Mechelen, eerste spoorweghoofdstad van België Greet De Block Bart Van der Herten

Inhoud 1. Transport ten tijde van de onafhankelijkheid 2. Het Belgische transportvraagstuk anno 1831: de keuze voor een spoorweg 3. Het project van Simons en De Ridder 4. Impact van de spoorweg op de stedelijke omgeving 5. Verdere ontwikkeling van het transport in België in de 19de eeuw

DEEL 1: Transport in België rond 1830

Politieke en economische situatie (1) Snelle regimewissels in de Zuidelijke Nederlanden Oostenrijkse periode (tot 1790) Franse periode (tot 1815) Hollandse periode (tot 1830) Belgische revolutie (1830)

Politieke en economische situatie (2) De industriële revolutie (1800-1830) Mechanisering van de textielnijverheid (Verviers) Steenkool en metaalnijverheid (Luik-Verviers en Mons-Charleroi) Antwerpen en Brussel als dienstencentra Platteland als dominante sector (+ 50%)

Politieke en economische situatie (3) Economische factoren Natuurlijke rijkdommen: grondstoffen en landbouwareaal Goed geschoolde arbeiders Arbeidsreserve op het platteland Overname van Engelse technologie Groot aantal Belgische uitvindingen Inkomensstijging en dus meer vraag België als exportland

Politieke en economische situatie (4) Besluit: overgang van landbouweconomie naar gemengde agrarisch-industriële economie werd afgerond ca. 1850. België werd één van de pioniers van de industriële ontwikkeling De spoorwegen waren de motor van deze ontwikkeling

Transport ca. 1830 (1) Het wegvervoer: Belangrijke investeringen sinds Oostenrijkse periode: steenwegen Tolsysteem: de gebruiker betaalt Eerste grote verbindingen en interstedelijk netwerk, relatief weinig grensovergangen Personenvervoer: 5 à 10 km/u - lijndiensten Goederenverkeer: weinig georganiseerd, zeer traag, risicovol en duur

1830

Transport ca. 1830 (2) De binnenscheepvaart Rivieren: zeer problematisch – niet gekanaliseerd – bodem onregelmatig Vervoer vooral regionaal Investeringen in kanalen richting Frankrijk en Nederland Tolsysteem Zeer traag (2-3 km/u)

1830

Transport ca. 1830 (3) Communicatie De post in België Overheidsmonopolie Duur, onregelmatig Bediende een klein aantal gemeenten Geen dagelijkse postbedeling Optische telegrafie (ook in Mechelen) Beurskoersen tussen Antwerpen en Brussel

De telegraaf van Eppegem

DEEL 2: De keuze voor een spoorweg 1830-1834

België internationaal geïsoleerd? Sluiting van de Schelde en de Maas in 1830 Belang van de haven van Antwerpen voor Belgische economie Internationale concurrentie: Rotterdam, Amsterdam maar ook Franse havens Internationale garanties maar onzekerheid

De rol van transport Inzicht bij de overheid in het belang van een goed ontwikkeld transportsysteem Voor import en export (vb. steenkool) In de prijsvorming van producten Voor de verspreiding van goederen van de industriële revolutie, ook in België België op zich niet leefbaar (overproductie) Gevolg: een dringend probleem

Een kanaal of een spoorweg? (1) Bruggen en wegen: discussie over de oplossing van het transportvraagstuk Argumenten voor kanaal en spoorweg Kanaal zou door de Kempen in de richting van de Maas gaan Spoorweg idem (vooral industrieel opgevat) Studiereizen naar Engeland in1831

Een kanaal of een spoorweg? (2) Intussen: Belgische industrie vragende partij Private ondernemers maken plannen voor spoorweg, via concessie (1832) Nadelen van concessiesysteem Parlement komt tussen in 1832: verder onderzoek

Een kanaal of een spoorweg? (3) Parlementair debat: de keuze voor een overheidsbedrijf Van lijn Antwerpen naar Keulen naar een internationaal assenstelsel met Mechelen als centraal spoorwegknooppunt Spoorwegwet 1834 Eerste treinrit: 5 mei 1835

Een kanaal of een spoorweg? (4) Parlementaire discussies: Van geïsoleerde lijn naar assenstelsel Van exportlijn naar economische motor Van perifeer naar centraal Van goederen ook naar reizigers Van privé naar staat Van dure naar goedkope tarieven Van landbouw naar industrie Het Parlement als de NV België

Een kanaal of een spoorweg? (5) België als spoorwegpionier: Veel innovatie Export van spoorwegtechnologie Uniek overheidsmodel Intermodaal model Uniek financieringsmodel met zeer lage tarieven

DEEL 3: Het Plan Simons en De Ridder 1833

De initiële opdracht, 1831

De eerste spoorwegwet, 1834

De transformatie van het ontwerp tussen 1832 en 1834

Een objectieve afweging Kanaal ontworpen “volgens de regels van de kunst” _ Canal du Nord Spoorweg “volgens de regels van de kunst” _ een “eenvoudige verbinding” Kanaal over Belgisch territorium _ eerste plan van ingenieur Teichmann Spoorweg over Belgisch territorium _ plan van Simons en De Ridder, 1832 Een objectieve afweging

Industrïele of armere streken?

