Zorg voor patiënten met lage gezondheidsvaardigheden: wat kan er beter? Prof. dr. Jany Rademakers NIVEL – Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg CAPHRI – School for Public Health and Primary Care / Maastricht University

Vakgroep Huisartsgeneeskunde, FHML

Wat vinden patiënten zelf belangrijk? Zelf een zorgaanbieder kunnen kiezen (64% → argument voor keuze zorgpolis) Goede communicatie met zorgverlener → respectvolle bejegening, goed luisteren, begrijpelijk uitleggen, vragen kunnen stellen Mee kunnen beslissen over de behandeling Patiënten verschillen in wat ze willen → mannen, mensen <45 jaar en lager opgeleiden willen minder vaak meedoen in consult

Kan iedereen de actieve patiëntenrol vervullen?

Hoe ‘gezondheidsvaardig’ is NL? 1,3 miljoen laaggeletterden Drie op de tien Nederlanders (28,7%) heeft problemen met het vinden, begrijpen, beoordelen en/of toepassen van informatie. Eén op de twee Nederlanders (48%) heeft moeite met eigen regie over gezondheid, ziekte en zorg.

Wie zijn dat vooral? Lager opgeleiden (maar: 1 op de 10 mensen met een hoog opleidingsniveau heeft ook beperkte gezondheidsvaardigheden) Mensen met cognitieve beperkingen Ouderen Mannen Migranten

Geletterdheid (www.stichtinglezenenschrijven.nl)

Niveaus van informatieverwerking (Sörensen et al., 2012)

Health literacy (HLS-EU) Verkrijgen (13 items) Begrijpen (11 items) Beoordelen (12 items) Toepassen Gezondheids-zorg Toegang tot medische informatie (4) Begrijpen van medische informatie (4) Interpreteren en evalueren van medische informatie (4) Keuzes maken over zorg (4) Ziekte preventie Toegang tot informatie over risico factoren (4) Begrijpen van informatie over risico factoren (3) Interpreteren en evalueren van informatie over risico factoren (5) Keuzes maken die risico op ziekte verminderen (3) Gezondheids-bevordering Toegang tot informatie over gezondheid (5) Begrijpen van informatie over gezondheid(4) Interpreteren en evalueren van informatie over gezondheid (3) Keuzes maken die gezondheid bevorderen(4)

Health literacy survey - EU

Gezondheidsvaardigheden: brede benadering Functionele vaardigheden (lezen, schrijven en rekenen) Cognitieve vaardigheden (kennis en informatieverwerking) – Health literacy Psychologische en sociale vaardigheden (motivatie, zelfvertrouwen etc.)

Patiëntactivatie op 4 niveaus (www.insigniahealth.com)

Afhankelijk van definitie 10, 30, 50%

Zijn lage gezondheidsvaardigheden een probleem? Slechtere gezondheidsuitkomsten → centrale determinant verklaring gezondheidsverschillen naar SES / opleidingsniveau Ervaren kwaliteit van zorg minder goed Kosten gezondheidszorg → 61 miljoen Toenemende focus op zelf-management en eHealth → krimpende arbeidsmarkt in de zorg

Verschil in levensverwachting naar opleiding

Health literacy skills framework (Squiers et al., 2012) Moderators Factoren die de ontwikkeling van gezondheids-vaardigheden beïnvloeden: - SES - opleiding - etc. Gezondheids-vaardigheden - cognitief - psychologisch - sociaal Mediators Factoren die de relatie tussen gezondheids-vaardigheden en -uitkomsten beïnvloeden Gezondheids-uitkomsten

Omgang met zorgverleners Toegang tot zorg Zorggebruik Omgang met zorgverleners Gezondheids-vaardigheden Zelfmanagement en zorg voor anderen Samen beslissen Gesprekspartner zijn in eigen zorg

Zorggebruik en toegang tot zorg Mensen met lagere vaardigheden: Weten minder goed wanneer ze iets zelf kunnen oplossen en wanneer ze naar een arts moeten gaan Bezoeken de huisarts en eerste hulp vaker Maken hogere kosten in de basisverzekering Kennen minder goed de weg in de zorg (ook letterlijk)

Communicatie Mensen met lagere vaardigheden: Hebben slechtere ervaringen met de zorg, met name rond communicatie en bejegening Schamen zich om te laten merken dat iets niet begrepen wordt Hebben meer moeite om actief aan het consult deel te nemen (niet lastig willen zijn, te weinig tijd, vragen vergeten)

Hoe kunnen we de negatieve gevolgen van lage gezondheidsvaardigheden verminderen? Verbetering van de individuele vaardigheden van patiënten Zoeken naar betere aansluiting van de zorg op de wensen en mogelijkheden van mensen met lage gezondheidsvaardigheden Zorg op maat Toegankelijkheid Informatie Communicatie Gezondheidsvaardigheden krijgen vooral betekenis in de

