Kredietcrisis en boekhoudregels Martin Hoogendoorn Ernst & Young Erasmus Universiteit Rotterdam

Kritiek op boekhoudregels (IFRS) Waardering tegen ‘fair value’ versterkt de kredietcrisis Doordat verliezen worden gerapporteerd die het wantrouwen vergroten Fair value is geen goede maatstaf in overspannen markten Fair value is geen goede indicator van toekomstige kasstromen

Waardering aandelen (IFRS) Drie alternatieven: Waardering tegen reële waarde, met alle waardeveranderingen in het resultaat (‘fair value through profit or loss’) Handelsportefeuille (‘trading’) Aangewezen (’ designated’) Waardering tegen reële waarde, met alle waardeveranderingen in het eigen vermogen (‘available-for-sale’) Negatieve herwaarderingsreserve is toegestaan, tenzij sprake is van een bijzondere waardevermindering (‘impairment’) Indien reële waarde niet betrouwbaar kan worden bepaald: kostprijs

Voorbeeld aandelen (1) Aankoop aandelen in 2007 voor 80 Marktwaarde 31-12-2007: 100 Marktwaarde 31-12-2008: 50 Jaar 1 Jaar 2 Fair value through profit or loss Resultaat: + 20 Resultaat: - 50 Available for sale Resultaat: 0 Herwaarderingsreserve: + 20 Herwaarderingsreserve: -30 (Onder Dutch GAAP zou dit een verlies van 30 zijn) Discussie: is sprake van een bijzondere waardevermindering ?

Bijzondere waardevermindering Indien sprake is van een objectieve aanwijzing dat de marktwaarde structureel lager is en de netto-boekwaarde niet kan worden terugverdiend. ‘A significant or prolonged decline in the fair value’ Als er sprake is van ‘impairment’, dan ook de volledige negatieve herwaarderingsreserve in het resultaat boeken Latere stijgingen worden niet meer via het resultaat teruggenomen

Voorbeeld aandelen (2) Aankoop aandelen in 2007 voor 80 Marktwaarde 31-12-2007: 100 Marktwaarde 31-12-2008: 50 Marktwaarde 31-12-2009: 80 Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Fair value through profit or loss Resultaat: + 20 Resultaat: - 50 Resultaat: + 30 Available for sale Resultaat: 0 Herwaarderings-reserve: + 20 Resultaat: -30 Herwaarderings-reserve: 0 Herwaarderings-reserve: + 30

Waardering obligaties (IFRS) Vier alternatieven: 1. ‘Fair value through profit or loss’ 2. ‘Available-for-sale’ 3. Indien geen actieve markt: geamortiseerde kostprijs (‘loans and receivables’) 4. Indien wel actieve markt en aangehouden tot het einde van de looptijd: geamortiseerde kostprijs (‘held-to-maturity’)

Voorbeeld obligaties (1) Aankoop obligaties in 2007 voor 80. Effectieve rente 5% (4) Marktwaarde 31-12-2007 (na rente-ontvangst): 100 Marktwaarde 31-12-2008 (na rente-ontvangst): 50 Jaar 1 Jaar 2 Fair value through profit or loss Resultaat: + 24 Resultaat: - 46 Available for sale Resultaat: 4 Herwaarderingsreserve: + 20 Herwaarderingsreserve: -30 (indien geen bijzondere waardevermindering) Loans and receivables / Held-to-maturity

Bijzondere waardevermindering Bij ‘available for sale’: conform aandelen Bij obligaties is terugneming ten gunste van het resultaat echter wel mogelijk Bij waardering tegen geamortiseerde kostprijs: alleen een waardevermindering indien de boekwaarde niet dmv toekomstige kasstromen kan worden terugverdiend (‘realiseerbare waarde’) Lagere kasstromen contant gemaakt tegen de oorspronkelijke effectieve rente (dus renteveranderingen hebben geen effect) Ook geen gevolgen van marktveranderingen ivm bijv. lagere liquiditeit

