WAT MAAKT EEN LAND TOT LAND? Prof. Ramses A. Wessel Centre for European Studies

Eigenlijk: Wat maakt een land tot staat?  Verschillende vragen:  1. wat is een staat en hoeveel staten zijn er? Wat is een land? En een natie?  2. Hoe kan een gebied een staat worden? Het belang van het zijn van een staat (‘statehood’)  3. Een verminderd belang van staten. Op naar de ‘superstaat’? 27

I. WAT IS EEN STAAT?

In 1948, at the United Nations, the architects planning the future headquarters asked me how many seats they should make in the General Assembly.[…] The United Nations then had only fifty-one members. […] I confidentially answered the architects that they could safely add twenty seats to the fifty-one. Prof. Oscar Schachter, 1997 Van 1945 tot 2009… 25

Het aantal staten in de wereld  193 staten, allemaal lid van de VN (behalve de Heilige Stoel (Vaticaanstad, 826 inwoners) 193 staten  Erkenning van gebieden soms door een beperkt aantal staten:  Abchazië (3), ADR Sahara (49), Kosovo (62), Noord-Cyprus (1), Palestijnse Autoriteit (94), Taiwan (23), Transnistrië (0), Zuid-Ossetië (3)  110 jaar geleden in staten65 staten  Daarnaast zijn er ‘afhankelijke gebieden’, zoals de Amerikaanse Maagdeneilanden, Gibraltar, Groenland, Frans Polonesië, de Nederlandse Antillen 24

Kunnen er nu nog meer staten bijkomen?  Golanhoogten (deel van Syrië geannexeerd door Israël)  Hatay (deel van Syrië geannexeerd door Turkije)  Jammu en Kasjmir (regio betwist tussen China, India en Pakistan)  Delen van Libanon worden tijdens de Israëlisch-Libanese oorlog van 2006 (tijdelijk) door Israël bezet  Navassa (zowel geclaimd door de Verenigde Staten als door Haïti)  Noord-Cyprus (sinds 1974 bezet door Turkije)  Palestijnse Autoriteit (onder controle en gedeeltelijk bezet of ingelijfd door Israël)  Plazas de soberanía (deel van Marokko geannexeerd door Spanje)  Paraceleilanden (archipel betwist tussen China, Taiwan en Vietnam)  Spratly-eilanden (archipel betwist tussen China, Filipijnen, Maleisië, Brunei, Taiwan en Vietnam)  Tibet (voormalige onafhankelijke staat geannexeerd door China)  Westelijke Sahara (voormalige Spaanse kolonie die zich onafhankelijk heeft verklaard, geannexeerd door Marokko) 23

22

Het begrip ‘staat’  Niet gelukt om tot een definitie van de staat te komen.  Wel criteria ontwikkeld in de literatuur en vastgelegd in 1933 in de Montevideo Conventie  Een natie is een etnische groep die een politieke inhoud heeft gegeven aan deze etniciteit, of een staatkundig verband dat zich als dusdanig voordoet -> ‘natie-staat’  Land is geen officiële aanduiding: in de praktijk deel van een staat 21

De ene staat is de andere niet…  De Verenigde Staten is een staat; de 50 staten zijn meer te zien als landen  Engeland is een land, maar geen staat.  Friesland heeft inwoners; Malta (lid van de EU) heeft inwoners  Nederland heeft inwoners, Noordrijn-Westfalen heeft inwoners  De Europese Unie heeft ruim 500 miljoen inwoners, de Verenigde Staten ruim 300 miljoen 20

Gevolgen van het zijn van een staat  Internationale rechten en plichten  Onafhankelijkheid (liberté)  Gelijkheid (égalité)  Plicht tot vreedzaam samenleven (fraternité)  Montevideo Convention on the Rights and Duties of States (1933) 19

Iedereen is gelijk, geen rechtsmacht over de ander…  Het international systeem is opgebouwd met staten als de belangrijkste eenheden  De staat als het hoogste gezag (soevereiniteit): exclusieve bevoegdheid tot het vaststellen en handhaven van regels. ->  Noodzaak voor internationale regels om afbakening en samenwerken tussen staten mogelijk te maken  Kelsen: ‘the essential function of international law’  van een recht van co-existentie naar een recht van coöperatie 18

Het belang van grondgebied en gezag  Belang van territorialiteit, al duidelijk na de Vrede van Westfalen in 1648: cuius regio, euius religio (de heerser over het grondgebied bepaalt de religie)  ontwikkeling cartografie aan het begin van de 17 e eeuw  ontstaan van de staat als abstracte persoon (Hobbes: staat als ‘artificial man’, onderscheiden van regering en bevolking) 17

 Revoluties maken geen eind aan de staat.  Onderdrukking en mensenrechtenschendingen ook niet  Kan het toch misgaan?  Failed states: niet gelukt de ‘staat’ te laten werken (bv. Somalië) Kan een staat ‘mislukken’? 16

Definitie ‘falende staat’  Een falende staat kan worden omschreven als een staat die:  niet bij machte is (grote delen van) zijn grondgebied te beheersen, noch de veiligheid van zijn burgers te garanderen, aangezien hij zijn monopolie op het gebruik van geweld verloren heeft;  niet langer in staat is de interne rechtsorde te handhaven;  zijn bevolking geen openbare diensten meer kan leveren noch de voorwaarden daartoe kan scheppen 15

De criteria: de Montevideo Conventie (1933) ‘The State as a person of international law should possess the following qualifications: (a) permanent population (b) defined territory (c) government; and (d) capacity to enter into relations with other states.’ 14

Bevolking  Staten bepalen zelf welke personen tot hun staat behoren  Personele jurisdictie (nationaliteitsbeginsel)  Geen criteria voor minimumomvang  Andorra heeft inwoners; China meer dan een miljard  Samenstelling van de bevolking en gebruikte talen geen criterium 13

Grondgebied  Exclusieve jurisdictie (territorialiteitsbeginsel)  Ondubbelzinnig vaststellen van de grenzen niet noodzakelijk  Land, zee en lucht  Geen minimum- of maximumomvang  San Marino 61 km²; Rusland km² 12

Regering (effectief gezag)  Staten moeten in staat zijn hun internationale verplichtingen na te komen  Eis van ‘constitutionele onafhankelijkheid’: soevereiniteit  Meestal het onderscheidende criterium tussen land en staat  Toets niet altijd consequent toegepast (Bosnië-Herzegovina, ex-koloniën) 11

Erkenning  Praktisch noodzakelijk  Geen toetsingscriterium  Meer het noodzakelijke gevolg  Veelal politiek van aard 10

 Claimen van de status als onafhankelijke ‘staat’  voorbeeld Taiwan  Geen ‘racistische’ grondslag  geen erkenning Rhodesië 1965 of Zuid- Afrikaans thuislanden jaren ’70; respect voor het recht op zelfbeschikking noodzakelijk  Democratie en respect voor mensenrechten  vgl. ook de EU ‘Kopenhagen-criteria’ Nieuwe criteria voor het ontstaan van staten? 9

II. Kan Friesland (of Twente) een staat worden?

Een recht op zelfbeschikking?  Meer een politiek, dan een juridisch concept; opgenomen in het VN-Handvest als een beginsel  Koloniale context belangrijk: Declaration of Independence to Colonial Countries and Peoples (1960):  ‘all peoples have the right to self-determination; by virtue of that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development’.  Ook opgenomen in de belangrijke mondiale mensenrechtenverdragen (1966) 7

Een recht op afscheiding?  Declaration on Principles of International Law Concerning Friendly Relations (1970): “all peoples have the right freely to determine … their political status’.  Verplichting van andere staten dit recht te erkennen.  Buiten de koloniale context beperkt bruikbaar: territoriale integriteit staat voorop  Wel een recht dat minderheden kunnen inroepen: recht op deelname staatsbestuur  Is uitroepen van onafhankelijkheid dan nog wel zinvol…? 6

…Kosovo  Onafhankelijkheid uitgeroepen op 17 februari 2008 (inw )  Sinds 1999 bestuurd door UNMIK, vanaf 15 juni 2008 eigen bestuur  Slechts erkend door een deel van de internationale gemeenschap (62 staten); 33 zijn het vooralsnog niet van plan (waaronder de EU- landen Cyprus, Griekenland, Roemenië, Slowakije en Spanje).62 staten  Verschil in erkenning relativeert de Montevideo- criteria: voor de VS is Kosovo een staat, voor Rusland niet 5

III. HET EINDE VAN DE STAAT? The state of the State - de relativiteit van onafhankelijkheid

Opkomst non-state actors  Staten blijven de belangrijkste actoren in het internationale systeem  Maar, opkomst van ‘non-state actors’, waaronder internationale organisaties  Aantal doet niet onder voor dat van staten  Betrokken bij internationale wetgeving: multilevel regulation (zie anti-terrorisme maatregelen): hoe zit het met die exclusieve jurisdictie?  De-bordering theorieën, transnationalisme, multi-level governance  Staatscommissie Grondwet: doorwerking van internationale regels 3

De EU als ‘superstaat’?  Het belang van de Verenigde Naties (eigenlijk dus de ‘Verenigde Staten’) – een wereldregering?  De VN is geen superstaat (Reparations-zaak, 1949): 2

De Europese ‘Grondwet’ en het Verdrag van Lissabon  Meer bevoegdheden naar ‘Brussel’?  Leidt ‘rechtspersoonlijkheid’ tot meer zelfstandigheid?  Globalisering heeft geleid tot onzekerheid:  Versterking nationale tendensen?  Vraag van vanmiddag minder relevant? Oplossen van conflicten via het relativeren van staatsgrenzen, maar the state is here to stay 1

DISCUSSIE Centre for European Studies