GELOOF AAN DE GODEN Thema’s uit de godsdienst- geschiedenis van de antieke wereld Dr. F.G. Naerebout f.g.naerebout@hum.leidenuniv.nl www.oudegeschiedenis.info

College-thema’s 1 Inleiding: religie en religies 2 Cosmologie: bovennatuurlijke wezens [Deities and demons; Monotheism and polytheism] 3 Cosmologie: mythe [Cosmology: time and history; Myth; Theology, theodicy, philosophy; Myth and sacred narrative] ‘Heilige’ tijd en ruimte [Sacred times and spaces] (On)reinheid [Pollution, sin and atonement; Sin, pollution and purity] Ziekte en dood [Illness and other crises; Death, afterlife and other last things] Intermediairs [Religious personnel] Tekst(en) [Religion and writing; Sacred texts and canonicity] Offer [Sacrifice, offerings, and votives] Divinatie [Divination and prophecy] Mysterieculten [Mysteries] Magie [Magic] Synthese Bij de thema’s staat aangegeven welke delen van het boek relevant zijn voor het betreffende thema: indien gewenst kan men met de colleges meelezen. NB: dit overzicht omvat niet alle te lezen pagina’s. Men dient de lectuur ook zelf te plannen.

Divinatie = mantiek = ‘waarzeggerij’ Menselijke (h)erkenning van en interpretatie van tekens die gedacht werden van de bovennatuur afkomstig te zijn. De bovennatuur communiceert gevraagd en ongevraagd met de mens – veelal in een te ‘decoderen’ vorm; in een minderheid van de gevallen in mensentaal (gesproken/geschreven tekst)

(h)erkenningsmechanismen Omen, omina: het ongewone voorval Het gewone gezien als ongewoon bepaald door context product van de menselijke cognitie  patroonherkenning

Madonna of the Toast

BBC 23 November, 2004 A decade-old toasted cheese sandwich said to bear an image of the Virgin Mary has sold on the eBay auction website for $28,000. An internet casino confirmed it had purchased the sandwich, saying it had become a "part of pop culture". Goldenpalace.com says it will take the sandwich on world tour before selling it and donating the money to charity. “We will definitely use the sandwich to raise money for charity, and we hope it will raise people's spirits as well,” said Richard Rowe, the casino's CEO. “With the... thousands of search engine queries, it is obvious that this is something people want to know more about... and Golden Palace will help spread the word.” “We believe that everyone should be able to see it and learn of its mystical power for themselves.” Diane Duyser, from Florida, says the sandwich has never gone mouldy since she made it 10 years ago. Last week, Mrs Duyser told reporters the sandwich had brought her luck - including winnings of $70,000 at a casino near her Florida home.

Fullerton Avenue underpass, Chicago, 2005: Virgin Mary water stain

Het divinatieproces 0. [Vraag] Waarneming 2. De homo divinans (h)erkent de waarneming als een teken 3. Interpretatie van het teken  de boodschap 4. [Actie]

Divinatie is universeel en pluriform Divinatie is DIY of geïnstitutionaliseerd Divinatie valt uiteen in vele ‘communicatie-technieken’, zoals lever- of ingewandenschouw (extispicie), vogelwichelarij (ornithomantie), necromantie, omina, orakels, profetie, droomduiding [epifanie, incubatie]… Divinatie is geen toekomstvoorspelling: de tekens betreffen verleden, heden en toekomst, en dienen om twijfel, onzekerheid te verminderen en legitimatie te verschaffen Publieke of private keuzen kunnen afhangen van divinatie

Leverschouw of extispicie

WAAROM DIVINATIE? Wat verwacht de antieke mens van divinatie? Zie de vragen aan orakels: wat is fout gegaan? Hoe kan de fout hersteld worden? hoe een dreigend ongeluk te voorkomen? wat is het beste om te doen? dit is gebeurd, maar wat is de consequentie? welke god moet ik hebben? wat is de bovennatuurlijke wil?  Vaak geformuleerd in de vorm van een simpele ja/nee-vraag: “is het beter/het beste als ik x doe?”

Kenmerkende antwoorden: “Ja” “Nee” “Offer aan Apollo” “Offer aan Apollo en ... en ... en ...” “Haal maenaden uit Thebe” --- NB: géén ambiguë uitspraken zoals aan orakels, met name aan Delfi, toegeschreven = literair motief

Homo divinans