Instructie stembureauleden Uw voorbereiding voor de verkiezingsdag Achtergrond op alle plaatjes vanuit stembureau instructie

Introductie Deze bijeenkomst gaat over: Zelfstudie Uw verantwoordelijkheden De inrichting van het stemlokaal Toelaten kiezers Het stemmen Omgaan met klachten van kiezers Het tellen van de stemmen Het invullen van het proces verbaal Zelfstudie Doorlopen volledige instructie en film tellen stemmen op www.verkiezingen2012.nl/toolkit U legt uit wat het doel van deze bijeenkomst is: De stembureauleden krijgen inzicht in de taken en verantwoordelijkheden van het stembureau; De stembureauleden nemen kennis van de wijze waarop de regels moeten worden toegepast; U brengt naar voren de dat de instructies gevolgd moeten worden; U wijst stembureauleden er op de volledige instructie op internet staat zodat men zich voor de dag van de stemming zelfstandig kan voorbereiden U geeft aan stembureauleden de gelegenheid krijgen vragen te stellen

Verantwoordelijkheid stembureau Voorzitter is eindverantwoordelijk Voorzitter wijst taken toe: - is de voorzitter er niet, neemt ander lid de taken over Voorzitter kan hulp inroepen: telnr. contactpersoon Maximaal 7, minimaal 3 leden Tijdig aanwezig: vervangingen/aflossing/pauzes Tellers Stembureau verantwoordt zich via proces verbaal U legt u waarom er een stembureau is: goede banen leiden stemming; er op toezien dat regels worden nageleefd zodat alle kiezers in het hele land op gelijke wijze aan de stemming kunnen deelnemen Benadruk dat het stembureau in de openbaarheid werkt Het stembureau legt via het proces verbaal verantwoording af aan het gekozen orgaan! De verantwoording heeft betrekking op: - wie hebben deelgenomen (toegelaten en niet toegelaten kiezers); - zijn er klachten geweest en hoe heeft het stembureau daarop gereageerd; - hebben zich incidenten voorgedaan (bv volle stembussen, campagnevoeren in stemlokaal) en de reactie van het stembureau hierop. de tellingen Het gekozen orgaan beslist aan de hand van de processen verbaal of de stemming rechtmatig is verlopen!! Verder geeft u bij deze sheet toelichting over de wijze waarop in uw gemeente de stembureau worden samengesteld. Wat is in uw gemeente gebruikelijk is qua aantallen, werken in shifts. evt pauzes, vervangingen, inzet tellers , catering

Dag van de stemming: Start werkzaamheden Waar en hoe laat meldt u zich? Controle inrichting stemlokaal Plaatsing tafel, stemhokjes en stembus: Heeft u overzicht? Opstelling en afstand tot hokjes (stemgeheim) Looproute duidelijk? Problemen: neem contact op met gemeente U mag niet open gaan voor alles in orde is! Hier vermeldt u evt. regeling voor ophalen sleutels, afhalen/brengen stembiljetten en ROS Wat doet het stembureau als een van de stembureauleden niet komt opdagen? Geef aan wat men in het stemlokaal zal aantreffen: maak duidelijk wat men doet indien opstelling niet akkoord is. Bespreek opstelling a.d.h.v. volgende sheet met plaatjes

Zijn alle spullen er?

Inrichting stemlokaal Plaatjes inrichting 4x Plaatjes inrichting stemlokaal Uitleg goede/ foute inrichting ; wat te doen bij klachten. Indien in uw gemeente meerdere stembureaus op een locatie ingericht zijn: extra uitleg over hoe te scheiden, hoe voorkom je dat stembiljetten in verkeerde bus terecht komen.

Inrichting stemlokaal Leg uit belang van overzicht ivm handhaven orde, stemgeheim (voldoende afstand) Bespreek evt. waarom geen gordijntjes: Kieswet eist toegang zichtbaar voor stembureau en publiek

Dag van de stemming: Start werkzaamheden Open envelop proces-verbaal (pv) Vul checklist voorbereiding in: Tel stembiljetten (noteer in pv) Controleer of stembus leeg is en sluit deze af Zijn alle materialen en documenten aanwezig Vul de relevante onderdelen van het pv in Zorg dat de stembureauleden het pv voor zich hebben. Mbt volgende sheet pv bespreken. Geef duidelijk aan wat al aan het begin van de dag moet worden ingevuld, wat al door de gemeente is ingevuld etc.

