Participatie door onderwijs voor jongeren (met psychische beperkingen) Seniorenacademie Groningen, 6 november 2013 Dr. Lies Korevaar, lector Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen Expertisecentrum Begeleid Leren

Overzicht Waarom aandacht voor (Begeleid) Leren voor jongeren met psychische beperkingen? Deelnemers Wat is Begeleid Leren? Begeleid Leren-programma Informatie over Begeleid Leren

Waarom aandacht voor (Begeleid) Leren? Onderwijs Epidemiologie GGz/rehabilitatie Persoon zelf: herstel

Onderwijs Onderzoek Verwey-Jonker Instituut (2001/2005): 12-15% van de studenten in het HO heeft 1 of meer somatische of psychisch klachten 6% psychische klachten 50% extra begeleiding nodig Groningen: RUG, HG, NP, AC, MA: 80.000 stud. 6% = 4.800 studenten 3% = 2.400 studenten => voortijdig schoolverlaten voorkomen

Onderwijs 3 Studenten met een psychische stoornis ondervinden de meeste hinder bij het studeren (OC&W, De Graaf et al, 2003, p. 8) Studenten met (psychische) beperkingen weten niet welke ondersteuning er is en/of weten niet dat ze ervoor in aanmerking komen (CHOI, 2009)

Epidemiologische issues… Meeste studenten zijn jongvolwassenen Jong volwassenheid heeft een hoger risico om psychische problemen te krijgen De meeste psychische aandoeningen komen tot uiting tussen 18 – 23 jaar

GGz Vermaatschappelijking van de zorg Rehabilitatie: Wonen Werken Sociale contacten Leren ???

Economische redenen... Diploma is een vereiste voor een succesvolle carriere Het vroege ontstaan van psychische beperkingen draagt bij aan de werkeloosheid door het effect op het volgen van een opleiding Mensen met psychische beperkingen die de arbeidsmarkt betreden, belanden meestal in laag betaalde banen

Persoon zelf: herstel

Herstel ≠ Genezen Herstel betekent niet dat het lijden en de symptomen zijn verdwenen en een terugkeer op premorbide heeft plaatsgevonden

Herstel = Herstel heeft te maken met het ontstaan van een nieuwe betekenis en zin in het leven, terwijl men over de gevolgen van de aandoening heen groeit (Anthony, 1993)

Van psychische ziekte naar participatieprobleem Een persoon ontwikkelt een psychische ziekte

Van ziekte naar participatieprobleem Stigma, discriminatie + sociale uitsluiting Ziekte

Van ziekte naar participatieprobleem Iatrogene effecten van opname en behandeling: ervaringen met mede-patiënten bijwerkingen medicatie Ziekte

Van ziekte naar participatieprobleem Gebrek aan zelfbepaling Ziekte

Van ziekte naar participatieprobleem Negatieve gevolgen van werkeloosheid + gebrek aan opleiding Ziekte

Van ziekte naar participatieprobleem Verstoorde dromen Ziekte

≠ Dit Dit Ziekte Ziekte

participatieprobleem? Wat is de ziekte? Ziekte Ziekte Wat is het participatieprobleem?

Herstellen van? Ziekte Stigma Iatrogene effecten van opname en behandeling Gebrek aan zelfbepaling Negatieve gevolgen van gebrek aan opleiding en werkeloosheid Verstoorde dromen

Deelnemers: Studenten/cliënten

Factoren die het persoonlijk welzijn / de psychische gezondheid van studenten beïnvloeden Ouderlijk huis verlaten Voor zichzelf zorgen Hoge verwachtingen / hoge eisen Gebrek aan sturing / eigen verantwoordelijkheid Sociale contacten / sociaal isolement Seksuele relaties / identiteit Financiële problemen Drugs en alcohol Gebrek aan slaap

Psychiatrische aandoeningen Stemmingsstoornissen Angststoornissen Schizofrenie Persoonlijkheidsstoornissen Autisme ADHD Eetstoornissen Verslavingsproblematiek

Invloed op studeren Kan fluctueren door het episodische karakter van de meeste stoornissen Buitensluiten van omgevingsprikkels Blijven concentreren De hele dag volhouden Hanteren van tijdsdruk en meerdere taken Interactie met anderen Reageren op constructieve feedback Omgaan met veranderingen Rustig blijven in stressvolle situaties (Bijwerkingen van medicatie)

Jongeren met psychiatrische problematiek Twee subgroepen Jongeren met psychiatrische problematiek “Uitvallers” Huidige uit het onderwijs studenten Instroom Voortijdig Bevorderen school- verlaten voorkomen

Wat is Begeleid Leren?

