Welkom bij de Week van de Circulaire Economie CE in het MIRT proces en in V&R Petra Bakker Lie Chahboun Barbara van Offenbeek-Kuipers 14 januari 2019

CE in het MIRT proces en in V&R

Programma Introductie Verdiepende handreiking CE in het MIRT CE bij Vervanging en Renovatie Vragen en discussie

Waarom een Verdiepende handreiking CE in MIRT? RWS werkt circulair in 2030; Nederland is circulair in 2050 Keuzes tijdens MIRT werken zo’n 10 - 50 jaar door Voorkomen dat er keuzes worden gemaakt die circulariteit belemmeren Toepassen van circulariteit in projecten staat nog in de kinderschoenen; bestaande kennis delen! Handelingsperspectief bieden om circulariteit te borgen in de verschillende MIRT fasen - Een niet circulair ontwerp wordt nooit circulair beheerbaar of sloopbaar. - Bedoeld voor verschillende betrokkenen bij MIRT (IPM rolhouders, medewerkers uit de regio, IenW, adviesbureaus die meewerken aan MIRT fasen etc.

Opzet van de verdiepende handreiking I Achtergrondinformatie over CE II Circulaire ontwerpprincipes als kapstok III Handvatten per MIRT fase: Proces: welke stappen zijn belangrijk om circulariteit goed mee te nemen en te borgen Inhoudelijk: Hoe ga je per fase aan de slag met de ontwerpprincipes; Wat kun je doen? Welke instrumenten kun je gebruiken? Praktijkvoorbeelden

De fasen in het MIRT-proces Ambities CE vastleggen Concrete doelen; Voorkeursalternatief Gedetailleerd ontwerp; projectbeslissing Functionele eisen, keuze contractvorm - Initatieffase; gezamenlijk met betrokken partijen ambities, scope vastleggen. Bestuurlijke besluitvorming; Vastlegging in verschillende vormen: Startbeslissing, MIRT onderzoek, Visie of Uitvoeringsprogramma Verkenning: vertaling naar concrete alternatieven; afweegcriteria; Voorkeursalternatief > Opdrachtbrief Planuitwerking: Uitwerking Voorkeursalternatief naar een gedetailleerd ontwerp, ramingen, Project MER > projectbeslissing CE gaat verder: Ook rekening houden met volgende levensfase(n)!

Denkraam bij het maken van keuzes; niet alle principes toepassen, kijken welke het beste aansluiten bij het project en waarmee de meeste impact kan worden gerealiseerd Preventie Waardebehoud Waardecreatie

Initiatieffase (1/2) Hoe zorg je ervoor dat CE doelstellingen en ambities in de opdracht komen? Proces Brede analyse samen met gebiedspartners Formuleer ‘oplossingsvrij’ Ontwerpprincipes Vb preventie: onderzoek of andere oplossingen mogelijk zijn om (onderdelen) van het project niet te realiseren. Bijv. OV of fietsverbinding ‘Oplossingsvrij’

Initiatieffase (2/2) Instrumenten Omgevingswijzer Value engineering Praktijkvoorbeeld Project A6 Lelystad: brede analyse Verkeerscentrale Rotterdam: 15% meer doorstroming dankzij Smart mobility Bestuurlijke besluitvorming: gezamenlijke ambities voor circulariteit vastgelegd ‘Oplossingsvrij’

Hoe vertaal je circulariteit naar concrete alternatieven? Verkenningsfase (1/2) Hoe vertaal je circulariteit naar concrete alternatieven? Proces Neem de mate van circulariteit mee in de afweging tussen varianten Haal circulaire kansen op bij gebiedspartners (koppeling met andere projecten/initiatieven) Ontwerpprincipes Vb waardebehoud: Inventariseer de restlevensduur en herbruikbaarheid van bestaande objecten Onderzoek of natuurlijke processen kunnen bijdragen aan de projectdoelstelling ‘Oplossingsvrij’

en reductie van primaire grondstoffen Verkenningsfase (2/2) Instrumenten Omgevingswijzer Ambitieweb BIM Praktijkvoorbeelden Boogbrug Vianen: verkenning levensduren Zandmotor, Kleirijperij Voorkeursbeslissing: zo optimaal mogelijk gebruik van bestaande materialen en reductie van primaire grondstoffen ‘Oplossingsvrij’