Verkenscherm proces-verbaal Plaatje proces verbaal; Gebruik dit om het proces verbaal te bespreken (muv de onderdelen over het tellen van de stemmen).

Toelating kiezer Stappenplan: zie handout 1. Stempas & id-bewijs + evt. volmachten 2. Controle id-bewijs (geldigheidsdatum) 3. Controle gegevens id-bewijs 4. Controle echtheid stempas 5. Controle register ongeldige stempassen 6. Overhandigen stembiljet Evt. vervangen door plaatjes stappen plan (kan dat in twee sheets?)

ID-bewijs vermist / gestolen? Kiezer kan zich in stemlokaal identificeren met: proces-verbaal politie over vermissing van id-bewijs en een pasje met naam en foto óf verklaring van gemeente over vermissing van id-bewijs en een pasje met naam en foto* ** * In 50 “pilot” gemeenten wordt momenteel een verklaring van vermissing van het id-bewijs afgegeven door gemeente i.p.v. een proces-verbaal van de politie. Het is in principe mogelijk dat een kiezer zich meldt in uw stemlokaal, met een verklaring van vermissing van het id-bewijs (uit één van de 50 “pilot” gemeenten). In combinatie met een pasje met naam + foto volstaat deze verklaring (uit één van de 50 gemeenten) ter identificatie. ** In de nieuwsbrief verkiezingen zal dit punt verder worden toegelicht en welke gemeenten het betreft. De 50 pilot gemeenten die meedoen aan de proef zijn de volgende: Aalburg, Aalsmeer, Alblasserdam, Amstelveen, Amsterdam, Arnhem, Barneveld, Binnenmaas, Cromstrijen, “De Waard Werkt” (Graafstroom, Liesveld en Nieuw-Lekkerland, Diemen, Doesburg, Dongen, Dordrecht, Drimmelen, Duiven, Ede, Geertruidenberg, Giessenlanden, Gilze-Rijen, Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam, Hendrik-Ido-Ambacht, Korendijk, Leerdam, Lingewaard, Loon op Zand, Nijkerk, Oosterhout, Oud-Beijerland, Ouder-Amstel, Overbetuwe, Papendrecht, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rotterdam, Rozendaal, Scherpenzeel, Sliedrecht, Strijen, Uithoorn, Waalwijk, Wageningen, Werkendam, Westervoort, Woudrichem, Zederik, Zevenaar, Zwijndrecht.

Stappenplan toelating

identiteitsdocumenten Plaatjes id-documenten 3x plaatje id documenten (paspoort/id kaart/rijbewijs): geeft toelichting op datum geldigheid (waar te vinden!) en te controleren gegevens: naam (wijs op uitzonderingen bv getrouwde vrouw, lange naam etc) geboortedatum, geslacht Uitleg gebruik brochure met de id documenten Toelichting toegestane documenten: uitzonderingssituatie igv verloren document Leg uit dat stembureau kiezer die geen id-bewijs kan tonen, moet zeggen dat hij later terug kan komen (dus stempas niet innemen!) Leg hier ook uit wat men in het proces verbaal moet invullen: toelichting over turven niet toegelaten kiezers i.v.m. ontbreken id-bewijs (ga evt. terug naar vorige scheet met pv) Leg evt (i.v.m. vragen over noodzaak tonen id-bewijs) uit logica achter tonen id-bewijs: Voorkomen fraude met gevonden/gestolen stempassen of geronselde volmachten; - Gelijke behandeling alle kiezers (voorkomen willekeur) NB. ID-documenten mogen max. 5 jaar verlopen zijn, dus geldig tot 13 september 2007 of een latere datum. Met bovenstaande identiteitskaart mag de kiezer zich dus niet identificeren.

