Hoofdstuk 3 (1588-1648)

Politiek en religieus De Republiek De Republiek is een statenbond Staten Generaal (7 gewesten-Drenthe niet) -buitenlandse politiek -defensie -financiën -bestuur Generaliteitslanden

vervolg Gewestelijke Staten -belastingen -rechtspraak -kerkelijke zaken Eenparigheid van stemmen, maar Holland belangrijkste (58 %belasting) →krijgt zijn zin Stadhouder -in dienst van het gewest -leider leger en vloot -beperkt benoemingsrecht

vervolg In praktijk -1 stadhouder voor Groningen en Friesland -1 stadhouder voor de andere 5 (Raad)pensionaris/landsadvocaat -hoogste ambtenaar Holland→ -soort minister president/buit. zaken Stad (rijke burgers)en platteland(adel) Regenten = adel +rijke burgers

vervolg Oorlog liep gunstig voor De Republiek Spanje -financiële problemen -oorlog met Frankrijk -ondergang Armada De Republiek -militair genie Maurits (sinds 1584) -politiek genie Oldenbarnevelt(sinds 1586) 1588-1598 Parma tegen Maurits Maurits verovert veel gebied (Breda,oosten,Zeeuws Vlaanderen)

vervolg In 1596 Drievoudig verbond (met Fr en Eng)→ de facto erkenning de Republiek Van 1609-1621 Twaalfjarig bestand Werk van Oldenbarnevelt en Holland, want -gunstig voor handel -minder uitgaven voor het leger Maurits tegen , want -oorlog liep gunstig -angst, dat Spanje zich zou versterken

vervolg Tijdens 12 jarig bestand politiek/religieus conflict In 1617 Scherpe Resolutie (Staten van Holl) -geen nationale synode -staten mogen troepen in dienst nemen (waardgelders) Maurits kiest nu voor de Gomaristen -waardgelders vallen niet onder de stadhouder -Oldenbarnevelt staat aan de kant van de Arminianen

vervolg In 1618 worden Oldenbarnevelt en andere Hollandse regenten (Hugo de Groot) gevangen genomen Proces tegen Oldenbarnevelt Aanklacht -verzwakt de gereformeerde godsdienst -vrede met Spanje willen is landverraad Oldenbarnevelt reageert: alleen een Hollandse rechtbank mag oordelen Oldenbarnevelt veroordeeld en onthoofd

vervolg In 1619 Synode van Dordrecht -remonstrantse leer verboden ( Arminiaanse predikanten uit het ambt gezet en verbannen) -nieuwe Bijbelvertaling (Statenbijbel) Maurits heeft gewonnen -oorlog met Spanje wordt hervat -in een aantal steden wordt “de wet verzet” -positie stadhouder versterkt In 1625 sterft Maurits Opvolger zijn broer Frederik Hendrik

vervolg -opperbevelhebber staatse leger ( 1 leger voor hele Republiek) -militair succes (“stedendwinger”) -verzoent godsdienstige groepen (verbannen predikanten terug) -vergroot de macht van de stadhouder (in dienst Staten Generaal ipv gewesten) -Koninklijke allure -hof (Huis ten Bosch) -”zijne Hoogheid” -zoon trouwt met Engelse prinses

vervolg In 1635 verbond met Frankrijk Doel: Spaanse Nederlanden veroveren en verdelen Mislukt , want tegenstanders willen Frankrijk niet als buurland In 1648 Vrede van Munster (onderdeel van Vrede van Westfalen) -de jure erkenning Republiek -Generaliteitslanden blijven bij Republiek -Schelde blijft gesloten

vervolg Frankrijk In 1588 laat Hendrik III katholieke leiders vermoorden (te fanatiek)→ in 1598 zelf vermoord door fanatieke monnik→ Hendrik van Navarra troonopvolger -katholieken erkennen hem niet -Filips II schuift dochter Isabella naar voren In 1593 wordt Hendrik IV katholiek

vervolg In 1598 sluit Hendrik vrede met Spanje Daarna vaardigt hij het Edict van Nantes uit -godsdienstvrijheid voor hugenoten -vrijsteden voor hugenoten In 1610 wordt Hendrik IV vermoord door fanatieke katholiek Opvolger Lodewijk XIII Zijn 1ste minister is kardinaal Richelieu die macht koning versterkt

vervolg -pakt hugenoten hun vrijsteden af -Koninklijke ambtenaren leiden provincies ipv adellijke gouverneurs -forten hoge adel vernietigd -adel mag geen privéleger meer hebben -sinds 1614 Staten Generaal niet meer bijeen geroepen In 1618 begint in Duitsland de 30 jarige oorlog (katholieke-protestante vorsten) Aanleiding Prager Fenstersturtz

vervolg -Spanje ,Oostenrijk steunen kath vorsten -Frankrijk ,Denemarken,Zweden steunen protestante vorsten Katholieke Frankrijk steunt protestante vorsten uit angst voor Habsburgse macht In 1648 Vrede van Westfalen -uitgangspunt godsdienstvrede van Augs- burg gehandhaafd -macht keizer verzwakt -Frankrijk krijgt Elzas-Lotharingen -Republiek hoort niet meer bij Duitse rijk

vervolg Engeland Elisabeth I steunt De Republiek tegen Spanje -in 1596 stuurt Filips II de 2de Armada (faalt ook) -Spanje verovert Calais (pistool op de borst van Engeland) Drievoudig verbond (Eng,Fr,De Rep) Valt uit elkaar in 1598 (Frankrijk sluit vrede met Spanje)