Goederenstromen

Reizigersstromen

Een nieuwe perceptie van ruimte

Cultureel en politiek centrum

Manipulatie van de ijzeren lijn

Ruggengraat van nieuwe natie

België heeft als eerste land ter wereld een gepland en publiek spoorwegnet; een territoriaal kader dat nationale ontwikkeling en internationale uitwisseling ondersteunt. Conclusie

Intermezzo: een luisterfragment De eerste treinrit Brussel - Mechelen Intermezzo: een luisterfragment

DEEL 4: Mechelen Station en Omgeving

Gebaseerd op het werk van Paul Van Heesvelde en M. C. G Gebaseerd op het werk van Paul Van Heesvelde en M.C.G. Rogier, samengesteld in het kader van de activiteiten van de Mechelse Vereniging voor Spoorweghistoriek DE MIJLPAAL Bronmateriaal

De lijnen en stations/haltes werden bij voorkeur buiten de stadswallen gesitueerd wegens praktische redenen zoals onteigening en continuïteit, maar ook omwille van ontwikkelingsmogelijkheden ... Extra Muros

De eerste spoorweghalte werd gepland langs de zuidelijke oever van de Leuvensevaart. Reizigers moesten met de bakboot de vaart oversteken, om vervolgens door het Ganzeveld te lopen en daarna de Oude Brusselsesteenweg te volgen tot bij de Oude Brusselsepoort. Tot 1836 Ganzeveld _ 1833

Situering van het eerste station De sectie Mechelen-Antwerpen werd aangevat 15 juli 1835. Situering van het eerste station

Eenvoudig bakstenen gebouw. Begin 1837 voltooid. Het eerste station

Stationomgevingen in België als een van de enkele voorbeelden van en formele stadsuitleg De stationomgeving

De stationomgeving Gelijkaardige plannen in andere Belgische steden: Bv. Kortrijk De stationomgeving

Een monumentaal station Het nieuwe station volgt de monumentaliteit van haar omgeving. Haar ontwerp en omvang contrasteren met eerste bescheiden station. Het publieke gebouw staat symbool voor de moderne tijd, een kathedraal van de vooruitgang. Een monumentaal station

De geschiedenis herhaalt zich De stad Mechelen greep het station en haar omgeving aan om de stad nieuw leven in te blazen, haar publieke ruimte op te waarderen. De geschiedenis herhaalt zich

De geschiedenis herhaalt zich De stad Mechelen greep het station en haar omgeving aan om de stad nieuw leven in te blazen, haar publieke ruimte op te waarderen. De geschiedenis herhaalt zich

DEEL 5: de verdere ontwikkeling van transport tijdens de 19de eeuw

Het wegvervoer (1) Zeer grote toename van het aantal steenwegen Twee soorten: aanvoerroutes naar de spoorwegen of belangrijkste transportmogelijkheid in regio’s waar geen spoorwegen waren aangelegd Vernieuwende financiering tijdens eerste periode na onafhankelijkheid

Het wegvervoer (2) Het tolsysteem tot 1866 De snelheid nam niet echt toe t.o.v. 1830 Organisatie van het vervoer Relatieve achteruitgang van de trafiek o.i.v. de spoorwegen

1830

1880

De binnenscheepvaart De ‘vergeten’ sector: overheid investeert in sector waar technologische ontwikkeling wordt verwacht België verdeeld in drie rivierbekkens Historische ontwikkeling: elke waterweg met eigen kenmerken Rivieren zeer problematisch Kanaal Brussel-Charleroi Regionale eenmaking van binnenwateren Amper netto-aanleg tijdens 19de eeuw

1880

De spoorwegen Ontwikkeling van de ‘internationale’ spoorwegassen door de overheid (1843) De ‘Engelse periode’ Grote openbare werken: gemengd initiatief Nationalisering van de spoorwegen Ontwikkeling van de tarieven - abonnementen De motor van de economie Zeer vernieuwend model: staat – lage tarieven – zeer dicht netwerk – economisch instrument

1850

1880

De buurtspoorwegen Jaren 1880: sociaal vraagstuk – transportvraagstuk – economische crisis Antwoord: een lichte spoorweg-infrastructuur langs de gewone wegen Eerste fase: stervorming rond steden Vervolgens: hele grondgebied Zeer snelle ontwikkeling Gemengde financiering overheden

1927

Communicatie De post: naar een dagelijkse postbedeling in alle gemeenten van België Elektrische telegrafie vanaf 1850 De spoorwegen als centrale factor in de ontwikkeling van snelle en goedkopen telecommunicatiemiddelen

160 jaar goederenvervoer (%)

Greet De Block Bart Van der Herten