Dia’s om pathologie van dementie toe te lichten Deze dia’s kunnen bewerkt en/of gebruikt worden om het onderwerp ‘Andere oorzaken van dementie’ toe te lichten; bij vragen p.bocken@mboutrecht.nl of uza@paulbocken.nl Dia’s om pathologie van dementie toe te lichten algemeen algemeen

Algemene links: De afbeeldingen zijn voorzien van een link naar de bron Zie bijvoorbeeld voor breinpathologie Link Over dementieën (en andere zgn. degeneratieve aandoeningen) http://library.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/CNS/CNSDG.html algemeen

Dementie: schattingen van vormen 70 % Alzheimer, waarvan een klein deel jongdementerend 15 - 16% vasculaire dementie (vroeger heette dat ‘multi-infarctdementie’) - meer dan de helft van de zeer oude mensen met dementie vertoont kenmerken van beide, er ontstaat overlap; 30-40% van de patiënten met Alzheimer heeft bij overlijden alleen Alzheimerafwijkingen klein deel FTD - 3,6 per 100.000 bij 50- tot 59-jarigen - 9,4 per 100.000 bij 60- tot 69 jarigen - 3,8 per 100.000 bij 70- tot 79-jarigen 6% dementie door Parkinson 0-5% (0 - 30%?) DLB andere

Titel

Voor de diagnostiek: verschillende soorten gegevens uit de anamnese en de hetero-anamnese aan- of afwezigheid van afwijkingen bij lichamelijk onderzoek NPO aan- of afwezigheid van afwijkingen bij laboratoriumonderzoek (bloed) aan- of afwezigheid van afwijkingen bij structureel en functioneel beeldvormend onderzoek van de hersenen (MRI) het verdere verloop NB: andere vooralsnog voor researchdoeleinden (bijv. liquor)

Alzheimer macroscopisch Alzheimer macrosocopisch http://library.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/CNS/CNSDG001.html http://library.med.utah.edu/WebPath/jpeg5/CNS088.jpg Brede groeven en smalle windingen vooral frontaal, slaapkwab en wandbeenkwab algemeen Alzheimer macroscopisch

Alzheimer macroscopisch 2

Alzheimer frontale doorsnede Alzheimer's disease with cerebral atrophy on coronal section of the brain shows the characteristic hydrocephalus ex vacuo, or ventricular dilation resulting from loss of cortex, gross.

APP (getekend) Het amyloïd precursor proteïne aan het celoppervlak moet regelmatig vervangen worden

Enzymen knippen het APP http://alzheimer.wustl.edu/images/fullscreen/BetaAmyloid_FullSize.jpg Enzymen knippen het eiwit, maar er blijft een onoplosbaar fragment over, dat ook niet door het lichaam opgeruimd kan worden

Amyloïd http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Amyloid_03big1.jpg Onoplosbaar amyloïd blijft over

Plaques met amyloïd http://library.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/CNS/CNSDG005.html Alzheimer's disease, senile plaque. Older plaques contain a central amyloid core, seen here with Congo red stain, microscopic.

Neurofibrillary tangle http://library.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/CNS/CNSDG006.html Alzheimer's disease, neurofibrillary tangle. The neurons demonstrate intracytoplasmic proliferation of twisted filaments producing the visible "neurofibrillary tangle" under the microscope. These are commonly found in the pyramidal cells of the Hippocampus and the cerebral cortex. H and E stain, microscopic.

NFT - nogmaals http://library.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/CNS/CNSDG007.html Alzheimer's disease, neurofibrillary tangle. The tangles are best demonstrated with Bielschowsky silver stain as shown here, microscopic.

Alzheimer: progressief http://neuropathology-web.org/chapter9/chapter9aDementia.html

Plaques kunnen op een PET-scan zichtbaar worden gemaakt (research) Dit zijn ook de gebieden waar PET-scan, MRI en ‘amyloïd-scan’ afwijkend worden

Vasculaire dementie: verschillende vormen De voornaamste oorzaak zit in verstoringen in de bloedsomloop: 1. 'small vessel disease' = kleine letsels in de verbindingsbanen tussen de verschillende delen van de hersenen en in de hersenstam, veel witestofwafwijkingen 2. trombose en embolie in de grote slagaders - een infarct of een aantal kleinere bij elkaar (vandaar de ouderwetse naam ‘multi-infacrtdementie’) 3. mengvorm met Alzheimer 4. nasleep van hartstilstand of openhartoperatie

Vasculaire dementie: enkele kenmerken Wat regelmatig gezien kan worden gestoorde inprenting en 'retrieval', de herkenning vaker langer intact vertraging in de informatieverwerkig - prefrontale disfunctie met apathie, onverschilligheid, decorumverlies, opvliegendheid - depressie en apathie - uitvalsverschijnselen bij neurologisch onderzoek (extrapiramidaal en piramidaal), loopstoornissen, incontinentie Volgens de NINDS-AIREN-criteria - stapsgewijs, wisselend (‘fluctuerend’) of subacuut begin

Vasculaire dementie: ‘small vessel’

Vasculaire dementie: trombose en embolie Voorbeelden: links: afgesloten slagader rechts: een groot herseninfarct (eerst een infarct met een bloeding in het infarct als complicatie)

Dementie: jonge leeftijd http://www.thelancet.com/journals/laneur/article/PIIS1474-4422(10)70159-9/fulltext

FTD: waar gaat het mis?