Voorbeeld obligaties (2) Aankoop obligaties in 2007 voor 80. Effectieve rente 5% (4) Marktwaarde 31-12-2007 (na rente-ontvangst): 100 Marktwaarde 31-12-2008 (na rente-ontvangst): 50 Marktwaarde 31-12-2009 (na rente-ontvangst): 80 Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Fair value through profit or loss Resultaat: + 24 Resultaat: - 46 Resultaat: + 34 Available for sale Resultaat: 4 Herwaarderings-reserve: + 20 Resultaat: - 26 Herwaarderingsreserve: 0 Loans and receivables / held to maturity (indien lagere marktwaarde niet samenhangt met lagere kasstromen)

Kredietcrisis (1) Veel ondernemingen waardeerden hun obligaties ‘at fair value through profit or loss’ Hetzij vanwege ‘trading’-karakter Hetzij als aanwijzing bij aankoop Door de kredietcrisis daalden de marktprijzen van obligaties (waaronder CDO’s, collaterized debt obligations) sterk Jaar 2: -46

Kredietcrisis (2) Discussies: Is de marktwaarde van 50 op 31-12-2008 nog wel een ‘fair value’? Markt is overspannen Prijsdaling door gebrek aan liquiditeit Verwacht wordt dat de kasstromen wel gewoon binnenkomen Is het niet beter om te gaan waarderen tegen geamortiseerde kostprijs ipv marktwaarde ? Resultaat +4 ipv -46

Zijn de marktprijzen ‘fair’? IASB (en FASB) verduidelijken de bestaande regelgeving: Indien sprake is van ‘forced liquidations or distressed sales’ is de transactieprijs niet zonder meer een goede weergave van de ‘fair value’ Maar zelfs in tijden van overspannen markten zijn verkopen niet per definitie ‘distressed’ Als er bij level 3 waardering geen relevante marktparameters zijn, kunnen op basis van professionele oordeelsvorming eigen schattingen worden gemaakt

Herclassificatie: druk Europese Unie Europese Unie, onder aanvoering van Frankrijk, drukte grote invloed uit op de IASB om de mogelijkheid tot herclassificatie in IAS 39 tenminste te vergroten in overeenstemming met US GAAP: Mogelijkheid tot herclassificatie vanuit ‘held for trading’ naar ‘loans and receivables’ / ‘held to maturity’ Basisgedachte: geen verliezen nemen als ze nog niet zeker zijn

Nieuwe regelgeving Op 13 oktober 2008 publiceerde de IASB versoepelde regelgeving Zonder het gebruikelijke ‘due process’ Met terugwerkende kracht tot 1 juli 2008 NB: Bankruptcy Lehman Brothers: 15 september 2008 Op 15 oktober werd de nieuwe regelgeving door de Europese Unie goedgekeurd Gebruikelijke ‘doorlooptijd goedkeuring’: meer dan 6 maanden

Herclassificatie Van held-for-trading naar ‘loans and receivables’ Indien niet-beursgenoteerd en niet langer de wens om erin te handelen ‘held-to-maturity’ Indien wel beursgenoteerd, de omstandigheden ‘rare’ zijn (=kredietcrisis), en de obligaties tot het einde van de looptijd worden aangehouden ‘available for sale’ Indien wel beursgenoteerd, de omstandigheden ‘rare’ zijn (=kredietcrisis), en de obligaties niet tot het einde van de looptijd worden aangehouden (Ook nog mogelijkheden tot herclassificatie vanuit ‘Available for sale’)

Voorbeeld obligaties: herclassificatie vanuit held for trading in jaar 2 Aankoop obligaties in 2007 voor 80. Effectieve rente 5% (4) Marktwaarde 31-12-2007 (na rente-ontvangst): 100 Marktwaarde 31-12-2008 (na rente-ontvangst): 50 Jaar 1 Jaar 2 Held for trading Resultaat: + 24 (Resultaat: - 46) Naar Available for sale (Resultaat: 4 Herwaarderings-reserve: + 20) Geen bijz wvm: Resultaat: -16 (4 - 20) / Herwaarderingsreserve: -30 Wel impairment: Resultaat – 46 Loans and receivables / Held-to-maturity (Resultaat: 4) Kostprijs: 100 (marktwaarde bij overgang) Effectieve rente wordt bijv. 1% Resultaat: 1 (indien geen bijz.wvm) Resultaat bijv. -10 (bij bijz. wvm)

