Waterbodemkwaliteit in Vlaanderen Ward De Cooman Vlaamse Milieumaatschappij Waterbodemkwaliteit in Vlaanderen Ward De Cooman VMM A. Van De Maelestraat 96 9320 - Erembodegem

Inhoud Definities Triade-onderzoek Waterbodemmeetnet en -databank monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

definities Natuurlijke waterbodem: Deel onder de sedimentlaag of bodem van de waterloop eigen aan de ecoregio waardoor de waterloop stroomt. Sediment: Materiaal dat uit de waterkolom is bezonken en dat op de bodem een laag vormt (sedimentlaag)

Definities Waterbodem: Is een deel van het aquatisch ecosysteem en bestaat uit de natuurlijke waterbodem en een sedimentlaag. Voor een triade-onderzoek wordt met waterbodem bedoeld de bodem van rivieren, meren en plassen, kanalen, sloten, schorren, slikken, de kust, d.i. de bodems van het hydrografisch net of de bodems die permanent of regelmatig onder water staan.

Definities Specie: Deel van de waterbodem, dat uit de waterlopen wordt verwijderd omwille van nautische-, hydraulische- en milieuredenen, of omwille van infrastructuurwerken. Meestal betreft het enkel de verwijdering van de sedimentlaag, soms kan echter ook een deel van de natuurlijke waterbodem worden verwijderd.

Waterbodemecosysteem

Inhoud Definities Triade-onderzoek Waterbodemmeetnet en -databank monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

Monsterneming Van Veen grijper (2 liter/6 liter) Zig zag bemonstering in 50 meter zones of random bemonstering in ha-veld 40-70 deelstalen Mengstaal : 50 liter Mengstaal verdelen voor 3 labo’s

Inhoud Definities Triade-onderzoek Waterbodemmeetnet en -databank monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid Triade-concept

Triade concept Fysico-chemie chemische inhoud maar: biobeschikbaarheid of effecten Ecotoxicologie: effecten maar: extrapolatie naar veldcondities Biologie: effecten op levensgemeenschappen in situ maar: wordt beïnvloed door andere factoren

Parameters Triade Fysico - chemie Ecotoxicologie Biologie Raphidocellis ( groenwier ) Thamnocephalus kreeftachtige Hyalella (amphipode) Biotische Waterbodem Index misvormingen bij muggenlarven arseen fractieverdeling cadmium organische stof chroom lood koper kwik nikkel zink minerale olie EOX OCP PCB PAK

Parameters Zware metalen: arseen, cadmium, chroom, koper, kwik, lood, nikkel, zink + tin, selenium organische verontreinigingen minerale olie, eox, chloorpesticiden, pcb, pak, VOS Fysische parameters: OS (TOC) granulometrie (<2µ, <50µ, <63µ, >63µ) Ecotoxicologische parameters Biologische parameters

Klassificatie Berekenen van de afwijking t.o.v. de referentie (VTR) Omzetten in klassen van de verschillende componenten van de Triade Visualiseren door iedere klasse een kleur te geven

Fysisch - chemische verwerking Aanrijking (VTR) logIndex Klasse <2,5 <0,4 1 2,5-<6,3 0,4-<0,8 2 6,3-<15,8 0,8-<1,2 3 15,8-<100 1,2-<2 4 Globale Klasse Betekenis 1 niet afwijkend t.o.v. referentie 2 licht afwijkend 3 afwijkend 4 sterk afwijkend

Fysisch - chemische verwerking Eindklasse 4 Cr (mg/kg) 14,87 19,15 gemeten gehalte gecorrigeerd gehalte referentiegehalte log(c/µ) klasse Cr (mg/kg) 14,87 19,15 17,00 0,05 1 Pb (mg/kg) 52,06 56,31 14,00 0,60 2 As (mg/kg) 22,13 24,33 11,00 0,34 1 Cd (mg/kg) 66,16 66,72 0,38 2,00 4 Cu (mg/kg) 17,57 19,17 8,00 0,38 1 Hg (mg/kg) 0,68 0,75 0,05 1,18 3 Ni (mg/kg) 6,90 8,23 11,00 0,00 1 Zn (mg/kg) 723,23 749,00 67,00 1,05 3 APKWS (mg/kg) 16,00 21,51 37,00 0,00 1 EOX (mg/kg) 39,00 52,42 31,00 0,23 1 SOCP (µg/kg) 0,00 0,00 3,90 0,00 1 PCB7 (µg/kg) 8,00 10,75 5,10 0,32 1 PAK6 (µg/kg) 2,73 0,37 0,22 0,22 1 Eindklasse 4