FTD macroscopisch http://www.neuroscience.cam.ac.uk/uploadedFiles/jxuereb_phpWjayhZ.jpg

MRI FTD http://images.radiopaedia.org/images/1220042/0225f1652fb1abc3b87914e1c9984d.jpg

FTD kenmerken emotionele vervlakking; (sociale) gedragsrepertoire beschadigd; taalstoornissen (afasie): verschralen van de woordenschat geheugen (MMSE) intact (zeker in het begin) oordeelsvermogen verdwijnt; hygiëne, zelfzorg vermindert; onbuigzaam worden in denken en doen: obsessief gedrag, persevereren, echolalie en stereotype handelingen; ernstige apathie of impulsiviteit (ontremming) sluipend; vroege vorm in 40% van de gevallen dominant erfelijk

FTD: varianten progressieve afasie, ‘non fluent’ semantische dementie: het betekenisgeheugen verdwijnt – en als reactie daarop obsessie met wat nog overblijft aan dingen om te doen combinatie met ALS (‘motor neuron disease’) – erfelijk combinatie van aandoeningen

FTD: celveranderingen bij erfelijke vorm: opvallende celveranderingen

Dementie met lewybodies: waar zitten de afwijkingen? ‘lewybodydisease’; ‘lewylichaampjesziekte’; ‘lewybodydementie (LBD)’ in de hersenschors in de substantia nigra, net zoals bij ziekte van Parkinson er is overlap met Alzheimer-afwijkingen eerst cognitieve achteruitgang en dan (soms al snel daarna) motoriek: DLB eerst gevorderde ZvP en dan cognitieve achteruitgang: Parkinson-dementie

Wat is een lewybody? Hier bij de ziekte van Parkinson in zenuwcellen met voorloperstoffen van dopamine (de naam ‘zwarte substantie’ komt daar vandaan)

Dementie met lewybodies: enkele kenmerken vroeg in het proces: aandachtsstoornissen en visueel ruimtelijke stoornissen; delirante periodes geheugenstoornissen wisselend in ernst; indien aanwezig is er wel herkenning; wisselend beeld over de dag heen en van dag tot dag; levendige visuele hallucinaties (70%) en waanachtige denkbeelden; bewegingsstoornissen komen als snel: extrapiramidale symptomen (tremor, stijfheid, balansproblemen, loopproblemen, valrisico); deze symptomen steunen de diagnose; psychotische symptomen met uiterste voorzichtigheid behandelen: averechts giftig effect van klassieke en 'atypische' antipsychotica. Deze mag men daarom niet geven; in plaats daarvan wel Exelon (rivastigmine). bij 15 tot 20% van de dementerenden (ook) LBD

Reversibele dementie door een aandoening die in principe op behandeling kan reageren – niet alleen symptoombestrijding maar het ziekteproces aanpakken kans op aanwezigheid van een dergelijke aandoening neemt toe 1. bij aanwezigheid van lichamelijke symptomen als gevolg van bloedarmoede, slechte nierfunctie, te trage schildklier 2. bij aanwezigheid van links-rechts-verschillen in neurologische functies (spierkracht, spierspanning, sensibiliteit, reflexen) 3. bij uitgebreide medicatielijst 4. bij niet-pluisgevoel wat betreft stemming: depressie heeft cognitief disfunctioneren uitgelokt http://www.merckmanuals.com/media/home/figures/PHY_pockets_blood_brain_head_injury.gif

Andere vormen van dementie http://www.diliguide.nl/document/969/file/pdf/ Uit ‘Richtlijn diagnostiek en medicamenteuze behandeling van dementie’

Chronisch subduraal hematoom http://www.merckmanuals.com/media/home/figures/PHY_pockets_blood_brain_head_injury.gif

idem http://caribbean.scielo.org/img/revistas/wimj/v56n6/a15fig01.gif

Normal pressure hydrocefalus: sterke vergroting van de hersenvochtruimtes

hypothyreoïdie opsporen met TSH en FT4 http://24.media.tumblr.com/tumblr_m1m4n6fqZS1r4zla1o1_500.jpg voor en na behandeling

hypothyreoïdie opsporen met TSH en FT4 http://dc184.4shared.com/doc/6sDG14xk/preview_html_ed58dc8.jpg voor en na behandeling

voorbeeld http://www.erasmusmc.nl/47445/674532/2253326/dementie12