4.3 De mens verandert het klimaat • broeikaseffect - inkomende straling is kortgolvig - een deel wordt teruggekaatst: albedo - een deel wordt langgolvige straling (warmte) - warmte wordt geabsorbeerd door atmosfeer • door broeikaseffect geen –18°C, maar +15°C Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

versterkt broeikaseffect • Sinds 1800 meer CO2 in atmosfeer door de mens • stijging temperatuur, vooral in winter versterkt door subpolair minimum grote NAO-index Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv broeikasgassen CO2 kooldioxide verbranding fossiele brandstoffen - ontbossing: minder opname door planten CH4 methaan sterk broeikasgas vulkanisme, verdroging moerassen N2O lachgas zit in bodem en oceanen kunstmest, organisch materiaal, industrie O3 ozon stratosfeer: bescherming tegen uv-straling troposfeer: schadelijk voor luchtwegen bron: cfk’s, verkeer, raffinaderijen, centrales cfk’s: chloorfluor- koolwaterstoffen een menselijk product nu verboden Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv afkoelende effecten behalve opwarming, ook afkoeling door menselijke activiteiten • cfk’s → aantasting ozon, statosfeer koelt af • aerosolen (roet, fijnstof) → terugkaatsing zonlicht, condensatiekernen voor neerslag • veranderingen aardoppervlak → albedo wordt groter invloed opwarmende factoren is groter dan afkoeling Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change conclusie van onderzoek: • de laatste 200 jaar is de temperatuur gestegen door menselijke activiteiten bezwaar tegen deze uitspraak: • lang geleden was het soms warmer dan nu, zonder menselijke activiteiten Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv straling en het broeikaseffect Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv hoeveelheid kooldioxide en methaan en het temperatuurverloop sinds het Saalien Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv broeikasgassen in de atmosfeer (sinds 1719) Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv opwarmende en afkoelende factoren Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv