Planten - families Carolien van der Graaf

Programma Luisteren (20 min) Korte herhaling vorige les Kenmerken plantenfamilies Doen (10 min): Quiz test je kennis (15 min) Luisteren (1 min) Korte toelichting op handige flora’s, cursussen

Definitie van een soort ? organismen, die vruchtbare nakomelingen produceren …

Planten systematiek Wieren Sporenplanten Zaadplanten: (bloemen) - naaktzadigen - bedektzadigen: (vrucht) -- eenzaadlobbigen -- tweezaadlobbigen (2 kiembladen)

Bestuiving / bevruchting

Zaad (vrucht) verspreiding noot / dop splitvrucht doos steenvrucht bes peul hauw

Planten families 1.550 soorten - 550 algemeen - 1.000 zeldzaam - ca. 400 Rode Lijst - 112 beschermd 128 families Grassen: - 165 soorten (1 beschermd) Watergentiaan: - 2 soorten (1 beschermd) Orchideen: - 40 soorten (40 beschermd) Deze les: - 8 families 32 soorten (0 beschermd) van de 640 (9 beschermd)

moeras vergeet-me-nietje Samenvatting totaal   DUIN BOS OEVER OVERAL zand/kalk schaduw, gematigd, bosgrond nat-vochtig, rijk voedselrijk anjer akkerhoorn-bloem dagkoekoeksbloem echte koekoeksbloem vogelmuur composieten muizeoortje voorjaarszonneboem duizendblad klein kruiskruid kruisbloemen grote zandkool look-zonder-look pinksterbloem herderstasje schermbloemigen peen zevenblad watereppe fluitenkruid lipbloemen valse salie bosandoorn watermunt hondsdraf vlinderbloemen kruipend stalkruid robinia voederwikke witte honingklaver ruwbladigen slangekruid gevlekt longkruid moeras vergeet-me-nietje smeerwortel roos eglantier geel nagelkruid moerasspirea zilverschoon zevenblad

1. Anjers

Kenmerken 1 Blad: tegenoverstaand, gaafrandig, ongesteeld Dagkoekoeksbloem anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Blad: tegenoverstaand, gaafrandig, ongesteeld 2 Kroon: 5 losse kroonbladen, diep ingesneden 3 Dichazium: stengel splitst steeds in 2-en

Bestuiving - verspreiding Dagkoekoeksbloem anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos citroenvlinder op ruige anjer zweefvlieg op dagkoekoeksbloem zilveren maan op echte koekoeksbloem Bestuiving = INSECTEN bestoven door dagvlinders, nachtvlinders, wilde bijen, hommels Verspreiding = WIND - vrucht: doosvrucht openspringend Standplaats = GRAS & ZOOM

2. Composieten

Kenmerken 1 Bloeiwijze: hoofdje, samengestelde bloem Voorjaarszonnebloem anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Bloeiwijze: hoofdje, samengestelde bloem met lint- / buisbloemen, geen kelk maar omwindsel 2 Vrucht: nootje (met kroon of pluis/pappus) 3 Blad: vaak wortelrozet (geen officieel kenmerk)

Bestuiving - verspreiding Voorjaarszonnebloem anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos distelvlinder distelboktor wespenboktor Bestuiving: INSECTEN - Stuifmeel & nectar - Makkelijk bereikbaar  insecten met korte tong - Vliegen, kevers, bijen (met korte tong) - Veel insecten op distels: distelboktor, distelvlinder Zaadverspreiding: WIND Vrucht is een nootje (klein, droog, niet openspringend ) met kroon, pluis, pappus

Eetbaar Zonnebloem, sla, andijvie, witlof, artisjok… Voorjaarszonnebloem anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos Zonnebloem, sla, andijvie, witlof, artisjok… artisjok sla witlof andijvie

3. Kruisbloemen

Kenmerken 1 Bloem: 4 kroon/kelk bladen, 6 meeldraden: 4 lang, 2 kort herderstasje anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Bloem: 4 kroon/kelk bladen, 6 meeldraden: 4 lang, 2 kort 2 Vrucht: hauw of hauwtje 3 Bloeiwijze: tros, bloemen en vruchten tegelijk

Bestuiving - verspreiding herderstasje anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos koolwants witje oranjetip Bestuiving: INSECTEN, ZELFBESTUIVING - Nectar onderin de bloem Zaadverspreiding: OPENSPRINGEN Vrucht = hauw / hauwtje Kleine zaden via wind, drijvend via water, Kleverig omhulsel via dieren Standplaats: KRUIDLAAG, CULTUURVOLGER

Eetbaar kool, koolzaad, mosterd, mierik, radijs, tuinkers herderstasje anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos kool, koolzaad, mosterd, mierik, radijs, tuinkers mosterd kool sterrekers radijs

4. Schermbloemen

Kenmerken 1 Bloeiwijze: scherm 2 Blad: spreidbladig, zevenblad anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Bloeiwijze: scherm 2 Blad: spreidbladig, samengesteld met bladschede peen