vervolg In 1603 sterft Elisabeth kinderloos Opvolger wordt Jacobus VI van Schotland Hij wordt Jacobus I (begin huis Stuart) In 1604 sluit hij vrede met Spanje (geldgebrek) Ruzies met parlement over geld en macht In 1625 wordt zijn zoon Karel I koning Regeert van 1629 tot 1640 zonder parlement Heeft geld nodig om Schotse opstand neer te slaan→ parlement weer bijeen

vervolg Krijgt geen geld In 1641 huwelijk dochter Karel I (Maria) met zoon Frederik Hendrik (Willem II) -hoopt op financiële steun rijke Republiek -hoopt op steun tegen macht parlement Conflict met parlement loopt uit op een Burgeroorlog Aanleiding In 1642 wil Karel aantal parlementsleden gevangen nemen Mislukt→Karel moet Londen ontvluchten

vervolg Troepen van het parlement onder leiding van Olivier Cromwell versloegen de Koning In 1649 einde burgeroorlog -Karel I onthoofd -Engeland een republiek onder leiding van Cromwell (lord Protector)

Economisch De Republiek Enorme economische bloei -Frankrijk en Engeland grote interne problemen -Republiek slagvaardig (kleinschalige aanpak) Grote handelsvloot (vrachtvaarders van Europa) Fluitschip Partenrederij

vervolg Amsterdam stapelmarkt Groei van de zakelijke infrastructuur -wisselbank -koopmansbeurs -prijscourant Boek van Hugo de Groot “Mare Liberum” (1609) verdedigt vrijheid van alle volkeren de wereldzeeën te bevaren (tegen monopoliepositie Spanje en Portugal) Boek van John Selder “Mare clausum”(1618) verdedigt recht op monopolie

vervolg Ook sterke groei buiten Europese handel In 1602 oprichting VOC Oorzaken -specerijen halen in Lissabon kon niet meer -zelf winst halen op specerijenhandel In 1595 ontdekkingsreis Cornelis de Houtman In 1597 Compagnieën van Verre Organisatie -6 Kamers -heren XVII

vervolg Publiek/private organisatie Privaat -NV met aandeelhouders(participanten) -doel is winst→handelskapitalisme Publiek -monopolie op handel(octrooi) -soevereine rechten Aanvankelijk vooral specerijen (Molukken) Later inter Aziatische handel -thee (India,China,Ceylon) -katoen (India,Bengalen) -porselein,zijde (China)

vervolg In 1621 wordt de WIC opgericht Oorzaak Einde 12 jarig bestand -kaapvaart (kaperbrieven,zilvervloot) -driehoekshandel -kolonisatie (Antillen,Suriname/Nieuw Amsterdam,Brazilië) Zelfde organisatie als VOC -Kamers -Heren XIX

vervolg Engeland en Frankrijk -richten zich op de handel in traditionele producten -volume van de handel blijft achter -richten zich ook op de buiten Europese handel (Compagnie des Indes oriental en East India Compagny)

Religieus conflict Gomarus Arminius -geen voorbeschikking, maar voorkennis -vrijzinning protestant = rekkelijken/Arminianen/ Remonstranten -aanhang vooral onder rijken -vooral in Holland en Zeeland -gewesten moeten de godsdienstpolitiek bepalen -predestinatieleer -orthodox protestant = preciezen/Gomaristen/ Contra-remonstranten -aanhang vooral onder het gewone volk -vooral buiten Holland en Zeeland -Nationale synode moet de godsdienstpolitiek bepalen

Politiek conflict Maurits Oldenbarnevelt -oorlog voortzetten -meer macht bij de stadhou- der -centralisatie (Staten Generaal) -bestand verlengen -macht bij de regenten -decentralisatie (Gewestelijke Staten)

(vertegenwoordigers alle Inleiding: het bestuur van de Republiek Staten-Generaal (vertegenwoordigers alle gewesten) Raad- Pensionarissen Gewestelijke Staten Stadhouder rijke burgers In steden Adel platteland

Taken van het bestuur Stadhouder -Aanvoerder van leger en vloot -benoemen bestuurders -hoogste ambtenaar van Holland -soort minister van buitenlandse zaken Raadpensionaris Defensie Buitenlands beleid Bestuur generaliteitslanden .financieën Staten-Generaal Staten bestuur en rechtspraak .eigen munt slaan bestuur en rechtspraak eigen munt slaan Steden adel -bestuur /rechtspraak platteland

Broer van Willem van Oranje Huis van Oranje Broer van Willem van Oranje Willem van Oranje Maurits Frederik Hendrik Willem II Willem III Willem IV Willem V

Maurits en Oldenbarnevelt

Hertog van Parma

Oldenbarnevelt

Hugo de Groot

Synode van Dordrecht

Frederik Hendrik

Huis ten Bosch

Willem II en Mary Stuart

Vrede van Munster

Moord op Hendrik III

Edict van Nantes

Lodewijk XIII en Richelieu

Beleg van La Rochelle

Prager Fenstersturz

Vrede van westfalen

Engelse burgeroorlog

Onthoofding Karel I

Wisselbank,koopmansbeurs en prijscourant

Mare liberum en Mare clausum

VOC

WIC