2 GELUIDSRECEPTOREN THEMA DEEL 1 Organismen krijgen informatie over hun omgeving THEMA 2 GELUIDSRECEPTOREN

Geluiden zijn trillingen 1 Experimentele waarnemingen Trillend voorwerp  geluidsbron Geluidsgolven planten zich voort via middenstoffen gasvormig (bv. lucht) vloeibaar (bv. water) vast (bv. muur) Trillingen worden opgevangen door de geluidsreceptoren (fonoreceptoren)

2 Toonhoogte Toonhoogte of frequentie: - aantal trillingen per seconde - eenheid = Hertz (Hz) - 1 Hz = 1trilling per seconde Lage tonen  lage frequentie  lange golflente Hoge tonen  hoge frequentie  korte golflengte

 tot ± 8 Hz infratonen  tot ± 200 000 Hz ultratonen

3 Geluidsterkte Volume = hoeveelheid trillingsenergie = amplitude (uitwijking) van de trilling Eenheid: decibel (dB) Vanaf 90 dB: gevaar voor gehoorschade!

90 dB = 10x sterker dan 80 dB

Resonantie bij geluidsbronnen 4 onderzoeksvraag Kan een trillend voorwerp een ander voorwerp doen trillen? waarnemingen Je plaatst 2 stemvorken op een klankkast met de klankkast naar elkaar toe. Sla één van de stemvorken aan en demp onmiddellijk het geluid. Wat neem je waar? … besluit Een trillend voorwerp kan, via de middenstof, trillingenergie overdragen en daardoor een ander voorwerp aan het trillen brengen. Dit noemen we resonantie.

‘Zien’ met je oren: echolocatie Ultratonen met zeer hoge frequenties (+ 100 000Hz) kaatsen terug en worden opgevangen bv. bij vleermuizen en dolfijnen

Bouw en werking van het oor 5 Rotsbeen Uitwendig oor, middenoor, inwendig oor

5.1 Uitwendig oor Oorschelp Gehoorgang trommelvlies

Perforatie trommelvlies met loopoor

5.2 Middenoor 5.2.1 Trommelholte Gevuld met lucht Buis van Eustachius  luchtdruk egaliseren

5.2.2 Gehoorbeentjes Hamer Aambeeld trillingen versterkt doorgeven aan het ovale Stijgbeugel venster

5.2.3 Ontsteking in de trommelholte: middenoorontsteking (Otitis media) Ontsteking met ophoping van vocht en etter Druk   pijn Meestal bacterieel  antibiotica Herhaalde ontstekingen  trommelvliesbuisje

Lijmoor: ophoping van lijmachtig vocht achter het trommelvlies

5.3 Inwendig oor Geluidsprikkels  elektrische prikkels (zenuwprikkels) Delen:  halfcirkelvormige kanalen  slakkenhuis  voorhof (verbinding slakkenhuis – kanalen)

5.3.1 Benig en vliezig labyrint Benig labyrint: holten en gangen in het rotsbeen gevuld met perilymfe  3 halfcirkelvormige kanalen  evenwichtsreceptoren  slakkenhuis  geluidsreceptoren Vliezig labyrint: vliezen die zich in het benig labyrint bevinden; gevuld met endolymfe

3 gangen  bovenste: ovaal venster top slakkenhuis  onderste: top slakkenhuis ronde venster  bovenste + onderste : gevuld met perilymfe  middengang: gevuld met endolymfe       

Membraan van Reissner (bovenste): scheiding bovenste gang en middengang Basaalmembraan (onderste): scheiding onderste gang en middengang Trilling in vloeistof  basaalmembraan trilt mee Trilling in de vloeistof is maar mogelijk als het ronde venster kan uitpuilen (want vloeistoffen zijn weinig samendrukbaar!)

Gevoeligheid van het basaalmembraan voor geluiden met verschillende frequenties

5.3.3 Orgaan van Corti Onderdeel van het basaalmembraan Bevat de geluidsreceptoren  haarcellen Op de haarcellen rust het dakmembraan

5.3.4 Omvorming van geluidsprikkel tot een zenuwimpuls Trilling in de vloeistof van slakkenhuis  Basaalmembraan en dakmembraan verschuiven t.o.v. elkaar Ombuiging van de haartjes van de haarcellen Zenuwimpuls naar gehoorzenuw  hersenen

5.3.5 Schade in het slakkenhuis: gehoorverlies beschadiging haarcellen Gehoorverlies beschadiging gehoorzenuw Mogelijke oorzaken:  binnenoorontsteking  tumor  slag of stoot  lawaaidoofheid

‘Horen’ met je hersenen 6 6.1 De hersenen ontvangen de zenuwimpuls Verschillende toonhoogten  plaats op basaalmembraan Harde en zachte geluiden  prikkeling meer of minder haarcellen 6.2 Horen met beide oren Stereofonisch horen  richting en afstand van de geluidsbron bepalen Proef met balpennen

EINDE THEMA 2 GELUIDSRECEPTOREN