Hooghartige heren en Drammende dames Arjan Videler Willy Garenfeld

Hans Vlek Als ik sterf dan liefst zoals Sarah Bernhardt Hans Vlek Als ik sterf dan liefst zoals Sarah Bernhardt. Theatraal groots, ontroerend. En dan weer opstaan voor de bloemen.

Persoonlijkheidsstoornissen Herkenning en omgang in de palliatieve zorg

Programma Persoonlijkheidsstoornis Verschijningsvormen in de palliatieve zorg Tragiek van persoonlijkheidsstoornissen Casuïstiek Conclusies

“Persona”

Persoonlijkheid

Persoonlijkheidsstoornis

As-I Psychische stoornissen As-II Persoonlijkheidsstoornissen As-III Lichamelijke ziekten As-IV Psychosociale stressoren As-V GAF- score, een cijfer voor psychosociaal functioneren

Persoonlijkheidsstoornis Adaptief Disadaptief Starre patronen te weinig adaptatie Vicieuze cirkels van gedrag Gedrag waardoor tegendeel van oorspronkelijk doel bereikt wordt Verminderde draagkracht waardoor spanning en labiliteit Autonoom en competent functioneren Effectief en efficiënt reageren op de omgeving Een subjectief gevoel van tevredenheid De mogelijkheid tot (zelf) verwerkelijking

Drie clusters B C A Dramatisch, Emotioneel, Impulsief Vreemd, Excentriek, Denkstoornissen Angstig, Gespannen 11

PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN VERSCHILLENDE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN Willem van der Does “BUITENBEENTJES” “LASTPAKKEN” “ANGSTHAZEN” 12

Cluster A paranoïde PS schizoïde PS schizotypische PS

De “buitenbeentjes” 14

Deze mensen kenmerken zich door De “buitenbeentjes” Deze mensen kenmerken zich door Zonderling gedrag de “einzelgängers’’ Apart / excentrieke gedrag Achterdocht en wantrouwen Koele en afstandelijke houding in het contact Vreemde denkpatronen Weinig interesse in de omgeving Beperkte sociale vaardigheden 18

Cluster B narcistische PS antisociale PS borderline PS theatrale PS

“Lastpakken” 20

“Lastpakken” Dit zijn mensen die zich kenmerken door Het uiten van veel verschillende emoties Onvoorspelbaar gedrag Impulsiviteit Kunnen veel aandacht vragen Doen een groot beroep op hun omgeving Negatieve houding t.o.v. van de buitenwereld Grensoverschrijdend gedrag 23

Cluster C afhankelijke PS ontwijkende PS dwangmatige PS

“Angsthazen” 25

“Angsthazen” Dit zijn mensen die zich kenmerken door Angst voor contacten met anderen Angst voor confrontaties/ conflicten/ ruzies Angst voor sociale situaties Angst om te falen 27

(Van Alphen, Videler, Van Royen en Verhey, 2009) Volwassenen Borderline en cluster C: goed psychotherapeutisch te behandelen Toepasbaarheid bij ouderen onduidelijk (Van Alphen, Videler, Van Royen en Verhey, 2009)

Beloop persoonlijkheidspathologie

Beloop persoonlijkheidspathologie

Beloop persoonlijkheidspathologie

Laat ontstane persoonlijkheidsstoornis Levensfasegebonden factoren leggen de onderliggende kwetsbaarheid bloot Verborgen afhankelijkheid

Laat ontstane persoonlijkheidsstoornis Levensfasegebonden factoren leggen de onderliggende kwetsbaarheid bloot Van gezond naar storend narcisme

“Ik ben niets en toch ben ik het enige waar ik aan denk”

Laat ontstane persoonlijkheidsstoornis Levensfasegebonden factoren leggen de onderliggende kwetsbaarheid bloot Isolement

Persoonlijkheidsverandering Door somatische oorzaak - Cerebraal (cva, maligniteit, dementie) - Stemmingsontregeling - Medicatie - Psychologische reactie op somatische aandoening Persoonlijkheidsaanscherping Persoonlijkheidsuitdoving

Persoonlijkheidspathologie Openbaring is afhankelijk van context Beperkte coping bij veranderende omstandigheden Dus juist ook in terminale fase

Persoonlijkheid en terminale fase Verlies autonomie Afhankelijkheid Controleverlies Afscheid nemen Onzekerheid / Angst (Toekomst ?, Pijn ?, Benauwdheid ?, Dood) Ondraaglijkheid Moeite met uitstel Wilsbeschikking Familie

Wensenboekje - Personalia - Contactpersonen - Levenbeschouwing of geloofsovertuiging - Afscheid van overledene - Uitvaart / Crematie - Zakelijke gegevens / contactpersonen

Herkennen en omgang? 46 46

Cluster?

Tragiek van persoonlijkheidsstoornissen

Patiënt Verzorgende

Fenomenologie in de palliatieve zorg Persoonlijkheidspathologie in de zorgrelatie Wat is je eigen allergie

Omgangsadviezen cluster A? …wat kun je beter niet doen? …wat kun je beter wel doen? A B C 53

Cluster A “buitenbeentjes” Niet doen 1.Gesprekken over emoties voeren 2.Meegaan in irreële gedachten 3.Doorbreken van bepaalde rituelen 4.Onverschillig gedrag proberen tegen te gaan 5.Motiveren voor sociale activiteiten Wel doen 1.Zakelijke houding over praktische zaken 2.Voorzichtig bijstellen van te irreële gedachten 3.Gewoonten, rituelen zoveel mogelijk laten 4.Pseudo-depressief gedrag accepteren 5.Motiveren voor individuele activiteiten 54

Omgangsadviezen cluster B? …wat kun je beter niet doen? …wat kun je beter wel doen? A B C 55

Cluster B “lastpakken” Niet doen 1.Uitingen van trots de kop indrukken 2.Claimend gedrag negeren 3.Meegaan in uitspeel gedrag 4.Problemen allemaal zelf willen oplossen 5.Te amicale houding aannemen Wel doen 1.Oprechte bewondering uiten 2.Aandacht structureren qua tijdstip /personen 3.Goede afspraken maken binnen het team (samen consequent zijn) 4.Eigen beperkingen onder- kennen, advies vragen 5. Neutrale zelfverzekerde houding 56

Omgangsadviezen cluster C? …wat kun je beter niet doen? …wat kun je beter wel doen? A B C 57

Cluster C “angsthazen” Niet doen 1.Verantwoordelijkheid te veel overnemen 2.Gewoontes en regels willen veranderen 3.Negatieve gedachten bevestigen 4.Willekeurig afspraken maken 5.Creatieve vermogens benadrukken Wel doen 1.Zelfstandigheid bevorde- ren met kleine stapjes 2.Controle zoveel mogelijk bij betrokkene laten 3.Accent op het vergroten van het zelfvertrouwen 4.Afspraken maken op vaste tijdstippen 5.Iemands nauwkeurigheid positief benoemen.

Conclusies Persoonlijkheidsstoornis is ook op latere leeftijd relevante diagnose Persoonlijkheid(sstoornis) betrekken in zorgplan