Obesitas op de kinderleeftijd Dr. Bianca Goemans Kinderarts Franciscus Ziekenhuis

Overzicht Casus Definitie, prevalentie Pathofysiologie Gevolgen Preventie Begeleiding: JGZ, huisarts Wanneer verwijzen? Wat doet de kinderarts? Conclusie

Casus meisje 3 jaar Verwijzing: overgewicht Anamnese: gezond, eet normaal, speelt veel buiten, normale ontwikkeling. Familie anamnese: moeder heeft een maagband ivm obesitas, vader heeft een anamnestisch normaal gewicht

Lichamelijk Onderzoek Gewicht: 21 kg Lengte 98 cm RR 105/70 mmHg, pols 100/min Obees meisje, geen dysmorfie, geen tekenen van Cushing, geen striae Algemeen intern onderzoek geen bijzonderheden

Casus groeicurves

Casus Obesitas op de peuter leeftijd Ouders vinden dat het wel mee valt Ooit 1x consult dietiste, maar moeder weet zelf wat gezond eten was

Definitie obesitas BMI >p95, wereldwijd identiek Verschillend voor jongens en meisjes Leeftijdsspecifiek Drie graden obesitas per leeftijdscategorie, overeenkomend met: Graad 1 (BMI 30-34,9 volwassene) Graad 2 (BMI 35-39,9 volwassene) Graad 3 (BMI >40 volwassene)

NHG standaard

Prevalentie Toename overgewicht en obesitas Ontstaat op steeds jongere leeftijd Prevalentie nog hoger bij Turkse (32%) en Marokkaanse (27%) kinderen

Prevalentie overgewicht jongens

Toekomst 25% van de 6 jarige kinderen met obesitas wordt een volwassene met obesitas 75% van de 12 jarige kinderen met obesitas wordt een volwassene met obesitas

Pathofysiologie

socio-demografische factoren lage sociaal economische positie etniciteit (Turks, Marokkaans) omgevingsfactoren en gedrag ouders met overgewicht / obesitas weinig bewegen fastfood genetische factorengenetische aanleg Risicofactoren voor overgewicht

Twee ouders met obesitas  zeer sterk verhoogde kans op obesitas bij het kind

Oorzaken Naast gelijke omgevingsfactoren ook: Antenatale factoren: – Obesitas moeder – Diabetes mellitus moeder – Macrosomie – Placenta insufficientie: dysmaturiteit Genetica

Antenatale factoren Metabole programmering in utero Risico groepen: Maternale obesitas:  kans op overgewicht en insuline resistentie bij kinderen Macrosome neonaat als volwassene  kans op obesitas en DM type II Dysmature neonaten met snelle gewichtstoename als volwassene  kans hart- en vaatziekten, DM type 2, hyperlipidemie en hypertensiesen

Hoe veroorzaken antenatale factoren op volwassen leeftijd gezondheidsproblemen ?

Epigenetica

Metabole omstandigheden veroorzaken veranderingen in histon modificatie en DNA methylering  verandering expressie genen Link tussen prenataal/neonatale omstandigheden en ziekten op de volwassen leeftijd

Insuline resistentie

Acanthosis nigricans

Obesitas en ontsteking Obesitas veroorzaakt een ontstekingsreactie in het lichaam Adipocyten zijn zelf ook immuuncellen Onsteking leidt tot hogere bloeddruk, hogere insuline resistentie, hart- en vaatziekten

Complicaties obesitas

Hypertensie Bogalusa Heart Study, VS Houston, VSCanadaPortugal n leeftijd (jaar) normaal (%)2-52,648 overgewicht (%) obesitas (%)

Diabetes mellitus type 2 Kinderen met obesitas hebben een tot 12x verhoogd risico op een verhoogde nuchtere glucose Incidentie DM2 bij kinderen neemt toe USA: 3% van alle nieuwe adolescenten met DM was type 2, inmiddels 45% NL?

Psychische problemen O.a. gevolg van pesten, verminderde sociale acceptatie Klachten: – Laag zelfvertrouwen – Depressie – Eetstoornissen

Uiteindelijk… Lagere levensverwachting Verminderde kwaliteit van leven

Preventie

Van groot belang Metabole programmering begint vroeg: voorlichting en begeleiding preconceptioneel en prenataal noodzakelijk Geboortegewicht en gewichtstoename in het eerste jaar zijn van groot belang! Borstvoedingskinderen hebben minder kans op obesitas later

Vroeg signaleren gewicht > P97 op leeftijd 5-6 maanden en 2-4 jaar snelle (> 0,67 SDS) gewichtstoename 0-2 jaar  overgewicht/obesitas op 5-13 jaar

Advies kinderen 0-1 jaar : borstvoeding (liefst ≥ 6 maanden) naast borstvoeding, geen extra kunstvoeding indien kunstvoeding, geen extra schepjes geen vaste voeding voor 4 maanden geen zoete bijvoeding of papjes bewegen in buikligging onder supervisie kinderen niet te lang (≤ 15 min.) in wipstoel

Algemene preventie adviezen stimuleren bewegen en buitenspelen zo min mogelijk gezoete dranken fastfood en tussendoortjes beperken niet belonen of straffen met voeding eten op vaste tijden, elke dag ontbijten beperken van televisie kijken/computer

