Aangepaste voeding bij slik- en kauwproblemen Florence Baert dr. Ir. Geertrui Vlaemynck

Slik- en kauwproblemen Kauwen Eerste stap in de spijsvertering Voeding vermalen en mengen met speeksel Stimulus voor speeksel- en amylasesecretie Smaak- en textuurgewaarwording Verzadigingsgevoel Problemen met kauwen Verlies van eigen tanden Slechte tandhygiëne Slecht passend gebit Mucositis Xerostomie Mucositis (ontsteking van het slijmvlies) xerostomie (hele droge mond) -> gevolgen van chemotherapie Verzadigingshormoon histamine Activatie van mechanoreceptoren  speeksel

Slik- en kauwproblemen Normaal slikproces Orale voorbereidende fase Orale uitvoerende fase Faryngeale fase Oesofageale fase Voeding naar de maag transporteren Dysfagie Ouderdom Neurologische aandoeningen Oncologische aandoeningen Mucositis Xerostomie Stroke: 29 – 64% Dementia: > 80% Alzheimer’s: 84 – 93% Parkinson’s: 8 – 46% Voorbereidende fase: afhappen, kauwen en verzamelen van voedsel op de tong. Mondfase: vervoer van het voedsel naar de keel door een golvende beweging van de tong door de tongspieren. Het zachte gehemelte sluit de neusweg af en de slikreactie volgt. Keelfase: het voedsel vervolgt zijn weg door de keel. De kans op verslikken (voedsel in de luchtpijp) wordt verkleind doordat het strottenklepje naar beneden wordt geduwd en de luchtpijp bijna afsluit. Ook de stembanden helpen mee door te sluiten. Slokdarmfase: het voedsel gaat van keel naar slokdarm en vervolgens naar de maag.

Slik- en kauwproblemen Risico’s verbonden aan slik- en kauwproblemen Malnutritie Dehydratatie Verslikkingsgevaar Aspiratiepneumonie Gedaalde levenskwaliteit Verhoogde mortaliteit

Voeding voor slik- en kauwproblemen Multidisciplinaire behandeling Aangepaste voeding: bolusmodificatie Vloeistoffen verdikken Vast voedsel vermalen en verzachten Gom- en zetmeel-gebaseerde verdikkingsmiddelen of voor-verdikte dranken Kant- en klare maaltijden aangepast in consistentie Fingerfoods

De ziekte van Parkinson Onderzoekspopulatie: mensen met de ziekte van Parkinson 2e meest prevalente neurodegeneratieve aandoening 35000 patiënten Motorische symptomen Niet-motorische symptomen Sensorische stoornissen Neuro-psychiatrische stoornissen Urologische problemen Slaapstoornissen Gastro-intestinale klachten … Rol van voeding in therapie?

Voeding in de ziekte van Parkinson Parkinson’s Disease Loss of smell, taste and appetite Chewing and swallowing difficulties Eating ≠ easy Digestive issues Movement difficulties Drug-food interactions

Slik- en kauwproblemen in de ziekte van Parkinson Meta-analyse van Kalf et al. (2011): Slikstoornissen bij minstens 1/3 van de mensen met de ziekte van Parkinson Prevalentie afhankelijk van ernst van de ziekte & meetmethode Subjectieve beoordeling: prevalentie ~ 35% (95% CI 28-41) Objectieve beoordeling: prevalentie ~ 82% (95% CI 77-87) Gezonde leeftijds-gematchte controles Subjectieve beoordeling: prevalentie ~ 9% (95% CI 12-17) Objectieve beoordeling: prevalentie ~ 23% (95% CI 13-32) Onderzoek van Ding et al. (2017): Prevalentie van 87,1% in Chinese Parkinsonpatiënten Diagnose met VFSS Beyer et al. (2001): Dubbel aantal Parkinsonpatiënten overleden aan longontsteking ivm gezonde controles

Slik- en kauwproblemen in de ziekte van Parkinson Mukherjee et al. (2016) Slechtere orale hygiëne bij mensen met de ziekte van Parkinson Verhoogd risico op burning mouth syndrome Abbott et al. (1992) Gewichtsverlies bij 52% van de mensen met de ziekte van Parkinson Oorzaak? Ricatti et al. (2016) Smaakverlies bij mensen met de ziekte van Parkinson Iannilli et al. (2017) Geurverlies bij mensen met de ziekte van Parkinson Slik- en kauwstoornissen Burning mouth ten gevolge van medicatie Slechte orale hygiëne evt door motorische stoornissen, depressie, achteruitgaande cognitie…

Aangepaste voeding met verschillende consistenties Consistentieniveaus Thin, nectar, honey or pudding thickness Geen universele termen: culturele verschillen Per consistentie heel brede ranges van viscositeit: Thin: 0 – 50 cP Nectar: 51 – 350 cP Honey: 351 – 1750 cP Pudding: > 1750 cP Klinische relevantie?

Consistentie niveaus Universele taal GRADATIE CONSISTENTIE NIVEAU’S VOLGENS IDDSI

Verdikte vloeistoffen

Verdikkingsmiddelen Koud versus warm Blind versus helder Polysacharide basis Zetmelen/gemodificeerde zetmelen Pectine Cellulosederivaten Gommen Eiwit basis Gelatine Verschillende bronnen Thickening versus gelling Bronnen van hydrocolloiden: extracten van bomen, planten, zeewieren, melen van zaden of granen. Substanties afkomstig van fermentatieprocessen. Thickening van vrije moleculen in een netwerk (polymeer solvent reactie) Gelling: cross-linking van polymeerketens tot een 3D netwerk, waarin water gevangen zit. Visco-elastische eigenschappen!

