Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv 4. klimaatverandering Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

4.1 Klimaten in het verleden • klimaat: berekend over 30 jaar of meer • klimaatverandering: meerbare verandering in klimaat • actualiteitsprincipe: huidige kenmerken golden vroeger ook Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv paleoklimaten Gegevens verzamelen uit historische bronnen geologisch materiaal • superpositie: bovenste laag is jong • gidsfossielen: korte periode, groot gebied • dendrochronologie: jaarringen van bomen • pollenonderzoek: stuifmeel van vroeger • C-14 methode: C-14 halveert in 5730 jaar • O-16/O-18 methode: bij warmte verdampt O-16 Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv oude klimaten (1) • Carboon - Nederland lag in de tropen veel plantengroei. Daaruit ontstond steenkool - steenkool is moedergesteente van aardgas • Perm - één groot continent: Pangea veel woestijnen door grote afstand van zee verdamping ondiepe zeeën. Ontstaan zoutlagen - rood gesteente door oxidatie ijzer zandsteen uit Perm is reservoirgesteente aardgas Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv oude klimaten (2) • Krijt - continenten drijven uit elkaar: sea floor spreading hoge zeespiegel door ondiepe oceanen ontbreken ijskappen - veel vulkanisme: veel CO2 in ondiepe zeeën veel koralen en schelpdieren: afzetting kalk kalksteen is soms reservoirgesteente aardolie Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv oude klimaten (3) • kwartair - trage sea floor spreading: minder CO2 klimaatverandering door gebergtevorming verandering zeestromen zuidpool geïsoleerd: ijskap en daling zeespiegel - afwisseling glacialen en interglacialen Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv onderdelen kwartair kwartair bestaat uit holoceen en pleistoceen holoceen minder dan 10.000 jaar huidige warme tijd. ook kleine ijstijd weichselien 115.000 tot 10.000 jaar geleden in Nederland toendra- en poolklimaat eemien 130.000 tot 115.000 jaar geleden warme tijd saalien 200.000 tot 130.000 jaar geleden lage zeespiegel Noord-Nederland bedekt met ijs Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv klimaat en landschap • pleistoceen rivierafzettingen in Zuid-Nederland vooral gevormd in glacialen - saalien: keileem in Noord-Nederland goed bestand tegen erosie stuwwallen en tongbekkens in Midden-Nederland - weichselien: veel dekzand • holoceen: Noordzee loopt vol water vorming strandwallen en oude duinen Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv veranderingen i n het wereldklimaat (1) Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv veranderingen in het wereldklimaat (2) Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv veranderingen in het wereldklimaat (3) Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv