Het HADS-Project en andere (mogelijke) waarnemingsprojecten HADS et al. Animatie: R.J. Buchler Het HADS-Project en andere (mogelijke) waarnemingsprojecten Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren - Patrick Wils

Dwerg-Cepheïden / RRs Delta Scuti sterren Op of nabij hoofdreeks Pre- (T Tau) + post-MS Cepheid instability strip Spectraaltype A-F Multiperiodiek: periode 1 - 5 uur Algemeen: kleine amplitude < 0.1 mag Niet-radiale pulsaties High Amplitude DS Amplitude > 0.2-0.3 mag Radiale pulsaties Kleinere rotatiesnelheid SX Phe-sterren Populatie II (Halo) Oude sterren Weinig metalen Kleinere massa Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

HADS Lichtcurven Asymmetrisch Snelle verheldering trage verzwakking Scherp maximum breed minimum Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Hoe waarnemen? Doel: periodeveranderingen Eens per maand O-C diagram Observed - Calculated Evolutie periode Eens per maand Eén (bijna) volledige cyclus (één “nacht”) per ster Nauwkeurige bepaling tijdstip maximum Visueel, fotografisch: niet nauwkeurig genoeg Juiste tijd is belangrijk Meer dan 1 minuut afwijking is zichtbaar (en niet te corrigeren) Verschil UT/LT (meestal te corrigeren) Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Oorzaken van periodeveranderingen: 1. Evolutie H -> He Pulsation constant Q = P ρ1/2 Ster zet uit Dichtheid daalt Periode stijgt Langzaam < 10-10 d/jaar of: 1 ms/eeuw O-C = 6 min/eeuw Periode meestal toenemend, behalve korte tijd na hoofdreeks Parabool in O-C-diagram M. Templeton, 2005, JAAVSO Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

DY Peg Evolutie? Net zo veel periode-afnames als -toenames Zeker geen constante toename Veel (100-1000 x) groter dan voorspeld Eerder abrupte veranderingen, met constante periode tussenin Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Oorzaken van periodeveranderingen: 2. Dubbelster SZ Lyn: dubbelsysteem Bevestigd door radiële snelheidsmetingen Omloopperiode: 1190d Pulsatieperiode neemt ook langzaam toe Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

AD CMi: Het zijn niet allemaal dubbelsterren! Waarnemingen vanaf 1959 1987: toenemende periode 2x10-8 d/jaar ~ 2 ms/jaar 1996: periode 30 jaar + toenemende periode 2007: periode 43 jaar + toenemende periode Te vaak wil men cyclische periodeveranderingen (dubbelster, exoplaneten, ...) zien die er gewoon niet zijn Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

DW Psc: Toch een dubbelster? Periode ~3 jaar “Voorspelling” gemaakt eind 2008 Klopt begin 2011 de voorspelling nog? Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Oorzaken van periodeveranderingen: 3. ? Abrupt Interne veranderingen Convectie? Geen goede theoretische basis V1162 Ori Grote periodeveranderingen ~1 seconde Ook amplitudeveranderingen Niet-radiale pulsaties? Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

V1162 Ori Bonus Opname: Paul Van Cauteren Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

GSC 2977-238 (Lynx) Constante periode tussen 2007 en begin 2010 Wat is er voor 2007 gebeurd? Wat komt er nog? Laatste waarnemingen: periode neemt terug toe! Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Double-mode HADS + niet-radiale pulsaties Invloed op tijdstip maximum Animaties: T. Bedding Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Multiperiodiciteit Tijdstip maximum sterk afhankelijk van extra pulsaties Veel meer waarnemingen noodzakelijk O-C methode vrijwel nutteloos Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

HADS -> CVs It’s a small step from HADS to superhumps Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

PHL 1445 Spectrum: 6dF Galaxy Survey Dubbele emissielijnen -> Eclipsen? Waarnemingen Tom Krajci Periode: 76.3 min Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

VY Scl-type in Gemini “Anti-dwergnova” VY Scl TT Ari MV Lyr KR Aur ... Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Nog een VY (in Ursa Minor) ? Omloopperiode? Data: Paul Van Cauteren Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

RFO: V616 Aql Korte intrede + uittrede Lange totaliteit Compact object? Zeer blauw interstellaire extinctie 2XMM: röntgenbron Periode = 1 dag + 4.5 minuten “Eclipsseizoen” voor België in 2010 van begin mei (uittrede bij steropkomst) tot half juni (intrede bij zonsopkomst) Herhaalt zich na 10-11 maanden Secundaire eclips? (oktober-november in België) Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Hete subdwerg in Camelopardalis Begeleider: rode dwerg Reflectie-effect Periode: 0.195d Data: Josch Hambsch Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

Wat voor object is 1RXS J072816.3+751559? Röntgenbron “Uitbarstingen” om de 3 maanden Spectraaltype F-G (2MASS, APASS) Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren

CSS091110:060919-064155: FU Ori? Mira, 3 april 2010 VVS Werkgroep Veranderlijke Sterren