LESSEN OVER ETEN & DRINKEN Hogeschool Rotterdam, Kenniscentrum Zorginnovatie Versie januari 2012

THEMA 1: ONDERVOEDING ondervoeding als gezondheidsprobleem definitie oorzaken gevolgen kwaliteitszorg

Ondervoeding als gezondheidsprobleem dia 1-1 Ondervoeding als gezondheidsprobleem Een sluipmoordenaar in het verpleeghuis Onderzoek Universiteit Maastricht: één op drie patiënten in zorginstellingen is ondervoed (NRC, 12-9-2006) Duizenden kinderen ondervoed bij ziekenhuisopname ANP − 25/01/10 3

Prevalentie ondervoeding dia 1-2 Prevalentie ondervoeding Rapportage Prevalentie Zorgproblemen 2011. AlgZ = Algemeen ziekenhuis WZW = Wonen-zorg-welzijn (verpleeg- en verzorgingshuizen) Bron: Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen 2011 (Halfens e.a. 2011)

Definitie ondervoeding (1) dia 1-3 Definitie ondervoeding (1) een tekort voor het lichaam aan energie, eiwitten of voedingsstoffen zoals vitamines en mineralen

Oorzaken ondervoeding dia 1-4 Oorzaken ondervoeding onvoldoende beschikbaarheid van voeding  inname of absorptie  behoefte  katabolisme  verlies

Definitie ondervoeding (2) dia 1-5 Definitie ondervoeding (2) Volwassenen: BMI < 18,5 > 65 jaar: BMI < 20 gewichtsverlies > 10% in afgelopen 6 mnd gewichtsverlies > 5% in afgelopen mnd Kinderen: andere criteria (o.b.v. groeicurve) BMI: > 85 jaar: BMI < 24 > 60 jaar: BMI < 20

BMI: WHO-classificatie dia 1-6 BMI: WHO-classificatie Underweight < 18.5 Normal range 18.5-24.9 Overweight ≥ 25.0 Preobese 25.0-29.9 Obese ≥ 30.0 Obese class I 30.0-34.9 Obese class II 35.0-39.9 Obese class III ≥ 40.0 Bron: http://www.who.int/features/factfiles/obesity/facts/en/ (5 december 2011) 8

Gevolgen ondervoeding dia 1-7 Gevolgen ondervoeding langzamer herstel meer en ernstigere complicaties  spiermassa  afweer  wondgenezing  kans decubitus  KvL  mortaliteit Kinderen: ontwikkelings- en groeistoornissen vermindering IQ kleinere eindlengte  opnameduur  gebruik medicijnen  kosten gezondheidszorg

dia 1-8 Risicogroepen fragiele ouderen, bv. a.g.v. eenzaamheid, depressie, polyfarmacie chronisch zieken, bv. mensen met COPD, hartfalen, depressie oncologische patiënten patiënten rond een grote operatie

Kwaliteitskader VV&T Indicatoren Eten & drinken: dia 1-9 Kwaliteitskader VV&T Indicatoren Eten & drinken: mate waarin cliënten of vertegenwoordigers goede maaltijden ervaren (vlgs. CQ-index) risico op ondervoeding (vlgs. SNAQRC) onbedoeld gewichtsverlies

Relevante CQ-index vragen dia 1-10 Relevante CQ-index vragen Bewoners 62. Zijn de maaltijden lekker? Vertegenwoordigers van bewoners 55. Zien de warme maaltijden er verzorgd uit? 56. Is er genoeg hulp bij het eten? 57. Is er genoeg tijd om te eten? 58. Zijn de maaltijden genoeg gespreid over de dag? (met tussenpozen van 3 uur)

Indicatoren voedingstoestand dia 1-11 Indicatoren voedingstoestand Risico op ondervoeding: percentage cliënten dat volgens de SNAQRC een verhoogd risico heeft op ondervoeding* b. Onbedoeld gewichtsverlies: b1. Percentage cliënten met onbedoeld gewichtsverlies van meer dan drie kilo in de afgelopen maand en/of meer dan zes kilo in de afgelopen zes maanden b2. Gemiddeld aantal kilo’s onbedoeld gewichtsverlies per client in de afgelopen zes maanden * De indicator ‘7.3a Risico op ondervoeding’ wordt alleen voor interne verbetering gebruikt, niet voor publicatie

THEMA 2: SCREENING OP ONDERVOEDING

verpleeg- en verzorgingshuizen en andere zorginstellingen dia 2-1 Zet zich in voor: vroege herkenning en een adequate behandeling van ondervoeding bij ziekte in ziekenhuizen verpleeg- en verzorgingshuizen en andere zorginstellingen eerste lijns zorg en thuiszorg www.stuurgroepondervoeding.nl

Wanneer is iemand ondervoed? Screening ondervoeding dia 2-2 Ondervoeding Wanneer is iemand ondervoed? Screening ondervoeding Behandeling van ondervoeding Overige informatie Stuurgroep Ondervoeding Literatuurlijst

dia 2-3 Screening Doel: opsporen mensen met risico op ondervoeding  aanpak (primaire preventie) opsporen mensen met ondervoeding  aanpak, voorkomen van complicaties (secundaire preventie)

Screening; criteria de ziekte is te vinden voordat er klachten zijn; dia 2-4 Screening; criteria de ziekte is te vinden voordat er klachten zijn; het is duidelijk wanneer iemand wel of niet de ziekte heeft; als er iets is gevonden kan de persoon tijdig in het ziekenhuis terecht voor diagnose en behandeling; er bestaat een betrouwbare test/onderzoek om de ziekte op te sporen; er is een goede, veilige behandeling voor de ziekte. [gebaseerd op de internationale criteria voor screening van Wilson & Jungner (WHO 1968)]

