Harry Lintsen School of Innovation Sciences HET COMPLEX INNOVATIEPROCES VAN EEN EENVOUDIG ARTEFACT: DE GESCHIEDENIS VAN DE WC Harry Lintsen School of Innovation Sciences

Complexiteit? Complexiteit: Chaos, janboel, wanorde Complex gedrag: Minimale variaties in begincondities Totaal verschillend gedrag van technische systemen Onvoorspelbaarheid Complex systeem: Hiërarchisch systeem met subsysteem, subsubsysteem, etc. Complex systeem: Omvangrijk netwerk Geen centrale controle Eenvoudige regels van interactie complex, collectief gedrag Aanpassing via leren en evolueren Groot aantal componenten ofwel actoren Veelvoud van interacties De interacties zijn niet-lineair Zelforganiserend Adaptief Robuust en fragiel

Complexiteit in dit college Complex systeem: Groot aantal actoren Actoren zijn heterogeen Groot aantal interacties Interacties zijn heterogeen Groot aantal factoren Factoren zijn heterogeen

De WC: een complexe geschiedenis (1) 1775: Alexander Cummings, uitvinder van de WC 1843: Hamburg 1855: Brooklyn 1865: Londen 1890: Rotterdam 1913: Amsterdam 1928: Eindhoven

De WC: een complexe geschiedenis (2) WC + Waterleiding + Riolering (ofwel WC met spoelstelsel ofwel WC met geïntegreerd rioolstelsel) 1843: Hamburg 1855: Brooklyn 1865: Londen 1890: Rotterdam 1913: Amsterdam 1928: Eindhoven

Strategie van historicus Historisch onderzoek → Het vertellen van een ‘academische’ verhaal → historisch onderzoek → het opnieuw vertellen van een ‘academisch’ verhaal → etc. Historisch Historische onderzoek verhalen Kwalitatieve modellen 3. Historisch Historische onderzoek verhalen (Kwantitatieve modellen)

De WC: een complexe geschiedenis (3) Historisch onderzoek naar en historische verhalen over geïntegreerd rioolstelsel, bijvoorbeeld in: 1890: Rotterdam 1913: Amsterdam 1928: Eindhoven

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van Rotterdam in 1890 Problematische afwatering o.a. door inklinking: Stank en vuil Verzilting van het grond- en oppervlaktewater: Ranzig drinkwater Liberale burgemeester: 1845 Gemeentewet: 1851 Gemeenteraad: 1851-1890. Gevarieerde debatten Krachtige ingenieur publieke werken, Rose, plan in 1854: dempen sloten, deels ondergrondse riolen, nieuwe kanalen, betere doorspoeling, drinkwaterleidingnet, etc Cholera 1848 en 1853 Hygiënisten ca. 1850 Gezondheidscommissie 1854 Snelst groeiende stad midden 19de eeuw Drinkwaterleiding: 1874 Krachtige ingenieur publieke werken, De Jongh, plan in 1883 Spoelstelsel: 1890

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van Amsterdam in 1913 De ‘smerige’ stad: rapportage door commissie (400 pagina’s) in 1797 over stank, afval, kwaliteit van water, lucht en bodem Problematische afwatering: Verzanding van het IJ Gemeentewet: 1851 Gemeenteraad: 1851-1913. Gevarieerde debatten Vanaf 1855: Dempen van sloten en grachten, deels ondergrondse riolen, doorstroming Drinkwaterleiding: 1854, particuliere maatschappij Hygiënisten ca. 1850 Gezondheidscommissie: 1865 Cholera: 1866 Liernurstelsel: 1869 Tonnenstelsel: 1877 1902: Afbouw Liernurstelsel Spoelstelsel: 1913. Langzame verdwijning Tonnenstelsel

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van Amsterdam in 1913 De ‘smerige’ stad: rapportage door commissie (400 pagina’s) in 1797 over stank, afval, kwaliteit van water, lucht en bodem Problematische afwatering: Verzanding van het IJ Gemeentewet: 1851 Gemeenteraad: 1851-1913. Gevarieerde debatten Vanaf 1855: Dempen van sloten en grachten, deels ondergrondse riolen, doorstroming Drinkwaterleiding: 1854, particuliere maatschappij Hygiënisten ca. 1850 Gezondheidscommissie: 1865 Cholera: 1866 Liernurstelsel: 1869 Tonnenstelsel: 1877 1902: Afbouw Liernurstelsel Spoelstelsel: 1913. Langzame verdwijning Tonnenstelsel

