GELOOF AAN DE GODEN Thema’s uit de godsdienst- geschiedenis van de antieke wereld Dr. F.G. Naerebout f.g.naerebout@hum.leidenuniv.nl www.oudegeschiedenis.info

College-thema’s 1 Inleiding: religie en religies 2 Cosmologie: bovennatuurlijke wezens [Deities and demons; Monotheism and polytheism] 3 Cosmologie: mythe [Cosmology: time and history; Myth; Theology, theodicy, philosophy; Myth and sacred narrative] ‘Heilige’ tijd en ruimte [Sacred times and spaces] (On)reinheid [Pollution, sin and atonement; Sin, pollution and purity] Ziekte en dood [Illness and other crises; Death, afterlife and other last things] Intermediairs [Religious personnel] Tekst(en) [Religion and writing; Sacred texts and canonicity] Offer [Sacrifice, offerings, and votives] Divinatie [Divination and prophecy] Mysterieculten [Mysteries] Magie [Magic] Synthese Bij de thema’s staat aangegeven welke delen van het boek relevant zijn voor het betreffende thema: indien gewenst kan men met de colleges meelezen. NB: dit overzicht omvat niet alle te lezen pagina’s. Men dient de lectuur ook zelf te plannen.

“There is no such thing as magic” Magie “There is no such thing as magic” Vernon Dursley

Magie Definitie-probleem Hetzelfde fenomeen vinden we zowel in een ‘magische’ als in een religieuze context

Definities: Daniel Ogden, Magic, witchcraft, and ghosts in the Greek and Roman worlds. A sourcebook, Oxford 2002: “passages…of relevance to the subject matter of recent scholarly books on antiquity with such words as ‘magic’ in their titles” Robert Parker, Polytheism and Society at Athens, Oxford 2005: “magic differs from religion as weeds differ from flowers”

Magie, emic: Een antieke categorie (mageia, goēteia, magice, magia (vgl. dussebeia, asebeia, superstitio)) met name gebruikt om bepaalde fenomenen te veroordelen als ‘niet bonafide’, marginaal, crimineel. Magie als ‘verkeerde religie’, ‘religie verkeerd gebruikt’. Maar: wie oordeelt over wie? De religie van de een is de magie (bijgeloof enz) van de ander… Komen er bepaalde fenomenen eerder in aanmerking om als magie veroordeeld te worden dan andere? Mogelijke opstap naar een etic definitie

Magie, etic: ‘Magisch denken/handelen’ zijn een onderdeel van religie, en wel een specifiek onderdeel waar vragen overgaat in dwingen van de bovennatuur (automatis-me, ‘chantage’) NB: religie omvat een spectrum van denken en handelen dat loopt van vragen tot dwingen, met meestal aspecten van beide in wat ‘religie’ en wat ‘magie’ wordt genoemd. Past binnen mijn definitie van religie, zie powerpoint van het eerste college

Kortom: “There is no such thing as magic” But there is… sommige dingen worden ‘magie’ genoemd door tijdgenoten (maar niet (noodzakelijkerwijs) door ons) bepaalde aspecten van religie zijn als ‘magisch’ te benoemen (maar worden niet (noodzakelijkerwijs) zo benoemd door hen) NB: we moeten als we iets ‘magisch’ noemen niet concluderen dat dat aspect er ‘dus’ niet echt bijhoort, marginaal is

Defixio ‘black magic’, schademagie, gericht tegen Individuen: ‘magie’

Vervloekingen: ‘magie’’

Egyptische ‘execratie-pop’: defixio gericht tegen de vijanden van de gehele gemeenschap: ‘religie’

Defixio uit graf: ‘magie’

Defixio Uit een heilig- dom: ‘religie’ (?)

Defixio als gebed: discrepantie tussen vorm en inhoud

‘Magisch vierkant’: magie, religie, spelletje, of christelijk herkenningsmiddel?

Apotropeïsche religie: Het amulet in vele varianten

Esoterie