1 DAGLICHT & GEZONDHEID Agnes van den Berg 4 Oktober 4 Oktober 2005

2

3 DAGLICHT & UITZICHT Gaan meestal samen

4 DAGLICHT & UITZICHT Afzonderlijke elementen Daglicht zonder uitzicht Uitzicht zonder daglicht

5 DAGLICHT & GEZONDHEID Mensen denken dat daglicht gezond is Heerwagen & Heerwagen (1986): 79% respondenten was van mening dat daglicht beter is voor de gezondheid dan kunstlicht

6 ROUTES daglicht gezondheid biologisch fysisch-chemisch psychologisch visueel

7 VISUEEL Oogproblemen door: •Te weinig licht; •Flikkerend licht; •Scherp contrast licht/donker. Gevolgen: •Hoofpijn; •Vermoeidheid; •Wazig zien.

8 ONDERZOEK Wilkins et al., 1989: •Kantoor met 6 verdiepingen; •Lichtkoker; •Hoe lager in de koker, hoe meer hoofdpijn; •Uitzicht overal gelijk, dus het moet wel aan het daglicht liggen.

9 BIOLOGISCH •Licht is een belangrijke externe ‘marker’ voor biologische klok •Verstoring biologische klok kan leiden tot slapeloosheid, winterdepressie etc. •Vooral intensiteit van licht is belangrijk •Kunstlicht helpt even goed als daglicht

10 ONDERZOEK Wirz-Justice et al., 1996: •20 patiënten met winterdepressie; •1 week therapie door ochtendwandeling of kunstlicht; •Wandeling leidt tot minder depressie en verbeterde melatonine en serotonine afscheiding; •Ligt het aan daglicht of aan beweging, uitzicht, frisse lucht?

11 FYSISCH-CHEMISCH •Daglicht bevordert groei planten; •Planten bevorderen de gezondheid, o.a. door zuivering van de lucht; •Hetzelfde effect kan ook worden bereikt met volspectrum licht.

12 ONDERZOEK Fjeld (2000): •Plaatsing planten in ondergrondse werkruimte met volspectrum licht KLACHTENPlantenControl Vermoeidheid Zwaar hoofd Hoofdpijn Concentratieproblemen Geïrriteerde ogen Droge keel Hoest Droge huid gezicht Droge huid handen Stijve nek Gemiddeld1.92.4

13 PSYCHOLOGISCH •Daglicht verbetert de stemming en geeft rust en ontspanning; •Biophilia-hypothese: Deze effecten zijn uniek voor natuurlijk licht, kunnen niet of minder goed worden bereikt met kunstlicht. •“Zachte fascinatie”: Daglicht is dynamisch, afwisselend, daardoor trekt het onze aandacht zonder dat het moeite kost.

14 ONDERZOEK Walch et al., 2005: •89 ziekenhuispatiënten in afwachting van rugoperatie; •Lichte of donkere kamers; •Minder stress en pijn in lichte kamers; •Maar patiënten in donkere kamer keken uit op muur….

15 UITZICHT EN GEZONDHEID Ulrich (1984) deed onderzoek naar patiënten die herstelden van een galblaasoperatie in een kamer met uitzicht op stenen muur of in een kamer met uitzicht op bomen.

16 RESULTATEN Patiënten in kamers met uitzicht op groen: •Hadden minder krachtige pijnstillers nodig; •Verbleven na hun operatie één dag minder in ziekenhuis; •Kregen minder negatieve beoordelingen in statussen van verplegend personeel.

17 EXPERIMENTEEL ONDERZOEK Standaardprocedure: •Experimentele en controle groep •Stress opwekken •Kijken naar afbeeldingen of videos van natuur of bebouwing •Meten herstel van stress

18 Fysiologisch herstel Bron: Ulrich e.a., 1991

19 “Toen ik 12 jaar oud was kwam ik terecht in het ziekenhuis, waar ik een tijdlang op het randje van de dood zweefde. Ik verkeerde in een soort droomtoestand, alles leek ver weg en onecht. Het enige dat wel echt was, en wat ik me nog steeds levendig herinner, was het raam. Dagenlang, dag en nacht, te zwak om te bewegen, was mijn blik gefixeerd op het raam. Het was een heel gewoon raam, niks bijzonders. Maar af en toe kwam er zomaar duiven zitten op de vensterbank. En ik zag vogels langs de wolken vliegen, hoog en ver. Nooit eerder was me opgevallen hoeveel kleuren licht er eigenlijk zijn in de lucht. Ik ben er van overtuigd dat mijn fascinatie met dat raam, met de schoonheid van de vogels en de lucht, mij de kracht gaven om te blijven leven….” LUCHT IS OOK NATUUR! Citaat uit een column van Michael Ventura, 2001

20CONCLUSIES •Daglicht gaat vaak maar niet altijd samen met uitzicht; •Daglicht kan gezondheid bevorderen via visuele, biologische, fysische en psychologische routes; •Visuele, biologische en fysische effecten kunnen evengoed worden bereikt met kunstlicht als met daglicht; •Psychologische effecten zijn in theorie uniek voor daglicht, maar nog niet bewezen; •Wel overtuigend bewijs voor stressherstellende effecten van uitzicht op natuur.

21 EVIDENCE-BASED DESIGN Stappenplan • Bestuderen relevante kennis uit wetenschappelijke literatuur; • ‘Best practice’: aanvullend onderzoek ter plekke, bijv. via observaties, gesprekken met sleutelpersonen, ‘uitproberen’; • Participatie van (toekomstige) gebruikers; • Niet vergeten: Post-occupancy evaluation (heeft het gewerkt?).

22 EINDE Voor meer informatie & powerpoint: