STEDEN & STEDELIJK LEVEN IN DE OVERGANG VAN OUDHEID NAAR MIDDELEEUWEN BA – themacollege 2010

STAD = NEDERZETTING geconcentreerde bewoning; weinig landbouw; gevarieerde centrumfuncties: economische (nijverheid, markt) sociaal-religieuze (kerken, zorg) bestuurlijk-politieke culturele

SÃO PAOLO

Oerbeeld: de antieke ‘consumer city’

Oerbeeld: de middeleeuwse handelsstad

Oude (antieke) luister, en ..

(middeleeuws) verval

LUCCA

Het lot van steden in de late Oudheid (Liebeschuetz) De-urbanisatie & polynuclearisering [maar ook: incastellamento buiten civitates] De-secularisatie (= de-monumentalisering?) & christianisering & de-alfabetisering Privatisering (ruimte & bestuur) De-militarisering(?) Oorzaken: decline or fall? West t.o. Oost? Christendom of islam?

Henri Pirenne (1862-1935) Henri Pirenne 1862-1935

Kern Pirenne-thesis (theses?) (Economische) eenheid mediterrane wereld niet aangetast door Volksverhuizingen maar pas door Arabische veroveringen. Leidde in Westen tot (economische) heroriëntatie op Loire-Rijn-Noordzee en tot nieuw type rijksvorming. Herleving steden door elan kooplieden.

‘Crucial change’ (in Westen) volgens Chris Wickham (2009) Tax-raising (central) state > ‘states’ based on landowning + rent collection Economische involutie (economie localer, kleinschaliger, ongespecialiseerder) Elitecultuur (civiel-seculier) > militair en christelijk. Bronnen ‘cultureel kapitaal’ radicaal anders! Chris Wickham, The Inheritance of Rome: Illuminating the Dark Ages, 400-1000 (New York etc. 2009)(The Penguin History of Europe)

Oxford: OUP, 2005.

Michael McCormick (2001) Origins of the European economy: communications and commerce, AD 300-900

Cambridge: CUP, 2000

‘Steden’ in vroege middeleeuwen PRIMAIR volgens Innes: ‘Centres of power’ = Plaatsen waar belangrijke personen (vaak) resideren = Plaatsen van ‘publieke handelingen’ & ‘tournaments of value’ plaatsvinden = Plaatsen met vooral politieke, sociale en religieuze centrumfunctie

TOURNAMENTS of VALUE (Arjun Appadurai) = sociale ‘totaal-evenementen’ voor elite, waarbij Politieke acties plaatsvinden (rituelen, feesten); Belangrijke rechtshandelingen plaatsvinden; Op hoogste niveau wordt rechtgesproken; Sociale relaties worden vernieuwd of aangegaan; Dus ook: geschenken worden uitgewisseld; Relaties met bovennatuurlijke worden bevestigd of aangegaan (geschenken, rituelen, feesten)

Vragen Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

Vragen Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

AKEN

Vragen Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

Dorestat - opgravingen

Dorestat fibula

EMPORIA (in Noorden) Hamwic (Southampton); Lundunwic (London); Ipswich; York Quentovic (Montreuil); Dorestad; Walichrum (Domburg); Witla(?) Haithabu/Hedeby (Schleswig); Ribe Birka; Kaupang

Munten Quentovic

Sporen (prestige)goederen en ‘handel’? Belangrijke (prestige)goederen laten geen archeologische sporen na [en documentaire al helemaal niet] Veel transacties met (prestige)goederen niet-commercieel (buit, geschenken, leveringen, redistributie)

COMMODITY EXCHANGE = Uitwisseling van vervreemdbare objecten tussen personen zonder specifieke onderlinge relatie GIFT EXCHANGE = Uitwisseling van onvervreemdbare objecten tussen personen met een specifieke onderlinge relatie Definitie C. Gregory, Gifts and commodities (1982)

Oorlog Handel voorouder Koning A Koning B krijgers Buit, grond p.g. heil & zegen p.g. + s.g. gewapende steun krijgers p.g. = prestigegoederen s.g. = subsistentiegoederen

Betekenis niet-commerciële goederentransacties Twee vormen: Reciprociteit vs redistributie Duurzaamheid: Transactions of the short term vs transactions of the long term

Vragen Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

Wel of niet?

‘Steden’ in geschreven bronnen civitas, castrum, burgus (= nadruk ‘centre of power’) portus, vicus (= nadruk handel)

‘Markten’ in geschreven bronnen: Lokaal; bij landgoed (villa, curtis) of abdij; Lokaal; bij civitas: mercati pubblici of legittimi Emporia; porti (‘gateways’)

HUY

HUY

Stadsvorming vroege middeleeuwen (Noorden) Abdijen (Gent, Atrecht) Kroondomeinen (Keulen, Aken, Frankfurt, Dortmund, Parijs, Doornik, Valenciennes) Bisschopssteden/missiecentra (Maastricht, Bremen, Münster, Paderborn, Magdeburg) Machtscentra potentes (Brugge, Gent) Verdediging tegen Vikingen (-burhs) Vikingsteden (Dublin, York) Emporia/ gateways

Gent (9de-10de eeuw)

Magdeburg

Viking Dublin (ca 940)

VERSNELLING URBANISATIE 900-1200 Groei bestaande steden Uitbreiding aantal steden Uitbreiding centrumfuncties Lokale bestuurlijke autonomie Overheersing platteland