Plaatje stempas: Wijs : naam, geboortedatum, geslacht (vergelijk met id-document) Geef aan in welke gevallen stempas moet worden te controleren gegevens aaningenomen en wanneer niet! : bv niet indien men per ongeluk stempas partner heeft meegenomen Leg hier ook uit wat men in het proces verbaal moet invullen: toelichting over turven niet toegelaten kiezers i.v.m. ontbreken stempas (ga evt. terug naar vorige scheet met pv) De stempas Klopt: naam, geboortedatum geslacht (vergelijk met id-document)

Beschadigde stempas Echtheids kenmerken Hologramfolie Tweede lijns kenmerk: Beschadigde Stempas Minimaal: Naam verkiezing Naam gemeente Echtheidskenmerk Persoonsgegevens kiezer Plaatje beschadigde stempas

Stappenplan toelating en Register ongeldige stempassen Wat controleert u? Wat als de stempas in register staat? Stempas innemen. Noteer meteen in pv Op aparte stapel leggen! Plaatje Register ongeldige stempassen: Leg uit wat men moet controleren: waar staan welke gegevens Zijn er evt. bijzonderheden : bv serie ongeldige stempassen i.v.m. verkeerde bezorging o.i.d. In ROS opgenomen stempassen neemt stembureau in en legt dit vast in pv: evt. terug naar sheet PV: turven ingenomen stempassen: Uitleg aan kiezer waarom: misschien vervangende stempas aangevraagd? Oude per ongeluk meegenomen. Indien kiezer stelt ten onrechte opgenomen: neem contact op met gemeente

Toelating kiezer: bijzondere situaties Volmachten onderhands schriftelijk Kiezerspassen hierna in detail besproken

Onderhandse volmacht Plaatje volmacht Maximaal 2 volmachten per kiezer Let op: Als een kiezer eerst een eigen stem uitbrengt, kan hij niet op later tijdstip de volmachtstem uitbrengen! Zorg dat de stembureauleden kiezers hier op wijzen. Maak aparte stapel van volmachten ten behoeve van invullen proces-verbaal Plaatje volmacht Geef uitleg over : Controleer handtekeningen a.d.h.v. identiteitsdocument / kopie identiteitsdocument Zijn alle onderdelen volledig en correct ingevuld? Stembureau mag deze niet zelf invullen! Uitleg over invullen geven mag wel; Hulp van anderen bij invullen is wel toegestaan. Wat indien fout ingevuld (volmachtgever en nemer omgedraaid?): laat kiezer dit met pijltjes corrigeren. Wat indien op verkeerde stempas ingevuld: niet te corrigeren: wel stempas mee teruggeven zodat men dit alsnog kan corrigeren of kiezer zelf kan stemmen! Indien er iets fout is met volmacht: bv kopie id bewijs niet aanwezig: geef stempas mee terugplaatje volmacht:

Schriftelijke volmacht Plaatje schriftelijke volmacht Géén kopie identiteitsbewijs nodig! Leg op stapel bij volmachtbewijzen Plaatje schriftelijke volmacht

De kiezerspas Bij kiezerspas ook controle id-bewijs Controle ROS niet nodig Kiezer mag met in kiezerspas omgezette stempas toch in eigen gemeente stemmen! Leg kiezerspas op zelfde stapel als volmachten! Plaatje kiezerspas Uitleg Kiezerspas: alleen met kiezerspas mag in andere gemeente worden gestemd Gemeente geeft kiezerspas af (kiezer kan hem dus niet zelf invullen!) Ook controle id bewijs Controle ROS niet nodig Kiezer mag met in kiezerspas omgezette stempas toch in eigen gemeente stemmen! Noteer apart in proces verbaal!

Het stembiljet Plaatje verkenscherm stembiljet: Geef toelichting over rood potlood, toegestane uitleg over kandidatenlijst buiten stemhokje, Bij vergissing mag u nieuw biljet geven

Plaatje iconen poster: 2 in hokje stemgeheim Plaatje iconen poster: 2 in hokje Hulp aan kiezer Alleen bij lichamelijk beperking (blind/slechtziend, beperkte handfunctie, Parkinson etc.) Geen hulp bij geestelijke beperking of beperkte leesvaardigheid/ analfabetisme (wel uitleg buiten stemhokje!) Uitgangspunt: Hulp alleen bij kiezer met lichamelijk beperking, overige kiezers alleen in het hokje. Echter: een baby kan zijn ouder geen hulp geven! Plaatje iconenposter uw gedrag in het stemlokaal: plaatje twee kiezers in hokje

Orde Handhaving Geen campagne voeren: Geen folders uitdelen; Ook niet hinderlijk op de stoep voor stembureau; Een kiezer met t-shirt met opschriften, das in partijkleur, badges e.d. voor politieke partij is toegestaan Geen beïnvloeding kiezers: Geen twee personen in een stemhokje Stembureauleden geven geen blijk politieke gezindheid (opmerkingen, kleding, badge) Waarnemers, ook van politieke partijen, zijn wel toegestaan. Taak voorzitter: eventueel bijstand vragen burgemeester Grote problemen: schorsen! Plaatje boze meneer van Doorn

