Waterconflicten en oplossingen daarvoor in de geschiedenis L. Reijnders

Wereldwaterbalans

De zee (1) Romeins recht: zee gemeenschappelijk erfgoed Grotius, Elisabeth Tudor: mare librum Stuart koningen: mare clausum Nazaat daarvan: territoriale wateren/continentaal plat Deels gewapend conflict UK - IJsland over kabeljauwvisserij (jaren 50 en 70) & lopende geopolitieke conflicten over ijsvrij wordende Arctische wateren Pacificatie: internationale verdragen

De zee (2)

De zee (3) Wie regeert de golven? Grotius: Nederlandse kaapvaart gerechtvaardigd ‘Brittania rules de waves’ Recent: Israël en brekers blokkade Gaza (2010) Komend: mangaanknollen? Pacificatie: internationale verdragen

Te land. Zeer lang bron van conflicten: waterkrapte (1) Bijvoorbeeld: Bijbel Abraham versus koning Abimelech over bronnen tussen Gaza & Beer-Sheva

Te land. Zeer lang bron van conflicten: waterkrapte (2) Belangrijkste slachtoffer waterkrapte: landbouw In oude Midden Oosten, na ontstaan landbouw. Bij waterkrapte: Vaak: roof oogst + gewapende verhuizingen om tekorten aan voedsel aan te vullen Migratie nog altijd belangrijk effect waterkrapte recent: Darfoer, Ethiopië, ontvolking dorpen India

Oude vormen van waterkraptebestrijding Roep om bovennatuurlijke interventie Aanpassen: teelt droogteresistente gewassen verbeteren waterproductiviteit aanleggen voedselvoorraden vgl. Jozef in Egypte: zeven vette & magere jaren Waterwerken & irrigatie Goede arrangementen verdeling krap water belangrijk voor vreedzame oplossing

Relatief recente veranderingen in waterkrapte bestrijding Nu: Import ‘virtueel water’ Afgezien van China: vanaf 19e eeuw: vooral vertrouwen op aanvulling voedseltekorten door aankoop op wereldmarkt

Irrigatie en karakter staat Wittfogel: grootschalige irrigatiesystemen leiden tot zeer hiërarchische staatsvormen + hydraulische bureaucratie Oude Egypte al zeer hiërarchisch voor opkomst farao’s Gilgamesj-epos Bali Coöperaties van irrigeerders

Balinese watertemnpel

Waterkrapte als wapen Onklaar maken putten Bombarderen waterleiding (oorlogsvoering met Israel, Kossovo-oorlog, Irakoorlog)

Conflicten over omgang met teveel water Rijk vertegenwoordigd in Nederlandse geschiedenis; bijv. zestiende & zeventiende eeuw Edam versus andere Zuiderzeesteden over waterkering (opgelost door Philips II) Amsterdam tegen Rijnland over het Haarlemmermeer (onopgelost tot ver in 19e eeuw) Bestuurders waterschap Delfland tegen ‘ambachtsbewaarders’ Maasland (opgelost door ‘polderen’) Mijzenpolder versus Beemster (rechterlijke interventie) Schiller (1759-1805): ‘Nederland is waterstaat’

Teveel water als wapen Nebuchadnezar: waterlinie rond Babylon Lage Landen Sinds 1383, doorsteken dijken om opmars legers tegen te gaan Later: ‘vaste’ waterlinies

Rivieren en rivaliteit (1) Westerschelde: Antwerpen versus Noord Nederlandse steden sinds 1321

Rivieren en rivaliteit (2) Middeleeuwen: wildgroei activiteiten op ‘gemeenschappelijk erfgoed’ Vijftiende eeuw: zalm oorlog in de Rijn/ Maas Delta Strategische functie rivieren Negentiende eeuw: Mark Twain over ‘Wilde Westen’: whisky is om te drinken, water om over te vechten & Egypte ten oorlog om de Nijl in handen te krijgen

Door mens gemaakte wateren ook belangrijk 4500 jaar geleden: oorlog tussen Lagish & Umma over irrigatiekanaal Eerste kanaal (kanaal van Corbulo) in Nederland diende militair doel Meer recent: Albertkanaal mede tegen Duitse inval Oorlogen over Suez kanaal

Pacificatie conflicten langs waterwegen Interventies ‘van bovenaf’ om conflicten tussen gebruikers te beslechten (effect op staatsvorming) Verdragen Eerste verdrag over rivier: Weser (1212) Effectiviteit verdragen Rijnverdrag tegen lozing chemicaliën (1870) Zalmverdrag Rijn 1885 Nijlverdrag 1929 (Egypte 87% Nijlwater en veto t.a.v. bovenstroomse projecten)

Grondwater (1): hydroschizofrenie Verbazend weinig conflicten Lang: gebrekkig begrip grondwaterdynamiek & beperkte technische mogelijkheden Meer recent van groter belang vanwege: Sterke toename pompmogelijkheden Privaat eigendom grond versus publiek karakter oppervlakte water ‘Uit het oog uit het hart’

Grondwater (2): 20ste eeuw Opkomst grondwater conflicten 20ste eeuw: boer versus boer, beschermers natte natuur versus boeren Oplossingen Technische verbeteringen efficiency gebruik Heffingen op verbruik, gebruiksbeperkingen ‘Polderen’ Internationaal: verdragen