Bestuiving - verspreiding zevenblad anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos Bevruchting = insecten - massa-effect - veel insecten, ook zelfbestuiving - meeldraden boven scherm - nectar makkelijk bereikbaar Verspreiding = wind / water / dier - vrucht: 2-delige splitvrucht - ribben (= vleugel) / drijvend zaad / klit zweefvlieg Standplaats = OEVER / MOERAS Grasland en bosrand / zoom soldaatje

Eetbaar of giftig ? zevenblad anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos eetbaar: anijs, bleekselderij, dille, karwij, kervel, komijn, koriander maggie, pastinaak, peen, peterselie, venkel bleekselderij peen anijs karwij peterselie giftig: gevlekte scheerling, waterscheerling, dolle kervel, bereklauw furocumarinen  huidirritatie gevlekte scheerling waterscheerling dolle kervel reuzen bereklauw

5. Lipbloemen

Kenmerken 1 Bloem: 2-zijdig symmetrisch kelk: 5 tanden schijnkrans Paarse dovenetel anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Bloem: 2-zijdig symmetrisch kelk: 5 tanden schijnkrans 2 Stengel: vierkant 3 Blad: enkelvoudig kruislings tegenoverstaand

Bevruchting - verspreiding Paarse dovenetel anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos Bestuiving = INSECTEN - Onderlip is landingsplaats met honingmerk - Nectar onderaan buis (> 1 cm) - Haarring beschermt de nectar - Hommels, bijen, inbraak door aardhommel metselbij Zaadverspreiding = DIEREN / WIND - Vrucht = 4 nootjes, splitvrucht / dopvrucht - Kelk wordt stekelig  klitverspreiding - Stengel verhout  nootjes weggeslingerd Standplaats = - wolbij

Genezing, sier en kruiden Paarse dovenetel Kruiden: basilicum, bonekruid, munt, lavendel, marjolein / oregano, rozemarijn, tijm anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos basilicum oregano salie tijm marjolein munt

6. Vlinderbloemen

Kenmerken 1 Bloem: 2-zijdig symmetrisch schip: vlag, zwaarden, kiel Kruipend stalkruid anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Bloem: 2-zijdig symmetrisch schip: vlag, zwaarden, kiel 2 Vrucht: peul 3 Blad: geveerd met steunblad

Bevruchting - verspreiding Kruipend stalkruid anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos hommels Bestuiving = INSECTEN - Specialisatie = veel kruisbestuiving - Stuifmeel + nectar aan voet vruchtbeginsel - Kiel omsluit meeldraad en stamper - Zwaard = hefboom om kiel te bewegen Sterke insecten met lange tong Zaadverspreiding = OPENSPRINGEN / DIER - Vrucht = peul 2-kleppige doosvrucht klitten, voedsel hangerbij zandbij klaverdikpootbij hangerbij

Eetbaar Erwten, bonen, peulen, linzen, pinda, … Kruipend stalkruid anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos Erwten, bonen, peulen, linzen, pinda, … spersiebonen pinda’s doperwten linzen peulen Stikstofbinding uit lucht: - symbiose met wortelknol- bacterien (Rhizobium) - groenbemesting Standplaats: ZOOM - overgang gras  bos - geen echte pionier/bosplant - droge, luchtige bodem wortelknolbacterien

6. Ruwbladigen

Kenmerken 1 Plant (stengel/blad): ruw = haren Slangenkruid anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Plant (stengel/blad): ruw = haren 2 Kroon: 5 met kroonschubben 3 Bloeiwijze: schicht Bernagie

Bevruchting - verspreiding Slangenkruid anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos Bestuiving = INSECTEN - Typische insectenbloemen Nectar door keelschubben beschermd tegen vocht/dieren Hommels, bijen vlinders, wolwevers, zweefvliegen Sachembij Zaadverspreiding = MIEREN Vrucht = nootje, 4-delige splitvrucht - Kelk groeit uit na bloei - Mierenbroodje, vlezig aanhangsel, verspreiding door mieren Standplaats =

8. Rozen

Kenmerken 1 Bloem: Kroon en kelk: 4 / 5 Veel meeldraden 2 Blad: Eglantier anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos 1 Bloem: Kroon en kelk: 4 / 5 Veel meeldraden 2 Blad: verspreid meestal met steunblad

Bevruchting - verspreiding Eglantier anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos kramsvogel hazelmuis das braamsluiper Bestuiving: INSECTEN - Veel stuifmeel, soms ook nectar - Bereikbaar voor insecten met korte tong - Vliegen, kevers, bijen Zaadverspreiding: DIEREN Besvrucht: vogels, dieren, insecten - Apomixis = vruchtvorming zonder bevruchting (uit bastaards) Standplaats: ZOOM / STRUWEEL

Eetbaar Eglantier anjer composiet kruisbloem schermbloem lipbloem vlinderbloem ruwbladige roos appel, peer, kers, pruim, abrikoos, perzik, braam, framboos, aardbei

Quiz ? Quiz