Over solidariteit tussen generaties Eindhoven, 26 februari 2013 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht 26 februari 2013

Kenmerken van generaties  Bestaan echt in familieverband (3 -4 generaties)  Worden maatschappelijk ‘waargenomen’ als ‘typisch’ voor een bepaald leeftijdscohort in een bijzondere situatie  Maar: de afbakening in de tijd is willekeurig, de kenmerken zijn meestal niet typisch voor een generatie maar voor de tijd, relevantie van het concept is betrekkelijk 26 februari 2013

Typologie van generaties in Nederland (Becker 2012)  Vooroorlogse generatie (1910 – 1930)  Stille generatie (1930 – 1945)  Protestgeneratie (Babyboom) (1945 – 1955)  Generatie X (einde babyboom) (1955 – 1970)  Pragmatische generatie ( )  Grenzeloze generatie ( ?) 26 februari 2013

De Babyboomgeneratie (1945 – 1955, 1960, 1965, 1970?)  Grote geboortejaargangen (tot )  Verzorgingsstaat, welvaartssamenleving, vrede  Kleinere gezinnen, meer tijd en geld voor de kinderen  Moeder werkte niet  Snelle en brede stijging opleidingsniveau  Eerste generatie met eigen ‘jeugdcultuur’ 26 februari 2013

De generaties na de babyboomers  In eerste instantie: babyboom-plus  Kleinere jaargangen (nu )  Minder zekerheid op gebied van relaties, gezin, werk, inkomen  Iedereen moet werken: meer uren, meer jaren  Emancipatie van de vrouw en de homo, komst van minderheden 26 februari 2013

Kenmerken van generatie Y ( ?)  Ondernemerschap  Klantgerichtheid  Besluitvaardigheid (maar ook coöperatief en meegaand)  Omgevingsbewustzijn  Initiatief (maar ook gevaar ‘burn out’!) 26 februari 2013

De paradoxen van de postbabyboomgeneraties  Lang studeren, maar ook al vroeg aan het werk  Vroege relatievorming, late gezinsvorming  Lange leerplicht en toch al jong kiesrecht  Vroeg volwassen, lang jong 26 februari 2013

Nederland wordt ouder, maar is in de EU nog een jong land 26 februari 2013

Verdeling sterfte naar leeftijd – 1 jaar 27,4% 0,8% 1 – 5 jaar 14,3 0,1 5 – 20 jaar 8,5 0, – 80 jaar 13,7 33,1 80 en ouder 4,4 47,8 Sterftecijfer per 1000 inwoners25 8 Sociaal en Cultureel Planbureau

Verschil met vroeger Meer mensen worden oud 1957 – (6%) 2010 – (15%) 2020 – (20%) 2040 – (25%) Meer mensen worden heel oud 1957 – levensverwachting 65+ M. 14,2V. 16, M. 17,0V. 20,5 26 februari 2013

Ouderen in de Nederlandse bevolking 2012 Totale bevolking16,7 miljoen % % % % ,9% ,6% ,12% ,01% 26 februari 2013

Huishoudens 65+  2,6 miljoen personen  0,76 miljoen 2-personen hh.  1 miljoen 1-persoon hh. (70% V.)  verzorgings/verpleeghuisplaatsen  ouderenwoningen  ‘Individualisering’ % met kind. 26 februari 2013

Snel groeiende levensverwachting Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per tien jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds februari 2013

Stijging levensverwachting  Nu 0,3 jr. extra per jaar  Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten (public health; vaccinatie)  Na 1945  2 jaar (minder hart/vaat)  1,4 jaar (infectieziekten)  0,85 jaar (borstkanker/V)  0,3 jaar (dikke darm/M)  Na 2000  Longkanker (M)  Medische technologie 26 februari 2013

Vergrijzing: meer ouderen per jongere Bron CBS Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking jaar) Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers in het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker 26 februari 2013

Armoede onder geen leeftijdsgroep zo weinig als bij 65-plussers 26 februari 2013

Inkomen 65+ Nederland AOW (+ bijstand)25-30 miljard euro Aanvullend pensioen25-30 “ “ Vermogen/arbeid>5-10 “ “ Gemiddeld per hh laag inkomen, alleenst. – 11% -laag inkomen, echtpaar – 3% BNP 2010± 600 miljard Pensioenvermogen (2011)800 miljard 26 februari 2013

Ruim 50 jaar AOW 1947 – noodwet Drees (max. €35,- p.m.) 1957 – AOW (€ 50.- per maand) 1974 – minimumloon 2011 – 2,7 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar) 26 februari 2013

AOW 2011  AOW-gerechtigd-3 miljoen  In Nederland-2,7 miljoen  Niet volledige AOW-0,26 mijoen  In het buitenland-0,3 miljoen  Niet volledige AOW-0,28 miljoen  2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig) 26 februari 2013

De inkomenspositie van de gemiddelde oudere 26 februari 2013 Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar Het inkomen in de groep jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter.