Voorbeeld obligaties: herclassificatie vanuit available for sale in jaar 2 Aankoop obligaties in 2007 voor 80. Effectieve rente 5% (4) Marktwaarde 31-12-2007 (na rente-ontvangst): 100 Marktwaarde 31-12-2008 (na rente-ontvangst): 50 Jaar 1 Jaar 2 Available for sale Resultaat: 4 Herwaarderings-reserve: + 20 (Geen bijz wvm: Resultaat: 4 Herwaarderingsreserve: -30 Wel impairment: Resultaat – 26) Loans and receivables / Held-to-maturity (Resultaat: 4) Kostprijs: 100 (marktwaarde bij overgang) Effectieve rente wordt bijv. 1% Resultaat: 1 (indien geen bijz.wvm) Resultaat bijv. -10 (bij bijz. wvm)

Profit, Not Loss, Thanks to Fair Value Tweak Deutsche Bank Profit, Not Loss, Thanks to Fair Value Tweak Deutsche Bank earns $530m after the IASB adjusts a fair value rule, changing a $2.5b writedown to $1.5b. A recent accounting rule change issued by the International Accounting Standards Board seems to have staved off third-quarter trouble for at least one financial institution: Deutsche Bank. The Frankfurt-based bank reported that because it was able to reclassify some assets for accounting purposes, its fair value calculations were limited to a $1.5 billion writedown, rather than a $2.5 billion charge.

ING Bos: Staat waardeert Alt-A's conservatiever dan ING AMSTERDAM (Dow Jones)--De Nederlandse Staat waardeert ING's portefeuille van Alt-A-hypotheekeffecten conservatiever dan een door ING ingehuurde adviseur. Na "grondige analyse" door onafhankelijke experts werd de portefeuille van circa EUR30 miljard daarbij gewaardeerd op 90% van de hoofdsom. Dat is volgens Bos een realistische benadering van de economische waarde. De economische waarde is volgens beide partijen dus veel hoger dan de marktprijs voor Alt-A-hypotheekeffecten, die volgens Financien momenteel schommelt rond 65%. ING had de portefeuille in de boeken staan voor een 'fair value' van 70-75%. Als gevolg van de transactie met de staat mag ING de portefeuille weer op 90% waarderen. Dankzij de backup-faciliteit hoeft ING EUR5 miljard minder te reserveren in verband met negatieve herwaarderingen, waardoor de kapitaalpositie sterk verbetert.

EU is nog niet tevreden Druk EU op IASB wordt verder opgevoerd Voorgestelde nieuwe wijzigingen: Ook herclassificatie vanuit ‘designated at fair value through profit and loss’ Impairment van ‘available for sale’ inzake obligaties niet digitaal Afwaardering niet altijd naar lagere marktwaarde, maar ook mogelijk naar lagere realiseerbare waarde (zoals bij geamortiseerde kostprijs) Terugnemen waardeverminderingen aandelen moet mogelijk zijn

Lange termijn aanpassingen (1) Studie naar de effecten van fair value accounting op de kredietcrisis Hoogervorst en Goldschmidt (ex-SEC) Voorzitter advies- commissie financiële verslaggevingsaspecten kredietcrisis (IASB en FASB)

Lange termijn aanpassingen (2) Declaration of the Summit on Financial Markets and the World Economy (G-20, 15-11-2008): Strengthening Transparency and Accountability: Immediate action (per 31 maart 2009): Waardering illiquide producten gedurende overspannen tijden Regelgevers moeten zoeken naar huidige zwakke punten in regels (waaronder vermelding van off-balance vehikels) Meer transparantie in complexe financiële producten Betere governance IASB Medium-term actions: Werken naar een wereldwijde standaard Betere waarborging van goede toepassing van standaarden Betere risk disclosures van financiële instellingen

Lange termijn aanpassingen (3) G-20 Verdict on Fair Value: Innocent The world's top finance ministers say that excessive risk-taking and sloppy judgments caused the crisis. Advocates of fair-value accounting are breathing more easily following the declaration over the weekend by the Group of 20 concerning the state of the world economy and financial markets. The reason? Mark-to-market financial reporting was nowhere cited as a major cause of the collapse of financial institutions.