Missie Begeleid Leren Jongeren met psychische problemen helpen bij het kiezen, verkrijgen en behouden van de studentenrol in een reguliere (beroeps) opleiding

Begeleid Leren als brug tussen psychiatrie en maatschappij (onderwijs) Wonen Patiënt Cliënt Burger Werken Leren Student Socialiseren

Samenwerking, taal en cultuur OVDB Opname Vervangende Deeltijd Behandeling Opleidingen Verzorgende & Dienstverlenende Beroepen

Uitgangspunt Begeleid Leren Kiezen voor studentrol + opleiding Vaardigheden + Hulpbronnen Succes + Tevredenheid

Bondgenootschap In de eerste plaats uitgaan van wat de student/cliënt met ons en anderen verbindt, en niet van datgene wat hem van ons en anderen onderscheidt

Begeleid Leren-programma

Elementen van een BL-programma Kiezen Verkrijgen Behouden

Kiezen Het formuleren van een opleidingsdoel: Het bepalen van persoonlijke interesses en mogelijkheden Het onderzoeken van opleidingsmogelijkheden Het kiezen van een opleidingsdoel

Verkrijgen Vaardigheden Inventariseren en desgewenst leren van persoonlijke studie- en sociaal-emotionele vaardigheden Hulpbronnen Hulp bij praktische zaken als: aanmelding bij een opleiding studiefinanciering uitkering

Behouden Emotionele ondersteuning Leren van (studie)vaardigheden Realiseren van hulpbronnen Lotgenotengroep Bepleiten van aanpassingen Hulp bij studiefinanciering en uitkering Duur: zo lang als nodig en gewenst

Ervaringen uit evaluatieonderzoek Angst voor stigmatisering en discriminatie

Angst voor stigmatisering Dilemma: geef ik wel of niet openheid over mijn psychische problemen Enkele aspecten daarbij: Heb ik baat bij openheid? Wie vertel ik het en waarom? Wat, als mensen er achter komen? Wat zullen ze van me denken?

Martine Martine is 22 jaar en staat op het punt te beginnen aan haar stage in het 3e jaar van haar studie V&D aan de HG. Ze heeft een sollicitatiegesprek met een medewerker van personeelszaken van het ziekenhuis waar ze stage wil gaan lopen. De personeelsmedewerker vraagt Martin waarom er in haar C.V. een jaar “open” staat. Martine vertelt hem dat ze twee jaar geleden een jaar in behandeling is geweest in verband met een psychose. Het gesprek wordt daarna snel afgerond. Martine heeft nooit meer iets van het ziekenhuis vernomen.

Vaardigheid: Openheid geven Stappen: Bepaal: Of je het wilt vertellen Wat je wilt vertellen Wie je het wilt vertellen Wanneer je het wilt vertellen Hoe je het wilt vertellen

Hanzehogeschool Groningen / Lectoraat Rehabilitatie Oefening Stap 1: Bepaal of je het wilt vertellen Stel vast wat de voordelen zijn Stel vast wat de risico’s zijn Vergelijk de voordelen en risico’s met elkaar Hanzehogeschool Groningen / Lectoraat Rehabilitatie

Bepaal of je het wil vertellen Openheid over je psychiatrische achtergrond Werkblad 1 Instructies: Bepaal of je wil vertellen over je psychiatrische achtergrond Denk aan: a. Stel vast wat de voordelen zijn b. Stel vast wat de risico’s zijn c. Vergelijk de voordelen en de risico’s met elkaar Bepaal of je het wil vertellen a. Stel vast wat de voordelen zijn: b. Stel vast wat de risico’s zijn: c. Vergelijk de voordelen en risico’s met elkaar:

Voordelen Risico’s Het verkrijgen van aanpassingen Beter worden begrepen en geaccepteerd Meer emotionele ondersteuning Meer interesse, zorg en begeleiding door onderwijzend personeel Verkrijgen van adequate acties in moeilijke situaties door onderwijzend personeel Verkrijgen van bestaande rechten Niet worden gezien als een moeilijke student Verkrijgen van advies en pleitbezorging Angst dat er niet voldoende steun zou zijn Mensen kunnen zich bedreigd voelen door onwetendheid en persoonlijke ervaringen De belasting die je voelt om je handicap uit te leggen Angst voor discriminatie Bang voor afwijzing Angst om buitengesloten te worden door je medestudenten Onbegrip bij anderen over de impact van je handicap

Hanzehogeschool Groningen / Lectoraat Rehabilitatie Nabespreking De beslissing om openheid te geven over je achtergrond is een persoonlijke beslissing van de student (e) en daarbij moet de eigen situatie en omstandigheden goed in ogenschouw nemen Hanzehogeschool Groningen / Lectoraat Rehabilitatie