Het tellen Het is 21.00 uur: Laat laatste kiezers stemmen Sluit stembus Kiezers mogen telling bijwonen (niet helpen!) Voorzitter heeft leiding: legt telproces uit, verdeelt de taken Leden volgen instructies voorzitter maak ruimte om te tellen (tafels bij elkaar of juist aan de kant) zet bordjes met lijstnummers neer

Stappenplan Tellen: stap 1 Tel het aantal gebruikte stembiljetten Stel het aantal stembiljetten dat in de stembus zit vast: Beginvoorraad minus eindvoorraad minus onbruikbaar, teruggegeven of meegenomen Stel het aantal toegelaten kiezers vast: Tel op alle stempassen, kiezerspassen en volmachten Instrueer voorzitters duidelijke instructies te geven mbt wie wat telt en hoe wordt geteld.

Stappenplan 2 Leeg stembus en tel de biljetten (stapels) Noteer op klad Vergelijk aantallen met aantal toegelaten kiezers en uitgereikte stembiljetten: Stemmen deze overeen? Ja: ga verder met stap 3 Nee: ga toch verder met stap 3: U hoeft dus niet opnieuw te tellen

Stappenplan 3, 4, 5 en 6 Open de stembiljetten en verdeel over de lijsten Maak per lijst twee stapels : voor de lijsttrekker voor de overige stemmen Tel beide stapels en noteer de aantallen Tel beide aantallen op en geef door aan voorzitter Tel de ongeldige en blanco stemmen: geef door aan voorzitter De voorzitter telt alle aantallen op (totaal) Hij vergelijkt het totaal met het aantal uitgereikte stembiljetten en het aantal toegelaten kiezers. Stemmen deze overeen? Ja : ga verder met stap 7 Nee: ga verder met stap 7: U telt nog niet opnieuw U kunt het stembureau verzoeken aan het eind van deze stap de stemtotalen door te geven aan de gemeente ivm het opmaken van een voorlopige uitslag Wijs er op dat men bij het vaststellen van het totaal aantal uitgebrachte stemmen de blanco en ongeldige stemmen niet vergeet. Wijs er nadrukkelijk op dat men bij het maken van de “vierkantsvergelijking” het aantal uitgereikte stembiljetten rekening houdt met het aantal teruggegeven/ meegenomen stembiljetten Wijs er op dat men het aantal uitgereikte stembiljetten nooit kan hertellen! Als dit getal dus niet klopt met aantal toegelaten kiezers en aantal in de stembus aangetroffen stembiljetten hoeft dit nooit tot een hertelling te leiden: stembureau kan volstaan met vermelden in het pv dat dit aantal niet klopt met de andere aantallen.

Stappenplan 7 en 8 Turf het aantal stemmen uitgebracht op andere kandidaten Indien in de vorige stap bij de vergelijking de aantallen niet overeenstemden: Tel ook de stemmen op de lijsttrekker opnieuw Geef alles door aan de voorzitter De voorzitter telt alle aantallen op en berekent het totaal aantal uitgebrachte stemmen Kloppen de totalen niet met aantallen toegelaten kiezers en uitgereikte stembiljetten? Tel dan opnieuw! Tel eerst stemmen op kandidaten opnieuw Klopt het nog niet? Tel aantal toegelaten kiezers opnieuw (stempassen). Aantal uitgereikte stembiljetten kunt u niet opnieuw tellen! Na twee keer hertellen: noteer verschillen in pv

Stappenplan 9 Leg aan de hand van het plaatje uit welke cijfers vergeleken moeten worden en wat evt. opnieuw moet worden geteld.

Invullen proces verbaal Geef toelichting op invullen proces verbaal Wijs op noodzaak ondertekening stembureauleden

Afronden Pak alles in enveloppen Verzegel deze Vergeet proces-verbaal niet te ondertekenen Sluit alles af en breng de spullen naar de gemeente Licht hier toe hoe het stembureau alles moet achterlaten: bv in de verzegelde stembus/het wordt direct opgehaald

Einde Bestudeer thuis de hele instructie en de film! www.verkiezingen2012.nl/toolkit Heeft u nog vragen: stel ze gerust Veel succes