Planuitwerkingsfase (1/2) Hoe ziet het ontwerp er gedetailleerd uit? (Ruimtebeslag, ramingen, MER) Proces Neem bij iedere ontwerpafweging het effect op materiaal(her)gebruik mee Houd rekening met (extra) ruimtebeslag en ruimere projectgrenzen ten behoeve van circulaire alternatieven Ontwerpprincipes Vb Waardecreatie Houd rekening met de toekomstige levensfase: hoogwaardig hergebruik, aanpasbaarheid, sloopbaarheid Neem de toekomstige restwaarde na einde levensduur mee in de ontwerpafwegingen Versterk het ‘natuurlijk kapitaal’ * Versterk natuurlijk kapitaal: bijv CO2 vastlegging; waterberging; biodiversiteit etc door voldoende en hoogwaardig groen in het ontwerp

Planuitwerkingsfase (2/2) Instrumenten LCC en LCA DuboCalc Portfolio Business Unit Natuurlijk Kapitaal Praktijkvoorbeelden Circulair Viaduct (InnovA58) Bedieningsgebouw Reevesluis Projectbeslissing met voldoende ruimte in de (project)grenzen en tijd voor circulaire oplossingen * Versterk natuurlijk kapitaal: bijv CO2 vastlegging; waterberging; biodiversiteit etc door voldoende en hoogwaardig groen in het ontwerp

“Maar het zit niet in de opdracht …” Richtinggevende oplossing formuleringen voor min. IenW Verkenning: Verken hoe bestaande materialen in het studiegebied (grond, bruggen, wegdek, rail e.d.) benut kunnen worden in het ontwerp van de kansrijke alternatieven, om zo het gebruik van primaire grondstoffen te voorkomen en verminderen Planuitwerking: Verdiep hoe bestaande materialen in het studiegebied benut kunnen worden in de ontwerpvarianten van het projectbesluit Breng met de omgevingspartners de kansen in beeld voor het benutten van vrijkomende materialen in de omgeving.

Vervolg Planning: april gereed Nog veel in ontwikkeling > periodieke updates Uitbreiden met contractvormingsfase en realisatie en beheer

Vervanging en Renovatie Barbara van Offenbeek-Kuipers

Context V&R Verouderd areaal Intensief gebruik Veilig en beschikbaar maandag, 17 december 2018

Een zeer diverse opgave Nat & Droog en verspreid over NL maandag, 17 december 2018

Een ‘extra’ en grote/groeiende opgave maandag, 17 december 2018

Deze opgave moeten we samen anders doen Een goede balans maandag, 17 december 2018

Speerpunten duurzaamheid “Parijs waarmaken” -20% CO2 in 2020 Energieneutraal 2030 Klimaatneutraal en Klimaatbestendig 2050 “Economie zonder afval” RWS werkt circulair in 2030 -50% grondstoffen in 2030 Circulair, zonder afval 2050 “Nederland mooier maken” Bijdragen aan integrale gebiedsopgave Meervoudig gebruikt Samen met partners maandag, 17 december 2018

Opgave VenR: projecten tranche 1 t/m4 maandag, 17 december 2018

Inzoomen op tranche 4: Een paar cijfers… 39 projecten 133 objecten Eerste indicatie: ca. € 1,5 mld Start planfase in 2019

Uitgangspunten en doelstellingen CE in V&R 1. Optimale levensduur en maximaal behoud van waarde 2. Duurzame productie 3. Gebruik van niet schaarse en hernieuwbare grondstoffen > Bijdragen aan CO2 reductie > Bijdragen aan reductie grondstoffenverbruik > Bijdragen aan ontwikkeling naar Circulaire economie > Samen met marktpartijen bijdragen aan circulaire innovaties maandag, 17 december 2018

Bijdragen aan ontwikkeling van: Toepassen circulaire ontwerpprincipes Circulair Inkopen Toepassen duurzaam geproduceerde materialen Sturen op hergebruik vrijkomende materialen en onderdelen Ontwikkeling informatie eisen tbv materialenpaspoort maandag, 17 december 2018