Informatie over Begeleid Leren

Expertisecentrum Begeleid Leren Ontwikkelt producten en diensten voor en verstrekt informatie aan studenten, cliënten, familieleden, docenten en hulpverleners over het (gaan) studeren met een psychiatrische aandoening Expertisecentrum Begeleid Leren

Projecten Expertisecentrum Begeleid Leren 1. Rehabilitatie door educatie (1999-2004) 2. Studeren met steun (2005-2006) 3. Ontwikkeling van een lotgenotengroep (2005-2006) 4. Website Begeleid Leren (2005-2006) 5. Studeren met autisme in Hoger Onderwijs (2006-2007) 6. Studeren met succes. Best practices (2007-2008) 7. Studeren met een chronische ziekte of handicap aan de Hanzehogeschool Groningen (2008-2011) 8. Toeleidingscursus (2010-2013) 9. RSG Hoogeveen: ondersteunen van HAVO-5 scholieren met ASS bij het kiezen van een vervolgopleiding (2010-2012) 10. Europees project ImpulSE met Noorwegen, Portugal, &Tsjechië, 11. RAAK-project Begeleid Leren in Friesland, Groningen & Drenthe 47

Overzicht producten 1 Brochures: 1. Succesvol studeren met psychiatrische problematiek Ervaringen van studenten 2. Succesvol studeren met ADHD 3. Succesvol studeren met een borderline persoonlijkheidsstoornis 4. Succesvol studeren met een stemmingsstoornis 5. Succesvol studeren met een eetstoornis 6. Succesvol studeren met schizofrenie 7. Succesvol studeren met een angststoornis Vaardigheidsbrochures: 8. “Vertel ik het wel of vertel ik het niet”. Openheid over je psychiatrische achtergrond 9. “Wanneer het me teveel wordt” Omgaan met stress 10. “Hoe trek ik op tijd aan de bel?” Om ondersteuning vragen 11. “Wie past zich aan?” Om aanpassingen vragen 12. “Hoe kan ik adequaat reageren?” Op feedback reageren 48

Overzicht producten 2 Lotgenotengroep: 13a. “Met onderlinge steun studeren”. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van een lotgenotengroep 13b. Onderzoeksrapport Informatie: 14. “Waar kan ik terecht?”. Wegwijzer voor studenten met psychische problemen en handicaps 15. Juridische wegwijzer voor studenten met beperkingen 16. Vaardigheidslessen (41x), o.a.: ‘Een praatje maken’ ‘Een studeerplek kiezen’ ‘Reageren op feedback’ ‘Effecten van medicatie herkennen’ ‘Vertel ik het wel of vertel ik het niet’ 49

                                              www.begeleidleren.nl                               

A B C van Begeleid Leren

Van 12 13 14 van Behandeling

Naar A B C van Begeleid Leren

Hartelijk dank voor uw aandacht Lies Korevaar e.l.korevaar@pl.hanze.nl Expertisecentrum Begeleid Leren

Expertisecentrum Begeleid Leren Financiering Onderwijs: * budget voor preventie voortijdig schoolverlaten * leerlinggebonden budget (‘rugzakje’) GGz: * persoonsgebonden budget (PGB) * zorgverzekeraar (DBC openen) Gemeente: * budget voor kwetsbare groepen * sociale dienst Uitkerende instanties: * Wajong, WAO Studiefinanciering Ouders Expertisecentrum Begeleid Leren 55

Niet alleen hardlopers komen vooruit, ook zij die hinken

Niet alleen ‘gezonde’ studenten komen vooruit, ook studenten met beperkingen

Expertisecentrum Begeleid Leren Onderwijs 2 Psychische beperkingen komen het meest voor (na dyslexie/dyscalculie) Centrum Hoger Onderwijs Informatie, november 2010 www.choi.nl Expertisecentrum Begeleid Leren 58

Toeleidingscursus Impuls Duur : 12 weken Frequentie : 1 dag p.w. 6 uur Inhoud o.a.: Het bepalen van persoonlijke interesses en mogelijkheden Het onderzoeken van opleidings-mogelijkheden Het stellen van een opleidingsdoel Het leren van persoonlijke (studie) vaardigheden Het ontwikkelen van hulpbronnen/ ondersteuning

Steunpunt (intern en extern) Doel: het bieden van onderwijskundige en emotionele ondersteuning gedurende het volgen van de opleiding afgestemd op de individuele behoeften van de student Duur: zo lang als nodig en gewenst

Chronisch zieken en gehandicapten behoren tot de meest achtergestelde groep in onze samenleving. (Rapportage Gehandicapten 2002)

EINSTEIN