Governance sectoren vergeleken: Lering uit de woningcorporatiesector dr. ir. Rik Koolma bureau onderzoek & advies research fellow aan VU docent Nyenrode

Opbouw lezing Eigen kennismaking met pensioensector Vergelijking sectoren Historische ontwikkeling governance corporaties Analyse van falen governance corporatiesector Lering uit falen in de corporatiesector www.rikkoolma.com

Kennismaking pensioensector (1) www.rikkoolma.com

Kennismaking pensioensector (2) Hoog risico laag rendement beleggingen st. pensioenfonds voor de woningcorporaties (SPW) Herstelplan met verliesneming € 160 mio ten laste van deelnemende instellingen Blijvend grote kloof tussen bruto netto werknemers Achterblijvende indexatie pensioenuitkeringen www.rikkoolma.com

Kennismaking pensioensector (3) Paritair samengesteld bestuur met dominantie werkgeversvertegenwoordiging Hiërarchische verhouding tussen bestuursleden Onverschilligheid m.b.t. deskundigheid bestuur Fictie van ondernemerschap Moral hazard bij eigenaarloze ondernemingen Het uitvoeren van de pensioenregeling en doen van uitkeringen aan gepensioneerden, arbeidsongeschikten en nabestaanden van (niet - actieve) deelnemers. Het bestuur heeft deze taak uitbesteed aan de administrateur, zijnde Cordares Het beleggen van de aan het bestuur toevertrouwde gelden. Het bestuur heeft deze taak uitbesteed aan de vermogensbeheerder, zijnde APG Investment Services www.rikkoolma.com

Sectoren vergeleken (1) www.rikkoolma.com

Sectoren vergeleken (2) Wonen grondrecht in Grondwet (art. 22) Woningwet Private instellingen Toezicht bij minister Wonen en CFV Meervoudige doelstellingen Lange termijn realisatie Sociale zekerheid grondrecht (art. 20) Pensioenwet Private instellingen Toezicht minister van Financiën en DNB Meervoudige doel- stellingen & sectoren Lange termijn realisatie www.rikkoolma.nl

Sectoren vergeleken (3) Sinds 1993 verplichting intern toezichtsorgaan (RvT/RvC) Visitaties aanvullend CFV continuïteits- toezicht Preventief toezicht met interventies Bevoegdheden publiek toezicht niet in 1 hand In 2012 oriëntatie op intern toezicht Visitatiecommissie één van de opties DNB continuïteits- toezicht Preventief toezicht en interventies www.rikkoolma.nl

Sectoren vergeleken (4) Diseconomy of scale: bedrijfslasten Naarmate groter meer risico in investeringen Hoe commerciëler hoe hoger de kosten Grotere organisaties vooral meer interne complexiteit Economy of scale: administratiekosten Naarmate groter meer risico in beleggingen Hogere kosten bij hogere risico beleggingen Grotere organisaties meer externe complexiteit www.rikkoolma.nl

Historie governanance corporatiesector Verzelfstandiging eind jaren ’80 (stas Heerma) Conversie naar lumpsum subsidiëring (Brutering) Imitatie corporate governance model (two tier) Voorloper van de maatschappelijke onderneming Van taakorganisaties naar marktachtige bedrijven www.rikkoolma.com

Falen corporatiesector Vanaf 2009 aaneenschakeling van ‘incidenten’ Ernstige fraude en enorme verspilling Directe betrokkenheid van bestuurders Vertrouwen bij publiek & politiek weg www.rikkoolma.com

Claim € 6 mio www.rikkoolma.nl

Verlies vanaf €230 mio www.rikkoolma.com

Verlies € 2 miljard www.rikkoolma.com

Analyse falen bestuurders Overschatting eigen competenties bij innovatieve nevenactiviteiten Verlies moreel besef bij transacties met vastgoed en financiële producten Impulsieve, emotionele besluitvorming Onverschilligheid m.b.t. gevolgen beslissingen Niet geslaagde imitatie van ondernemerschap www.rikkoolma.com

Analyse governancefalen intern toezicht Geen adequate beoordeling projecten & gedrag Meekoppeling doelverschuiving en risicozucht Bijna geen foutdetectie bij 20 casussen Toezichthouders ondergeschikt aan bestuurders Ontwijkgedrag toezichthouders is moral hazard www.rikkoolma.com

Analyse governancefalen zelfregulering ‘Zelfregulering heeft totaal gefaald’ Koplopers (‘helden’) grensoverschrijdend gedrag Sector gaat mee in verschuivende normen Royering brancheorganisatie is geen straf Reputatiemechanisme sector werkt pervers uit www.rikkoolma.com

Analyse governancefalen extern toezicht CFV onvoldoende bevoegdheden en gemis politieke dekking: - wel taakvast en rolzuiver - ‘Rochdale adequaat beoordeeld’ - bij ss Rotterdam overruled door minister CFV onbedoelde meekoppeling: - agendering overmaat vermogen sector - herwaardering balans op verzoek Vestia - vermogensovermaat Vestia escalatiefactor www.rikkoolma.com

Analyse governancefalen bewindslieden Stas Remkes beteugeling ondernemersdrift Minister Dekker: ‘lef’ en ongelimiteerd bouwen - ondanks noodzaak geen nieuw kader - mis bij beoordeling start ss Rotterdam Minister Vogelaar: ‘helden’ & ‘ondernemerschap’ - mis bij aanpak Rochdale - mis bij vervolg project ss Rotterdam Minister Donner mis bij Vestia www.rikkoolma.com

Analyse governancefalen conclusie Onbeheerst gedrag van bestuurders RvT / RvC zeer zwakke disciplineerders Extern toezicht zwak door versnippering Politiek meekoppelend totdat media aanslaan Sector mist zelfcorrigerend vermogen www.rikkoolma.com

Lering uit governance corporatiesector Kern van faalrisico ligt bij besluitvorming & persoonlijk gedrag bestuurders Meer nodig dan focus op financiële continuïteit Verwacht geen wonderen van RvT / RvC model noch van zelfregulering sector. Let op perverse effecten van extern toezicht Krachtig en samenhangend extern toezicht www.rikkoolma.com

- Einde - rik.koolma@planet.nl www.rikkoolma.com