burgerschaps-dimensies Gemiddelde Plichten 8,40 8,27 Stemmen 7,99 7,77 Solidariteit 7,07 Actief 6,24 5,94

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie stemmen

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie plichten

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie actief

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie solidariteit

Een verklaring van de landenverschillen (1) Literatuuroverzicht actief burgerschap Individuele karakteristieken Kenmerken van de samenleving Multiniveau analyse integreert beide verklaringsniveaus

Een verklaring van de landenverschillen (2) Individuele covariaten Sociaal-demografische achtergrondkenmerken Geslacht, leeftijd, onderwijsniveau Sociaal-economische positie Werksituatie van het individu en ev. partner Integratie sociaal-politieke leven Participatie verenigingsleven, sociaal politiek actief Attitudevragen Vertrouwen in de overheid en in de medemens

Een verklaring van de landenverschillen (3) Landcovariaten Onderwijs Algemene welvaartsniveau Investeringen in sociale zekerheid Religieuze cultuur Kiessysteem De facto gelijkheid (analyse EU-landen)

Intragroepcorrelaties van multiniveau lege modellen Oeso-landen EU-landen Stemmen 0,088 0,093 Plichten 0,056 0,046 Actief 0,107 Solidariteit 0,110 0,109

Resultaten Oeso-landen (1) Individuele covariaten Vrouwen hechten meer belang aan elk van onderscheiden burgerschapsdimensies Hoger opgeleiden, politiek actieven en burgers met vertrouwen in de overheid scoren globaal ook hoger Participatie verenigingsleven positief effect Hoe ouder hoe hoger de lat vooraleer van een ‘goede’ burger te spreken

Resultaten Oeso-landen (2) Landcovariaten Dimensies plichten, actief zijn en solidariteit negatieve relatie met gemiddelde PISA-scores voor wiskunde Investeringen in sociale zekerheid negatief verband met dimensie plichten en dimensie actief Geen verband: PISA-scores begrijpend lezen, BBP per capita en kiessysteem

Resultaten EU-landen Individuele covariaten Landcovariaten Globaal in de lijn resultaten Oeso-landen Landcovariaten Voordeel inbrengen van economische ongelijkheid (Gini-coëfficiënt) In meer gelijke landen (zoals België – Vlaanderen) minder belang gehecht aan normen inzake actief burgerschap en solidariteit

Besluit (1) Burgers in Oeso-landen traditioneel patroon burgerschapsconcepten Vooraan prioriteitenlijstje: stemmen bij verkiezingen en gehoorzamen aan de wetten van het land Pas daarna betuigen van solidariteit voor wie daar nood aan heeft Nog verder zich actief inzetten voor de gemeenschap

Besluit (2) Effecten landvariabelen niet altijd conform verwachtingen Een goed functionerend onderwijssysteem, belangrijke investeringen voor de sociale zekerheid en een meer gelijke samenleving gaan niet noodzakelijk samen met de burgerschapsconcepten rond actieve en solidaire burgers Mogelijke trade-off tussen geïnstitutionaliseerde en individuele solidariteit

Besluit (3) Bijzondere positie Vlaanderen Voor alle onderscheiden dimensies van burgerschap, en in het bijzonder voor het naleven van wetgeving, bengelt Vlaanderen onderaan Kan implementatie van regeringsbeleid bemoeilijken Efficiënte en transparante wetgeving bijzonder aandachtspunt voor de Vlaamse overheid