Ecotoxicologische verwerking Hyalella azteca Ecotoxicologische verwerking Gemiddelde VTR Klasse 1 1 1-150 2 150-300 3 >300 4 % sterfte Klasse <20 1 20-50 2 Raphidocellis subcapitata 50-75 3 >75 4 klasse Betekenis 1 geen acute impact 2 licht 3 4 ernstige Thamnocephalus platyurus

Ecotoxicologische verwerking % E.E. VTR klasse Selenastrum 2.1 210 3 Thamocephalus 0.01 1 1 Poriënwater 105.5 2 Eindklasse 4 Hyalella 100 4

Biologische verwerking Klasse BWI 1 7-10 2 5-6 3 3-4 4 0-2 Betekenis goede biologische kwaliteit matige biologische kwaliteit slechte biologische kwaliteit zeer slechte biologische kwaliteit % misv . <10 10-20 >20-40 <40 Betekenis niet afwijkend van referentie matig afwijkend sterk afwijkend zeer sterk afwijkend Globale Klasse Betekenis 1 goede biologische kwaliteit 2 matige biologische kwaliteit 3 slechte biologische kwaliteit 4 zeer slechte biologische kwaliteit

Biologische verwerking waarde klasse BWI 4 3 % misvormingen 69,7 4 Eindklasse 4

1 - - - 2 - + + 3 + + + 4 + + + + + + 4 - + + + + - 3 + - + - - + 2 - Klasse Fysico - chemie (C) Ecotoxicologie (E) Biologie (B) 1 - - - 2 - + + 3 + + + 4 + + + Triade kwaliteitsbeoordeling C E B + + + 4 - + + + + - 3 + - + - - + 2 - + - + - - - - - 1

Inhoud Definities Triade-onderzoek Waterbodemmeetnet en -databank Monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

Waterbodemmeetnet Door VMM opgestart in 2000 na methodologische studie AMINAL/AWZ/VMM Kwaliteit van de bodems van de Vlaamse waterlopen in kaart brengen m.b.v. het Triade concept: fysisch-chemische beoordeling ecotoxicologische analyse biologische analyse integrale index of triadekwaliteitsbeoordeling 150 verschillende meetplaatsen per jaar 600 meetplaatsen na 4 jaar

Procentuele verdeling van de triadekwaliteitsbeoordeling (TKB) 1% 18% TKB 1 TKB 2 45% TKB 3 TKB 4 36%

Triadekwaliteitsbeoordeling per bekken 100% 80% sterk verontreinigd 60% verontreinigd licht verontreinigd 40% niet verontreinigd 20% 0% Ijzer Leie Nete Demer Maas Dender Beneden- Schelde Boven-Schelde Brugse Polders Dijle & Zenne Gentse Kanalen

Fysico-chemie - Vlaanderen 100% 90% 80% 70% sterk afwijkend 60% afwijkend 50% licht afwijkend 40% niet afwijkend 30% 20% 10% 0% As t Cd t Cr t Cu t Hg t Ni t Pb t Zn t EAS EOX OCP t PAK 6 PCB t tce

Fysico-chemie - Schelde 100% 1% 13% 25% 61% Fysico-chemie - Schelde 80% 60% sterk afwijkend afwijkend licht afwijkend 40% niet afwijkend 20% 0% As t Cd t Cr t Cu t tce EOX Hg t Ni t OCP t Pb t Zn t PAK 6 PCB t EAS

Fysico-chemie - Leie 0% 20% 40% 60% 80% 100% As t Cd t Cr t Cu t 24% 76% Fysico-chemie - Leie 0% 20% 40% 60% 80% 100% As t Cd t Cr t Cu t EAS tce EOX Hg t Ni t OCP t PAK 6 Pb t PCB t Zn t sterk afwijkend afwijkend licht afwijkend niet afwijkend