Viscositeitsmetingen Bronnen van hydrocolloiden: extracten van bomen, planten, zeewieren, melen van zaden of granen. Substanties afkomstig van fermentatieprocessen. Thickening van vrije moleculen in een netwerk (polymeer solvent reactie) Gelling: cross-linking van polymeerketens tot een 3D netwerk, waarin water gevangen zit. Visco-elastische eigenschappen!

Food processing: crushing, grinding, mixing, … Cut coarsely Cut finely Crush Mash (structure +) Puree (moisten) Mix Blend (structure -, spoon up) Mix and sift VERSCHILLENDE CONSISTENTIE NIVEAU VAST VOEDSEL VOLGENS IIDDSI OPZETTELIJK IN HET ENGELS OM MISVERSTANDEN MET IDDSI TE VERMIJDEN OMTRENT VERTALING

Bolusmodificatie: dé oplossing? Lage therapietrouw Moeilijk te gebruiken Negatieve impact op smaak Negatieve impact op textuur #thickenedliquidchallenge Verschil tussen verdikkingsmiddelen? Verschil tussen dranken?

Methode Vergelijking van medische verdikkingsmiddelen: Nestlé Rescource ThickenUp Clear Nutricia Nutilis Clear Xanthan gum Vergelijking van dranken: Water Appelsap Volle melk Vergelijking van meetmethodes: Brookfield viscosimeter Anton Paar rheometer IDDSI flow test

Resultaten: verschil tussen verdikkingsmiddelen?

Resultaten: verschil tussen dranken?

Resultaten: vergelijking meetmethodes Thickening agent Matrix Volume left after 10s (ml) IDDSI level Anton paar (50s-1) (cP) Nestlé 1% Resource ThickenUp Clear water 5,65 2 88,3 apple juice 5,9 93,1 milk 7,5 111,1 Nutricia 1% Nutilis Clear 6,5 94,9 5,85 76,7 6,2 70 Xanthan gum 0,5% 7,9 140,4 7,8 148,5 9,5 3 168,4

Resultaten: effect van verdikkingsmiddelen op smaakherkenning Smaakdetectie- en herkenningsdrempelwaarde Vanaf welke concentratie wordt de basissmaak (zoet, bitter, zout, zuur en umami) correct herkend met en zonder verdikkingsmiddel? Lekenpanel van gezonde vrijwilligers Per smaaktest tussen 17 – 55 deelnemers Reeks met verdikkingsmiddel: 0,5% xanthaangom Voor elke basissmaak 5 concentraties:

Resultaten: effect van verdikkingsmiddelen op smaakherkenning Praktisch: In 1 sessie krijgt de proever een dienblad met: Reeks 1: 5 bekers (oplossingsreeks van basissmaak x) Reeks 2: 5 bekers (oplossingsreeks van basissmaak y + verdikkingsmiddel) Van links naar rechts proeven (= van lage naar hoge concentratie) Elke beker maar 1 x proeven! Proef je iets? Ja, maar ik weet niet wat Ja, zoet Ja, zout Ja, zuur Ja, bitter Ja, umami Nee

Loss of smell, taste and appetite Conclusie resultaten Niet elk medisch verdikkingsmiddel heeft hetzelfde effect in een bepaalde vloeistof Het effect van verdikkingsmiddelen is matrix-afhankelijk Smaak wordt gereduceerd door het gebruik van verdikkingsmiddelen Parkinson’s Disease Loss of smell, taste and appetite

Bolusmodificatie: dé oplossing? Textuurverandering van vaste voedingsmiddelen heeft ook een impact op smaakgewaarwording Food processing (crushing, blending…) Smell & Taste ↓ ↓ Appetite ↑ Risk of malnutrition

Aangepaste voeding voor kauw- en slikproblemen: meerdere aspecten! Bolusmodificatie  veiliger slikproces MAAR negatieve impact op smaak en textuur! Verdikte vloeistoffen -> lage therapietrouw Vermalen voedsel Alles onder elkaar gemengd: geen aangenaam zicht Vermindering van smaak Oplossingen? Meer oog voor smaak en textuur! Alternatieve manieren van verdikken (natuurlijk dikkende producten) Componentkoken Smaakboosters

Conclusie Problematiek van kauw- en slikstoornissen is erg relevant Vergrijzing van de maatschappij Risico op malnutritie  hoge kosten voor de maatschappij Lekker eten en drinken Functioneel: voedingsstoffen Socio-cultureel gebeuren Grote invloed op de levenskwaliteit Verschillende risicopopulaties Vereist een multidisciplinaire aanpak, waarbij aangepaste voeding een belangrijke rol speelt Bolusmodificatie Verdikken van dranken en vermalen/verzachten van vast voedsel

Conclusie Bolusmodificatie Negatieve impact op smaak en textuur Lage therapietrouw Nood aan producten met meer oog voor smaak en textuur Ziekte van Parkinson Gekenmerkt door smaak- en geurverlies Hoge prevalentie slik- en kauwstoornissen Alternatieve manieren om vloeistoffen te verdikken Componentkoken Smaakboosters

Instituut voor Landbouw- Dank u wel Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Brusselsesteenweg 370 9090 Melle – België T + 32 (0)9 272 30 00 F +32 (0)9 272 30 01 t&vbu@ilvo.vlaanderen.be www.ilvo.vlaanderen.be