Screening op ondervoeding dia 2-5 Screening op ondervoeding Bron: Meijers e.a. (2009)

dia 2-6 SNAQ

dia 2-7 STRONGkids

Screeningsinstrumenten dia 2-8 SNAQ SNAQ65+ SNAQRC STRONGkids Lengte + Gewicht BMI Onbedoeld gewichtsverlies Bovenarmomtrek Eetlust Functionaliteit Hulp nodig bij het eten Drink- of sondevoeding

Effectiviteit (1) betere herkenning van ondervoeding; dia 2-9 Effectiviteit (1) betere herkenning van ondervoeding; verbeterde energie- en eiwitinname door het aansluitende behandelplan; behandeling van de diëtist in een eerder stadium van de behandeling; kosteneffectief; afname van mortaliteit en complicaties, verbeterde wondgenezing, toename van de kwaliteit van leven, sneller herstel en verbeterde immunologische afweer; afname van de ziekenhuiskosten; afname van de gemiddelde opnameduur. [Bron: website Stuurgroep Ondervoeding]

dia 2-10 Effectiviteit (2) Maar: Rapport Ondervoeding bij ouderen (Gezondheidsraad 2011): Onduidelijk is nog hoe groot het probleem van ondervoeding bij ouderen nu eigenlijk is en in welke gevallen bijvoeding helpt… [meeste onderzoeken zijn van matige kwaliteit]

THEMA 3: MAALTIJDAMBIANCE

Maaltijdambiance Huiskamerstijl bij verpleeghuisbewoners: dia 3-1 Maaltijdambiance Huiskamerstijl bij verpleeghuisbewoners: behoud van kwaliteit van leven behoud van lichamelijk functioneren (fijne motoriek) behoud lichaamsgewicht Bron: Optimizing the ambiance during mealtimes in Dutch nursing homes (Nijs 2006)

Ambiancebevorderende factoren dia 3-2 Ambiancebevorderende factoren MAALTIJD-VOORZIENING BEWONERS RUIMTE AANKLEDING PERSONEEL

THEMA 4: LEUKE DINGEN DOEN MET ETEN

dia 4-1 “Patiëntenzorg, m.n. zorg verleend aan chronisch zieken, die niet alleen gericht is op adequate medische verzorging maar ook op verbetering van de kwaliteit van hun leven, o.m. door het schenken van persoonlijke aandacht." (van Dale) Afbeelding: http://www.caatjespen.nl/upload/45/verwenzorg%20(2).jpg (1 december 2011)

dia 4-2 OPDRACHT Bedenk voor de Nationale Verwendag in groepjes van 3-4 personen een bijzondere activiteit die te maken heeft met eten of drinken. Presenteer je plan op een flap-over.

THEMA 5: OMGAAN MET AFWEERGEDRAG

Stellingen Als een bewoner weigert dan moet je niet aandringen. dia 5-1 Stellingen Als een bewoner weigert dan moet je niet aandringen. Als een demente bewoner echt niet wil eten of drinken, dan houdt het voor mij ook op. Ik ben de oorzaak dat de bewoner slecht eet en drinkt. Als een bewoner niet wil eten, moet je er altijd rekening mee houden dat hij of zij dood wil. Goede voeding is heel belangrijk voor alle bewoners.

dia 5-2

Definitie afweergedrag dia 5-3 Definitie afweergedrag Elk gedrag van de bewoner met dementie dat eten of drinken bemoeilijkt of verhindert. [Richtlijn afweergedrag, 2009]

Signaleren structureel afweergedrag dia 5-4 Signaleren structureel afweergedrag Bewoner weert eten of drinken af: meerdere keren per week ≥ 24 uur (bijna) niets drinken ≥ 48 uur (bijna) niets eten team! rapportage STAP 1: Probleem vaststellen

Verschijnselen bewoner komt niet aan tafel of loopt steeds weg dia 5-5 Verschijnselen bewoner komt niet aan tafel of loopt steeds weg bewoner eet of drinkt niet bijv. weigert verbaal, wendt hoofd af, slaat lepel weg 3. bewoner slikt eten of drinken niet door bijv. spuugt eten uit, slikt niet

STAP 2: Gegevens verzamelen dia 5-6 Overleg met anderen bewoner zelf familie collega’s arts  start voedings- en vochtlijst STAP 2: Gegevens verzamelen

Observeren & beschrijven dia 5-7 Observeren & beschrijven Verzorgende  observeren  rapporteren  inbreng MDO Andere zorgverleners aanvullend onderzoek (diëtiste, logopediste, arts, psycholoog) STAP 3: Nader onderzoek

dia 5-8 Oorzaken NIET SNAPPEN NIET KUNNEN NIET WILLEN

Interventies oorzaak bekend oorzaak onbekend STAP 4: Plan van aanpak dia 5-9 Interventies oorzaak bekend oorzaak onbekend STAP 4: Plan van aanpak niet ingrijpen gerichte interventie “trial-and-error”

Trial-and-error: drie domeinen dia 5-10 Trial-and-error: drie domeinen huiselijkheid rust in de omgeving structuur muziek ± AMBIANCE aandacht tijd & rust contact verbale aansporing, positieve bekrachtiging vaste verzorgende andere voeding ander tijdstip andere consistentie (advies logopedist of diëtist) INTERACTIE & COMMUNICATIE MET BEWONER VOEDING

Vaststellen effect rapporteren (zorgdossier) MDO / bewonersbespreking dia 5-11 Vaststellen effect rapporteren (zorgdossier) MDO / bewonersbespreking verder beleid STAP 5: Evaluatie

dia 5-12