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van (Groot-)Eindhoven in 1928 Willebrord Smits (ca. 1800): Arts voor de armen 'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en liefdadigheid Geen structurele, problematische afwatering met Dommel, Gender en Tongelreep o.a. door ligging en zandgrond 1949: Cholera, 59 slachtoffers. geen effect. Cholera: 1866, gratis beddenstro, gratis chloorkalk, geen kermis, etc.. 1 Slachtoffer 1851: Gemeentewet. Verordeningen over vuilnis, mest, schoonmaken van goten en straten, bedroven vlees, etc. Controle problematisch Rond 1900: De 'smerige' stad 1902: Gezondheidscommissie → Volksgezondheid 1905: Drinkwaterleiding 1920: Gemeentereiniging ook voor beerputten 1928: Spoelstelsel Factoren: Ligging en zandgrond: Geen verzilting, geen inklinking, kwaliteit oppervlakte water? Late bevolkingsgroei Katholicisme (geen Calvinisme)

De ‘academische’ verhalen over het spoelstelsel van (Groot-)Eindhoven in 1928 Willebrord Smits (ca. 1800): Arts voor de armen 'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en liefdadigheid Geen structurele, problematische afwatering met Dommel, Gender en Tongelreep o.a. door ligging en zandgrond 1949: Cholera, 59 slachtoffers. geen effect. Cholera: 1866, gratis beddenstro, gratis chloorkalk, geen kermis, etc.. 1 Slachtoffer 1851: Gemeentewet. Verordeningen over vuilnis, mest, schoonmaken van goten en straten, bedroven vlees, etc. Controle problematisch Rond 1900: De 'smerige' stad 1902: Gezondheidscommissie → Volksgezondheid 1905: Drinkwaterleiding 1920: Gemeentereiniging ook voor beerputten 1928: Spoelstelsel Factoren: Ligging en zandgrond: Geen verzilting, geen inklinking, kwaliteit oppervlakte water? Late bevolkingsgroei Katholicisme (geen Calvinisme)

Model: Technische regime Vijf begrippen: Evolutie Technische regime Transitie (1): Maatschappelijke context (ofwel socio-technisch landschap) Transitie (2): Actoren en maatschappelijk debat

Een belangrijk aspect van de complexiteit en de ‘trage’ opkomst van de WC met spoelstelsel heeft te maken met het evolutionaire karaker van de technologie. Technologische ontwikkeling is geen lineair proces, maar bijna altijd een proces van variatie en selectie

WC met spoelstelsel als technische regime Maatschappelijke behoefte: WC met spoelstelsel voorziet in behoefte aan hygiëne en volksgezondheid Wereld der dingen: Toiletpot, waterleiding, riolering, zuivering, kranen, etc. Wereld der actoren: Gebruikers, nutsbedrijven, wethouder openbare werken, producenten, beroepen, verenigingen, etc. Wereld der regels en routines: Gemeentelijke verordeningen(o.a. hygiënische voorschriften), hygiënische gedragsregels (gebaseerd op hygiënische waarden, normen, cultuur), ontwerpregels (technische handboeken, vuistregels), etc.

De opkomst van de WC met spoelstelsel als evolutionair proces Technische ontwikkeling is een proces van variatie en selectie: Variatie en selectie binnen een socio-technisch regime: Incrementele innovaties Variatie en selectie buiten een dominant regime: Radicale innovaties

Transitie (1): Maatschappelijke context (ofwel het Socio-technisch landschap) Context ofwel achtergrondfactoren: Factoren, waarop de actoren van het regime geen invloed hebben, maar die wel hún gedrag beïnvloeden: Wetenschap en technologie Geografische en geologische factoren Waterstaatssituatie Demografie Urbanisering Religie Calamiteiten: Cholera Landelijke politiek: Liberalisme en Thorbecke, ca. 1850 Nationaal beleid en wetgeving: Gemeentewet van 1851 Etc, etc

Transitie (2): Actoren en maatschappelijk debat

Transitie: Overgang naar een nieuw regime