Van rijkdom van de ouderdom* naar bestaansonzekerheid** Internationale dag van en met de ouderen Een maatschappij voor alle leeftijden Colloquium georganiseerd door de FOD Sociale Zekerheid Brussel, RSZ Auditorium, 1 oktober 2007 Van rijkdom van de ouderdom* naar bestaansonzekerheid** Over uitgaven en koopkracht van de ouderen in het algemeen en hulpbehoevende ouderen in het bijzonder. Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger instituut voor de arbeid, Katholieke Universiteit Leuven *Onderzoek in opdracht van ACV – Mecenaatkrediet NBB m.m.v. Griet Cattaert en Alex Van Steenbergen **Onderzoek in opdracht van de CM Zorgkas Vlaanderen m.m.v. Nele Spruytte en Sigrid Merckx

Deel I: Rijkdom van de ouderdom Geen misverstanden: de belangrijkste rijkdom is gestegen levensverwachting Inkomenssituatie en bestedingsprofiel Spaarprofiel Deel II: Bestaansonzekerheid voor chronisch zieken 4. Extra uitgaven voor medische en niet medische kosten voor afhankelijke ouderen Confrontatie met hun beschikbaar inkomen: bestaansonzekerheid 6. Remedies van de sociale bescherming 7. Referenties

1. Geen misverstand: de grootste sociaal-economische vooruitgang is dat wij langer leven en langer gezond leven

Levensverwachting voor mannen en vrouwen op de leeftijd van 0 jaar en 65 jaar, in België in 2001 Levensverwachting in jaren DFLE MDLE SDLE 81,67 0 jaar Vrouwen 66,14 7,81 7,72 Mannen 62,82 6,62 5,98 75,42 65 jaar 20,23 Vrouwen 11,16 3,74 5,33 Mannen 9,67 3,01 3,55 16,23 20 40 60 80 100

Levensverwachting voor mannen en vrouwen op de leeftijd van 65 jaar, in België, evolutie 1997 - 2004 Bron: Cijfers 2001: Van Oyen, 2006, op basis van Volkstelling 2004; Cijfers 1997 en 2004: Van Oyen, 2007, op basis van Gezondheidsenquête

Evolutie van de lichamelijke invaliditeitsgraad onder 65-plussers in de periode 1966-2001 (in %) 100 Valide Semi-valide Invalide 90 83 84 80 75 76 70 60 50 40 30 20 16 16 13 11 9 8 10 4 5 1966 1974 1985 2001

2. Inkomenssituatie en bestedingsprofiel van de ouderen

Evolutie van de totale consumptieuitgaven in prijzen van 2004, België, 1978-2004, in euro per jaar

Evolutie van de totale consumptieuitgaven per capita in prijzen van 2004, België, 1978-2004, in euro per jaar

Evolutie van de totale consumptieuitgaven per gezin in prijzen van 2004, België, 1988-2004, index 1988=100

Evolutie van de totale consumptieuitgaven per capita in prijzen van 2004, België, 1988-2004, index 1988=100

Vergelijking naar leeftijd van de totale consumptieuitgaven per gezin, België, 1988-2004, index -35 jaar = 100

Vergelijking naar leeftijd van de totale consumptieuitgaven per capita, België, 1988-2004, index -35 jaar = 100

Relatieve consumptieuitgaven per huishouden per uitgavencategorie, België, 1987-1988

Relatieve consumptieuitgaven per huishouden per uitgavencategorie, België, 2004

Betekenis van woningbezit voor consumptieniveau

Statuut in verband met de woning, naar leeftijdsgroep referentiepersoon, België, 2001, aantallen en in % van totaal België +55 jarigen 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar Aantal huishoudens 4 268 506 1 771 378 663 836 712 582 394 960 Eigenaar (zonder afbetaling lening) 37,4 68,5 60,5 73,6 72,5 Eigenaar (met afbetaling lening) 34,4 8,0 18,5 2,4 0,4 Huurder 21,0 15,2 13,7 15,7 17,1 Huurder sociale woning 5,0 6,2 5,3 6,6 7,1 Huurder verminderde prijs toegestaan door werkgever 0,2 0,1 Gratis gehuisvest door werkgever 0,3 Gratis gehuisvest door ander huishouden of instelling 1,5 1,8 1,6 2,8

3. Spaarprofiel van de ouderen

Spaarquote (in % van het totaal beschikbaar inkomen) op basis van het huishoudbudgetonderzoek bij gepensioneerde huishoudens en alle huishouden, 1978-2002 en vergelijking met de nationale rekeningen