Het belang van ‘zorg op maat’

Niveau van het zorgsysteem Niveau van de zorgorganisatie/praktijk Niveau van de zorgverlener

‘Universele voorzorg benadering’ Uit voorzorg bij iedereen alert zijn, want: Je kunt niet aan iemands uiterlijk zien of hij lage vaardigheden heeft Hogere gezondheidsvaardigheden ≠ begrijpen Gezondheidsvaardigheden zijn dynamisch Iedereen heeft belang bij heldere communicatie

‘Gezondheidsvaardige’ organisaties Bron: Brach et al., 2012 maken het gemakkelijker voor mensen om hun weg te vinden binnen de zorg of de organisatie; gezondheidsinformatie te vinden en te begrijpen; optimaal gebruik te maken van de aanwezige ondersteuning en zorg zodat zij beter voor hun gezondheid kunnen zorgen

Algemene bevindingen Toenemende aandacht voor gezondheidsvaardigheden Beperkt bewustzijn / gebrek aan herkenning lage HL Losse initiatieven, ontbreken draagvlak organisatie-breed Ontbreken van kennis Onvoldoende gebruik van bestaande methodieken en hulpmiddelen Geen afstemming doelgroep bij verbeteren toegankelijkheid/ informatievoorziening Te weinig steun van Rijksoverheid en op Gemeentelijk niveau Beperkte bijdrage zorgverzekeraars

Toegankelijkheid Literatuur Interviews: de praktijk Navigatie in gebouwen vaak te complex Websites van de organisatie vaak te ingewikkeld Bureaucratische procedures / formulieren ingewikkeld Interviews: de praktijk Geen ‘officieel’ organisatiebeleid t.a.v. gezondheidsvaardigheden; wel ad hoc initiatieven voor vergroten toegankelijkheid Navigatie ziekenhuizen: CBO Quick scan: maar hoe dan te verbeteren?

Informatievoorziening Literatuur Bestaand informatiemateriaal te technisch en complex Geen systematische beoordeling bestaand materiaal Onvoldoende gebruik van richtlijnen bij nieuw materiaal Interviews: de praktijk Diverse initiatieven om informatiemateriaal beter aan te laten sluiten: bewustzijn dat regulier materiaal te complex is (Op uitzonderingen na): niet gestratificeerd naar diverse niveaus Geen systematische beoordeling materiaal Nieuw materiaal wordt soms gebruikt maar is vaak onbekend

Communicatie Literatuur Interviews: de praktijk Onvoldoende herkenning lage gezondheidsvaardigheden Niveau van communiceren vaak te ingewikkeld Vaardigheden van patiënt én zorgverlener overschat Geen systematische toepassing van methodieken voor eenvoudige communicatie Interviews: de praktijk Vaststellen lage gezondheidsvaardigheden is lastig! Trucs van patiënt (schaamte) en zorgverlener. Vertrouwensband is belangrijk. Geen systematisch gebruik aanbevolen methodieken (‘teach back’), veel eigen initiatief voor aanpassen communicatie

Aanbevelingen voor de praktijk Bestuurders Aandacht voor gezondheidsvaardigheden structureel inbedden in missie, beleid en activiteiten organisatie Medewerkers toerusten met juiste kennis en vaardigheden Betrek mensen met lage gezondheidsvaardigheden bij ontwikkeling, implementatie en evaluatie van gezondheidsinformatie en zorg Maak informatie en zorg gemakkelijk toegankelijk / help mensen te navigeren

Aanbevelingen voor de praktijk Bestuurders / zorgverleners Schriftelijke en mondelinge informatie in begrijpelijke taal Investeer in het ontwerpen en verspreiden van makkelijk te begrijpen en toe te passen informatie. Vind het juiste taalniveau Zet experts in, gebruik richtlijnen Betrek doelgroep zelf Strategieën voor heldere communicatie - Simpele taal, niet te veel, langzaam - Controleer of men het begrijpt - Nodig uit tot het stellen van vragen

Aanbevelingen voor de praktijk Zorgverzekeraars Zorginkoop Keurmerk voor ‘Gezondheidsvaardige’ organisaties Middelen beschikbaar stellen voor implementatie van extra activiteiten Transparantie polissen en vergoedingen

Aanbevelingen voor de praktijk Rijksoverheid en gemeenten Gezondheidsvaardigheden agenderen op politieke agenda Coördinatie activiteiten bevorderen (b.v. via Alliantie Gezondheidsvaardigheden) Onderzoek naar effecten zorg op maat / interventies agenderen Transparantie in wet- en regelgeving

Prof. dr. Jany Rademakers j.rademakers@nivel.nl www.nivel.nl DANK U WEL Prof. dr. Jany Rademakers j.rademakers@nivel.nl www.nivel.nl