JGZ richtlijn 1-2 jaar gewicht en lengte meten in groeidiagram zetten gewicht naar lengte < 1 SDS geen overgewicht gewicht naar lengte 1-2 SDS overgewicht gewicht naar lengte ≥ 2 SDS obesitas advisering leefstijl: gezonde voeding meer bewegen verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact reguliere zorg

gewicht en lengte meten BMI berekenen geen overgewicht overgewicht bloeddruk meten ≥ 5 jaar obesitas bloeddruk normaal behandelplan verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact bloeddruk verhoogd bloeddruk herhalen indien weer verhoogd reguliere zorg JGZ richtlijn 2-19 jaar

Bij de huisarts

NHG standaard Obesitas Specifieke onderdelen voor kinderen Algemene anamnese plus specifiek bij kinderen: – Gepest worden, gedrag, opvoedingsproblemen – Familie anamnese: obesitas, cardiovasculaire aandoeningen/risicofactoren ouders, diabetes – Groeicurve: kleine lengte, afbuigend lengtegroei

Lichamelijk onderzoek NHG Lengte, gewicht, BMI, buikomvang (bloeddruk?) Vergelijken met normaalwaarden obv leeftijd Dysmorfieën Acanthosis nigricans

Aanvullend onderzoek Kind > 10 jaar: nuchtere glucose (<5,6 mmol/l)

Begeleiding door huisarts Kinderen met obesitas graad 1 of 2, zonder verhoogde nuchtere glucose Voorlichting Gecombineerde leefstijlinterventie Follow-up van 2 jaar (initieel à 3 mnd)

Multidisciplinair programma In groepsverband Leeftijdgenoten met obesitas Ook gericht op ouders/gezin fysiotherapeut, diëtist, psycholoog/orthopedagoog In de regio o.a. OK kids, Fit&Fun

Effectiviteit interventie Gecombineerde leefstijl interventies effectief in het verbeteren van de BMI bij kinderen Gezinsparticipatie van groot belang Follow-up 6 en 12 mnd Geen lange termijn onderzoek

Doel NHG standaard Kind in de groei: 5% gewichtsverlies (?) Uitgegroeide adolescent: 10% gewichtsverlies

NHG: Verwijzing naar kinderarts Obesitas graad 3 Verdenking onderliggende aandoening Acanthosis nigricans (Hypertensie) Verhoogde nuchtere glucose Onvoldoende effect na 6 mnd

<2% van alle kinderen met obesitas heeft een onderliggende aandoening

Syndromen

Cave onderliggend probleem Altijd honger, vreetbuien, kast op slot Gedragsproblemen, leerproblemen Kleine lengte Afbuigende lengtegroei bij toenemend gewicht Opvallend uiterlijk

Cushing Hypertensie Afbuigende lengtegroei

Prader-Willi Eerste jaar: – slecht eten, slechte groei – slap kind, trage motorische ontwikkeling 2-6 jr: – Altijd honger! – Snelle gewichtstoename 2-6 jr – Kleine lengte – Dysmorfie – Leer- en/of gedragsproblemen

Prader-Willi dysmorfie

Obesitas syndromen Mutaties in genen betrokken bij regulatie verzadiging Kenmerkend: Hyperfagie Obesitas op jonge leeftijd

POMC Obesitas Rood haar Bleke huid Addisonse crise na geboorte

Wat doet de kinderarts Anamnese en lichamelijk onderzoek, incl RR Laboratorium onderzoek: – Schildklierfunctie, leverfuncties, nuchter cortisol, glucose, insuline, lipiden, evt GTT Op zoek naar een onderliggende aandoening of complicaties

Begeleiding Verwijzen naar leefstijl programma Begeleiden / motiveren Lange termijn: vervolgen complicaties, evt behandelen (bijv DM2) Doel: – Kinderen: stabilisatie gewicht – Adolescenten: 5-10% gewichtsverlies

Geen rol voor Medicatie Operatieve ingrepen

Intramurale behandeling Heideheuvel in Hilversum Doelgroep: 8-18 jr, BMI ≥3.0 of >2.3 met obesitas gerelateerde comorbiditeit Eerdere interventies gefaald of niet haalbaar Contra-indicaties: – Syndromale/endocriene/medicatie gerelateerde obesitas – Ernstige psychiatrische problematiek – Niet-cooperatieve ouders – IQ < 75

Opname 12 weken Ambulante behandelfase van: 3 maanden met wekelijkse behandeldagen in Heideheuvel 6 maanden met maandelijkse behandeldagen Effectiviteit korte termijn goed, lange termijn??

Toekomstige ontwikkelingen? Verbeterde samenwerking met JGZ en huisarts Obesitas poli kinderarts: – Samenwerking extramuraal leefstijlprogramma – Selectie aan de poort? – Verbeteren effectiviteit interventies – Verbeteren follow-up

Casus Uitleg Laboratorium onderzoek: licht verhoogd cholesterol, verder lab normaal Motiveren! Verwijzing naar diëtiste Advies start peutergym en thuis meer bewegen

Conclusie Kinderobesitas is een toenemend probleem Preventie is van groot belang Interventie zo dicht mogelijk bij gezin JGZ, huisarts, kinderarts & Multidisciplinaire leefstijlinterventie Cave onderliggende aandoening

Vragen?

Quiz De antwoorden….