1. Analyse vraag en ambitie Proces Duurzaam GWW 1. Analyse vraag en ambitie 2. Onderzoek kansen 3. Vastleggen ambities 4. Vertaalslag naar ontwerp en specificaties 5. Afwegen en toetsen 6. Vastleggen en verantwoorden Proces V&R Actualisatie scope; aanvullen wensen omgeving, voorstel ambitieniveau CE en E&K, voorstel wel of geen leer/innovatievraag Afstemmingsmoment met beleid bij start project ; instemming voorgestelde scope en evt. leer/innovatie-ambitie Alternatieven/varianten opbouw en afwegingskader CO2 uitstoot van de alternatieven en mogelijkheden voor waardebehoud wegen mee Inspanning voor optimalisatie op DuGo, CE en E&K afhankelijk van ambitieniveau Bij mogelijke functiewijziging loopt dit mee Voortgangsrapportage; niet alleen over tijd en geld maar ook over gerealiseerde duurzaamheidsdoelen. maandag, 17 december 2018

Basisaanpak voor CE per project: In kaart brengen strategische toekomstvisie van het object in het netwerk Scan per project maken van kansen op basis van Scan CE in projecten Inventarisatie mogelijkheden aansluiting CE ambities regionale partners Bepaling ambitieniveau en bijbehorende maatregelen Besluitvorming ambitieniveau en bijbehorende maatregelen. 25-35% BPKV voor DuboCalc Toepassing circulaire ontwerpprincipes handleiding verduurzaming MIRT maandag, 17 december 2018

Ambitieniveau 2: Planuitwerking: Doorvoeren consequenties toekomstvisie in ontwerp Uitwerking varianten materiaalkeuze met LCA berekening Contract: Sturen in BPKV op hoogwaardig hergebruik vrijkomende materialen binnen en buiten project Leerruimte opnemen in contract voor stimuleren OG innovatieve circulaire oplossingen Uitvraag onderhoudsstrategie tbv behoud levensduur Doorontwikkeling informatie-eisen voor materialenpaspoort (overkoepelend of projectspecifiek) maandag, 17 december 2018

Ambitieniveau 3: Planuitwerking: Sturen in ontwerp op hoogwaardig hergebruik vrijkomende elementen binnen en/of buiten project Op basis van de toekomstvisie kiezen van beste ontwerpstrategie zoals keuze tussen modulair, standaardisatie afmetingen, overdimensioneren, 3Dprinten Opzetten van grondstoffenhub/corridor met omgevingspartners tbv uitwisseling en optimaal herinzet vrijkomende materialen Contract: Toepassing circulaire inkoopstrategie bv uitvragen van diensten en producten Toepassing nieuw instrumentarium tbv stimulering circulariteit maandag, 17 december 2018

Voorbeelden van maatregelen per object categorie maandag, 17 december 2018

Voor bruggen en viaducten: Levensduurverlenging via versteviging rijstroken zwaar transport Analyse mogelijk hergebruik vrijkomende brug(onderdelen) buiten project Sturen via BPKV criterium en/of minimumeis op verlengen uithardingstijd prefab beton onderdelen tbv 40% CO2 reductie Expliciete afweging materiaalkeuze obv milieu impact Invoeren standaardisatie liggers kleinere bruggen Bij beweegbare bruggen: inzet op standaardisatie bouwblokken ( o.a. 3B) Voor sluizen: Standaardisatie bediening en besturing, of andere geschikte onderdelen Stimuleren hoogwaardig hergebruik binnen/buiten project van vrijkomende onderdelen en materialen Sturen op hergebruik stortsteen

Voor tunnels: Minimum eisen duurzaam beton/sturen op milieu impact beton Sturen op hergebruik binnen of buiten project vrijkomende onderdelen /materialen bediening/electromechanische onderdelen Sturen op beperking gebruik schaars wordende materialen Ontwikkeling standaard bouwblokken (o.a. 3B) Voor lijninfra: Toepassen duurzaam asfalt en sturen op levensduur asfalt Stimuleren hergebruik vrijkomende materialen en onderdelen binnen en/of buiten project Toepassen circulair wegmeubilair Toepassen biobased wegmeubilair

Bekijk alle presentaties van vandaag, publicaties en foto’s op: www Bekijk alle presentaties van vandaag, publicaties en foto’s op: www.afvalcirculair.nl/rwscirculair Wil je ook aan de slag met circulariteit? Neem dan contact op met het Impulsprogramma Circulaire Economie van Rijkswaterstaat via: circulair@rws.nl