Geestelijk leven: eeuwig of tijdelijk? Een verhaal ter bemoediging Gabriël van den Brink 30-9-2016 Zwolle

Beroepsgroep op zoek naar identiteit Antidotum tegen onzekerheid op basis van: Denken vanuit een (zeer) lange termijn Menselijke verbeelding en transcendentie Over de Lage Landen en het Hogere Deugden in de moderne samenleving Incongruentie moraal en moderniteit Gaat het de goede of de foute kant op?

Leven en denken vanuit een zeer lange termijn 1 Leven en denken vanuit een zeer lange termijn

Evolutie van menselijke samenlevingen Dieren Nomaden Boeren Modernen

Sedimentatie: lagen die gestapeld zijn Industriële maatschappij 1800 n. Chr. Boerensamenleving 10.000 v. Chr. Jagers en verzamelaars 200.000 v. Chr. Dierensamenleving 2.000.000 v. Chr.

Uitkomsten van de moderne biologie Leven laat competitie én coöperatie zien Seks en macht leiden tot conflicten Competitie om schaarse middelen Samenwerking komt veelvuldig voor Troost en verzoening heel normaal Sommige dieren offeren zich zelfs op

Sociale en morele vermogens (Frans de Waal)

‘Eeuwige’ vragen van ons bestaan Sommige dilemma’s lijken van alle tijden Eigen gemeenschap vs vreemdeling Vriendschappen vs verraad plegen Incongruenties tussen man en vrouw Gewelddadig gedrag vs verzoening Thema’s spelen in populaire cultuur

Menselijke verbeelding en transcendentale orde 2 Menselijke verbeelding en transcendentale orde

Waarden bij jagers en verzamelaars Animisme en wisselwerking met natuur Bezielde plekken, dieren, voorwerpen Offer compenseert voor jacht en slacht Collectief handelen zorgt voor houvast Religie is rituele uitwerking (Durkheim) Gemeenschap biedt interne zekerheid

Rituele dansen bij de Masai (Kenia)

Waarden in de boerensamenleving Geloof in bovennatuurlijke goden of God goddelijke voorschriften en leefregels profeten houden het volk bij de les cultiveren van sociale gedragingen inzetten op betrouwbaar handelen gewetensvorming en moreel besef

Mozes laat de Tien Geboden zien (G. Doré)

Spanning tussen sacraal en profaan Meerdere trajecten volgens Eisenstadt: India: onthechting op individueel vlak China: investering op collectief vlak Westers monotheïsme en dialectiek incongruentie van idealen en realiteit heil wordt hier op aarde gerealiseerd

Over het hogere in de Lage Landen 3 Over het hogere in de Lage Landen

Onze voorlopige werkdefinitie Het hogere is: de verbeelding van een geheel waarmee ik mij verbonden weet en waardoor ik mij geroepen voel tot onbaatzuchtig handelen

Het hogere in theologische termen Religie als de klassieke vormgeving onderscheid van sacraal en profaan God als bron van betekenissen wereld als de plaats van het kwaad sterk in agrarische samenlevingen offer, ritueel, gebed, meditatie

Het hogere in sociologische termen Politiek als dominante vormgeving van hiernamaals naar historisch verband maatschappij als bron van betekenissen werken aan een rechtvaardige wereld sterk in industriële samenlevingen actie, organisatie, politieke strijd

Het hogere in biologische termen Levensstijl als opkomende vormgeving van historisch verband naar hier en nu lichaam als bron van betekenissen werken aan een gezonde levensstijl sterk in postindustriële samenleving sport, gevoelens, intense ervaringen

Sedimentatie van soorten waarden Vitaal Sociaal Sacraal

Deugden en waarden in de moderne samenleving 4 Deugden en waarden in de moderne samenleving

2016 2012

Deelname aan vrijwilligerswerk voor ouderen e.d.

Leden natuur- en milieuorganisaties in Nederland (x 1000)

Voornaamste deugden 1969 en 2005

Voornaamste waarden in Nederland

Incongruentie van moraal en moderniteit 5 Incongruentie van moraal en moderniteit

Adam Smith (1723-1790) The Wealth of Nations (1776) Theory of moral sentiments (1759)

Morele gevoelens volgens Smith Het gaat nauwelijks om rationaliteit: Natuurlijk vermogen tot ‘sympathy’ doordat men een ander ziet lijden gevoel komt via verbeelding tot stand zowel in de realiteit als in een roman we verplaatsen ons in degene die lijdt

Kenmerken van moderniteit Tendensen en geestelijke beginselen: Waarheid: rationalisering (Weber) Gelijkheid: democratisering (Tocqueville) Doelmatigheid: schaalvergroting (Marx) Sterke toename van het welvaartspeil Meer dynamiek en sociale mobiliteit

Moral sentiments modern society Incongruentie van twee werelden: morele gevoelens rationele redenen menselijke relaties formele regels sympathie individuele vrijheden specifieke situatie grootschaligheid voorbeelden filosofische systemen

Interactie van moraal en moderniteit Samengaan Scheiding Verzwakking Erosie Separatie Fusie Oppositie Versterking

Gaat het de goede of de verkeerde kant op? 6 Gaat het de goede of de verkeerde kant op?

Voorbeelden van morele verzwakking Over banken (erosie) en politiek (separatie) Hoge beloning door marktwerking OK Morele overwegingen spelen geen rol Velen gaan uit idealisme in de politiek Politieke proces volgt een eigen logica Morele gevoelens vooral private zaak

Voorbeelden van morele versterking Emancipatie (fusie) en moralisme (oppositie): Gelijke waardigheid van man en vrouw Politieke mobilisatie voor morele zaak Milieuvervuiling krijgt een morele kant Moreel engagement tegen het systeem Bereid tot martelaarschap (Greenpeace)

Effecten die negatief (donkerblauw) ambivalent (donkergroen), matig positief (lichtgroen) en sterk positief (lichtblauw) blijken te zijn. 

Deugden gesteund door het politieke bedrijf ?

Omwenteling van ons mensbeeld