Inhoud Definities Triade-onderzoek Waterbodemmeetnet en -databank Monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

Sectoraal Uitvoeringsplan Bagger- en Ruimingsspecie Kwaliteitsgegevens: beschikbare fysisch-chemische resultaten bij waterbodemonderzoek Kwantiteitsgegevens: beschikbare kwantiteitsgegevens van bagger- en ruimingwerken Koppeling van bestaande kwaliteitsgegevens aan bestaande kwantiteitsgegevens geeft inschatting van de hoeveelheid verontreinigde specie en in welke mate dit verontreinigd is.

Ramingen van historische achterstand en jaarlijkse aangroei cijfers in tds (bron AMINAL, AWZ, VMM) Bekken Historische achterstand Jaarlijkse aangroei Bevaarbare waterlopen Afdeling Bovenschelde 1.472.000 328.400 Afdeling Zeeschelde 7.311.000 180.000 Afdeling Waterwegen Kust 978.000 58.800 Afdeling Maas en Albertkanaal + Dienst voor de Scheepvaart 280.000 56.000 Afdeling Maritieme Toegang 320.000 187.800 NV Zeekanaal 760.000 72.000 Haven Gent 90.000 75.000 Haven Antwerpen p.m. 300.000 Totaal bevaarbare waterlopen 11.211.000 1.258.000 Onbevaarbare waterlopen Beneden-Schelde 3.226.000 5.000 Boven-Schelde 602.000 2.000 Brugse Polders 1.028.000 2.000 Demerbekken 650.000 16.000 Denderbekken 260.000 1.000 Dijle-Zenne 853.000 19.000 Gentse Kanalen 2.363.000 10.000 IJzerbekken 1.162.000 22.000 Leiebekken 1.063.000 15.000 Maasbekken 576.000 1.000 Netebekken 610.000 4.000 Totaal onbevaarbare waterlopen 12.394.000 97.000 Algemeen totaal 23.605.000 1.355.000

< 60% zand > 60% zand < 60% zand > 60% zand Specieaanbod per TKB-klasse en voor hergebruik als bodem cijfers in tds TKB 1 TKB 2 TKB 3 TKB 4 Onbevaarbare 749.000 2.659.000 4.261.000 4.726.000 Bevaarbare 404.000 1.637.000 3.251.000 5.920.000 Totaal 1.153.000 4.296.000 7.512.000 10.646.000 Onder norm Boven norm < 60% zand > 60% zand < 60% zand > 60% zand Onbevaarbare 2.030.000 2.289.000 3.541.000 4.534.000 Bevaarbare 1.564.000 4.954.000 1.564.000 3.129.000 Totaal 3.594.000 7.243.000 5.105.000 7.663.000

En verder... Meetnet verder uitbreiden: uitbreiden meetplaatsenbestand en verder uitwerken van het waterbodemmeetnet voor en na situatie in kaart brengen erkenning triadesysteem als OBO normen en kwaliteitsdoelstellingen voor waterbodems … Meetnet afstemmen op palingpolluentenmeetnet e.a. Waterbodemdatabank verder actualiseren en optimaliseren Verder onderzoek : optimalisatie van het triadesysteem

En verder... Ondersteuning van het waterbodembeleid onderlinge afstemming van decreten en uitvoeringsbesluiten erkenning labs verder wetenschappelijk onderzoek centrale waterbodemdatabank VMM Advies- en kenniscentrum waterbodems werkbare normen inzake bagger- en ruimingsspecie sedimenttoevoer in waterlopen beperken

Andere projecten Opvolgen WVO-vergunning (UGT en CTT): terugstorten van baggerspecie in de Westerschelde opvolgen VLAREM-vergunning terugstorten van baggerspecie in de Zeeschelde zwevende stof campagnes (Laak & Winterbeek, Scheppelijke & Molse Nete, Dommel, Maas,…) Onderzoek: sediment effect concentraties Onderzoek: diepere lagen onder sedimentlaag Kosten-Baten analyse van wetgeving (VLAREA/VLAREBO) Samenwerking met andere instanties