Toezichthouder Stralingsbescherming tandheelkunde - basis Opfriscursus Frits Pleiter 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Indeling capita selecta röntgenbuis en röntgenstraling wisselwerking van röntgenstraling met materie afscherming van röntgenstraling röntgenfoto biologische effecten van röntgenstraling risico 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Röntgenstraling negatieve kathode positieve anode elektronen versnellen elektronen afremmen  (veel) warmte remstraling karakteristieke straling dosistempo > 10 Gy/s mogelijk ! intensiteit verstrooide straling is ongeveer factor 1000 kleiner 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Röntgenstraling remstraling karakteristieke straling straling na filtering door buis straling na filtering door extra filter 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Röntgenstraling intensiteit van remstraling neemt toe als Z-waarde van anode groter wordt anodespanning groter wordt anodestroom groter wordt filterdikte kleiner wordt energie van remstraling neemt toe als 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Röntgenstraling CT-scan 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Wisselwerking foto-effect volledige energieoverdracht atoom wordt geïoniseerd kans wordt groter als atoomnummer toeneemt foton-energie afneemt kern γ e- 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Wisselwerking kern γ e- γ' θ Compton-effect gedeeltelijke energieoverdracht atoom wordt geïoniseerd kans hangt nauwelijks af van atoomnummer foton-energie 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Wisselwerking foto-effect Compton-effect bij kleine energie en grote Z overheerst foto-effect bij grote energie en kleine Z overheerst Compton-effect Compton-effect is verantwoordelijk voor strooistraling 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Afscherming gips = calciumsulfaat tand = calciumfosfaat onder 50 kV midden 70 kV boven 90 kV 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis let op het contrast 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Radiobiologie celkern celplasma celmembraan celkern bevat 23 paren van chromosomen de chromosomen zijn dragers van de erfelijke informatie 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Radiobiologie directe schade door ionisatie van biomoleculen koolhydraat, eiwit, vet, DNA, ... weefsel bevat ongeveer 60% water ionisatie  vrije radicalen H• en •OH indirecte schade door chemische reacties met biomoleculen indirecte schade is de belangrijkste bijdrage 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Radiobiologie in delende cel is DNA het kritische molecuul cel kan DNA-schade heel goed repareren snel delende cel heeft onvoldoende tijd voor reparatie meest stralingsgevoelig is prolifererende cel en stamcel beenmerg, darmepitheel minst gevoelig is gedifferentieerde en functionerende cel zenuw, hersenen 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Radiobiologie weefselreactie (deterministisch effect) uitval van orgaan door celdood ernst van het effect hangt af van dosis dosis-effectrelatie vertoont drempel kansgebonden effect (stochastisch effect) verandering van DNA waarschijnlijkheid van optreden hangt af van dosis ernst van het effect hangt NIET af van dosis dosis-effectrelatie vertoont geen drempel 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

Radiobiologie weefselreactie - ongeboren kind week 1 alles-of-niets-effect stralingsschade  geen effect spontane abortus week 2-8 organogenese stralingsschade  misvormingen week 8-36 stralingsschade  vermindering van IQ groeiachterstand drempeldosis  100 mGy 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

Radiobiologie kansgebonden effect - kanker begint met DNA-schade geen drempeldosis effect onafhankelijk van dosis (alles-of-niets-effect) (zeer) lange latente periode (10 - 40 jaar) 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis

opfriscursus TS THK-basis Risico risicofactor = 0,05 per Sv = 0,000 05 per mSv = 0,000 000 05 per μSv afgeleid uit epidemiologisch onderzoek onder overlevenden van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki risico roken 1 sigaret ≈ risico van 10 μSv dosis bitewing-opname ≈ 1 à 2 μSv dagelijkse achtgrondstraling ≈ 4 μSv dosis transatlantische vlucht ≈ 50 à 100 μSv drempeldosis ongeboren kind ≈ 100 000 μSv 01/01/2019 opfriscursus TS THK-basis