Spaarquote (in perunage) Inkomen (in euro) Verschil in besteedbaar inkomen en spaarcapaciteit tussen een actieve en niet actieve senior (55-65 jaar), 1996- 2002, in euro en spaarquote als perunage van beschikbar inkomen Enquête HBO Spaarquote (in perunage) Inkomen (in euro) Jaar Niet Actief Actief 2002 -0,02 0,15 26 300 43 067 2001 -0,01 0,13 24 959 39 378 2000 0,03 0,22 33 892 47 782 1999 -0,05 0,2 22 070 41 217 97/98 -0,1 0,25 21 846 44 922 96/97 0,06 0,34 23 163 36 744

Zuiver leeftijdsprofiel sparen gezinnen : geschatte waarden

Leeftijd en cohortprofiel totaal sparen : geschatte waarden

Leeftijd en cohortprofiel woningsparen: geschatte waarden

Leeftijd en cohorte-profiel van woningbezit

3 bis. Een overgangstabel tussen de huishoudbudgetenquête en de kosten voor de zorg van chronisch zieke (vooral) ouderen

Consumptieuitgaven per gezin en per verbruikseenheid in huishoudbudgetenquête 2004, inkomen per gezin in onderzoek over bestaansonzekerheid en inkomensgrens per verbruikseenheid voor bestaansonzekerheid   -35 jaar 35-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar Totaal Totale consumptieuitgaven per gezin (in euro) 2004 28.604 34.408 29.771 26.210 23.062 30.833 Totale consumptieuitgaven per gezin per maand 2.384 2.867 2.481 2.184 1.922 2.569 Gemiddeld aantal gezinsleden 2,36 3,07 1,94 1,65 1,52 2,48 Gemiddeld aantal verbruikseenheden 1,54 1,87 1,46 1,33 1,26 1,64 Consumptie per verbruikseenheid 1.548 1.533 1.699 1.642 1.525 1.567 Ter vergelijking: inkomensgrens per verbruikseenheid voor bestaansonzekerheid (in euro per maand) 822 Ter vergelijking: gemiddeld inkomen per gezin in steekproef CM Zorgkas Vlaanderen (in euro per maand) 1.620

4. Extra uitgaven voor medische en niet-medische kosten voor chronisch zieken

Totale kosten voor de chronisch zieken, vergelijking gerechtigden zorgverzekering met zorgforfait, in euro per maand, recente en vroegere evidentie

Medische kosten ten laste van de chronisch zieke in de thuiszorgsituatie in Vlaanderen, in euro per maand, 2005

Medische en niet-medische kosten ten laste van de chronisch zieke in de thuiszorgsituatie in Vlaanderen, in euro per maand, medio 2006, in vergelijking met de toekomstige tegemoetkoming van 125 euro

5. Confrontatie met beschikbaar inkomen en bestaansonzekerheid

Bestaansonzekerheid

6. Remedie voor bestaansonzekerheid: sociale bescherming

Impact van de medische en niet-medische kosten, de maximumfactuur en de Vlaamse Zorgverzekering op de objectieve bestaansonzekerheid bij chronisch zieken, als % van totaal zorgbehoevende personen die mantelzorgpremie genieten in Vlaamse Zorgverzekering Bron: Pacolet, J., N. Spruytte, S. Merckx, (2007). Bestaansonzekerheid in Vlaanderen bij chronisch zorgbehoeftige zieken thuis: belang van de Vlaamse Zorgverzekering, CM-Informatie, 2007 (228), 25 – 40

7. Referenties Lees hierover meer in Pacolet, J., Cattaert, G., & Van Steenbergen, A. (2006). De rijkdom van de ouderdom herbekeken. De gids op maatschappelijk gebied, 2006 (5), 5-20 Pacolet, J., Van Steenbergen, A. (2007). Bestaat de spaarparadox in België, in . Cantillon, K. Van den Bosch, S. Levebure (red.), Ouderen in Vlaanderen 1975 – 2005, 203-230 Pacolet, J., N. Spruytte, S. Merckx, (2007). Bestaansonzekerheid in Vlaanderen bij chronisch zorgbehoeftige zieken thuis: belang van de Vlaamse Zorgverzekering, CM-Informatie, 2007 (228), 25 – 40 Pacolet, J., N. Spruytte, S. Merckx, (2007). Précarité des personnes malades chroniques ou dépendantes soignées à domicile en Flandre: l’importance de l’assurance dépendance flamande, MC-Informations, 2007 (228), p. 25 – 40 Zie ook : Pacolet, J., Deliège, D., Artoisenet. C., Cattaert, G., Coudron, V., Leroy, X., Peetermans, A., & Swine, Ch. (2005). Vergrijzing, gezondheidszorg en ouderenzorg in België. Rapport Directie –generaal Sociaal Beleid FOD Sociale Zekerheid 2004/32036. (ook in het Frans beschikbaar) Terugblik: Referatenboek van de slotconferentie Internationaal Jaar van de ouderen 18 april 2000, Een samenleving voor alle leef-tijden: eenentwintig aandachtspunten voor de eenentwingtigste eeuw, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel, 2000