Inkomen onder armoedegrens, 2011  Totaal-6,9%  65+ alleen-4,9%  65+ paar-2,1%  Ouderen totaal-3,1%  Kinderen totaal-11,1%  Volwassenen totaal-7,1% 26 februari 2013

Welvaart en welzijn van de 65+  jr hh. - € €  hh. - € €  50% gepensioneerden vermogen boven € ,-  41% eigen huis + gemiddeld euro kapitaal  (Erg) gelukkig – jr 87%, %  (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig) 26 februari 2013

Vermogens en huishoudens, 2009 Eigen huisEffectenHypotheek jr61%23%57% (180) jr.65%28%54% (111) jr54%25%34% (68) 75 plus37%20%13% (46) miljonairshuishoudens (1,3%) 30% 60-70, 18% 70+ (CBS) 26 februari 2013

Ouderen blijven weer langer aan het werk 26 februari 2013

Ouderen en werk jr. (2007) aan het werk (50% wil meer, 50% minder) prepensioen/VUT ziek/arbeidsongeschikt werkloos Gemiddeld 34 uur per week Na 65 jr. – aan het werk zelfstandig (9000 boeren) 26 februari 2013

Arbeidsparticipatie, jaar MannenVrouwen jr82%87%37%63% jr jr jr6913 Totaal40%56%16%33% SER 2016 (55-65) 58% Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen 26 februari 2013

Wet werken na AOW (voorstel) Geplande veranderingen: NuStraks Loondoorbetaling ziekte2 jaar6 weken Opzegverbod bij ziekte2 jaar6 weken Opzegtermijn contract1-4 mnd.1 maand MinimumloonNeeJa Tijdelijke contracten‘keten’bepalingOnbeperkt mogelijk Ontslag bedrijfsec. redenenAfspiegeling/ anciënniteit Eerst AOW-ers 26 februari 2013

Toepassing sollicitatieplicht (18-65 jr.), 2012 (1995) StrengVrijstellen Werklozen als vrijwilligers54% (37)5% (5) Alleenstaanden/kinderen % (18)7% (18) Gedeeltelijk arbeidsongeschikt17% (10)7% (7) Alleenstaanden/kinderen 0-516% (7)23% (42) Werklozen vanaf 55 jr.12% (3)18% (44) Werklozen in mantelzorg11% (8)18% (20) 26 februari 2013

Plannen kabinet Rutte II  Participatiewet (Bijstand/WAO-WIA/Wajong/WSW)  WW  1 jr. inkomensafhankelijk  1 jr. 70% minimumloon Daarna bijstand 26 februari 2013

Gezondheidszorg is ouderenzorg 26 februari 2013

Toekomstige zorguitgaven (trend) 2040 (supertrend) Levensverwachting M.78,882,787,8 Levensverwachting V.82,785,789,6 % BBP13,2%22%31% % Gezinsinkomen (tweeverd., 1 ½ modaal) 23,5%35%46% Werkgelegenheid personen 12,8%22%29% 26 februari 2013

Gezondheidszorg is steeds meer ouderenzorg •Cure + care – % bevolking, 40% kosten •AWBZ ouderenzorg: 15 miljard euro •1,5% ,5% kosten zorg Toekomst minder AWBZ - hogere eigen bijdrage •Relatie pensioen – zorg – wonen 26 februari 2013

Het opleidingsniveau stijgt 26 februari 2013

Onderwijsniveau bevolking, jaar (2009) Totaal25-34 jr mvmv Basis7%8%4%4% VMBO HAVO/VWO77 79 MBO Bachelor Master, Ph.D februari 2013

Deelname aan het hoger onderwijs HBO Univ HBO Univ HBO Univ HBO Univ HBO Univ HBO Univ %+40% Studierendement (63%)(68% 26 februari 2013

Aandeel instromers hoger onderwijs t.o.v. totaal jr /10 (2) Autochtonen M44%55% V46%61% TurkenM20%41% V12%50% MarokkanenM17%40% V14%54% SurinamersM30%52% V36%63% 26 februari 2013

Tot slot: solidariteit tussen de generaties 26 februari 2013

Ouderen zorgen voor jongeren 30% klusjes in huis 20% helpt in huishouden 22% steunt financieel 48% past op kleinkinderen 60/69 jr.  > 60% vrijwilligerswerk 26 februari 2013